هەواڵ

١٦ ی ئۆکتۆبەر چی روویدا؟ خیانەت یان بەرگری؟

پێنج ساڵ بەسەر رووداوەکانی ١٦ ئۆکتۆبەردا تێدەپەڕێت، رووداوێک کە هێشتا لەنێوان خیانەت و بەرگریدا قەتیس ماوە.

رووداوەکە تەنها لە ڕووی سیاسییەوە پێگەی هێزە کوردییەکانی لاواز نەکرد، بەڵکو لەڕووی جوگرافیا و هەیمەنەیدەسەڵاتیشیانەوە، لەدەستدانێکی گەورە بوو، بۆ شارێک کە نزیکی سەدەیەکە کورد و حکومەتە یەک لەدوایەکەکانی عێراقلەکێشەدان.

رووداوەکە ئاسەواری گەورەی لەدوای خۆی جێهێشت، بەجۆرێک کە کورد ٥١٪ ی خاکەکەی لەدەستدا، لەدەستدانی خاکێک کەبەدرێژایی مێژووی شۆڕش و جوڵانەوە سیاسییەکانی باشوری کوردستان، هەزاران قوربانی بۆ داوە.

هەندێک وای دەبینن کە ١٦ ی ئۆکتۆبەر، لێکەوتەی ئەنجامدانی ریفراندۆمە، بۆ ئەوەش راستەوخۆ پەنجەی تۆمەت بۆ مەسعودبارزانی سەرۆکی ئەوکاتەی هەرێمی کوردستان رادەکێشن، بەوەی کە دەستی لایەن هەرێمی و ناوخۆییەکانی عێراقی واڵاکرد،هەرچییان لەدەستدێ بۆ دەربەڕاندنی هێزە کوردییەکان بیگرنە بەر.

هەندێکی تر کە زیاتر بۆچوونی بەرپرسانی پارتی دیموکراتی کوردستانە، دەڵێن کە “خیانەتی بەشێک لە سەرکردایەتییەکانیئەوکاتی یەکێتی” وایکرد شارەکە بکەوێتە دەست هێزە عێراقییەکان.

١٦ ئۆکتۆبەر بەشێکی زۆر لە هێزەکانی یەکێتی شەڕێکی سەختیان لەبەرامبەر هێزەکانی حەشدی شەعبی و سوپای عێراقداکرد، بۆ ئەوەش ژمارەیەک پێشمەرگە کوژران و بریندار بوون. دواتر بەبیانوی نەبوونی هاوسەنگی هێز، کشانەوە.

پارتی دیموکراتی کوردستان لەدوای کشانەوەی سوپای عێراق بەهۆی شەڕی داعشەوە، هەزاران چەکداری لەناو کەرکووک ودەورووبەری جێگیرکردبوو، بەتایبەت لەناو کێڵگە نەوتییەکانی کەرکووک و بای حەسەن.
هەردوو کێڵگەکە بەدێژایی دوو ساڵ، لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە نەوتەکەی دەردەهێنرا و لەڕێگەی تورکیاوەدەفرۆشرا.
بەڵام لە رووداوەکانی ١٦ ی ئۆکتۆبەردا، هێزەکانی پارتی بێ هیچ بەرگرییەک، لەشارەکە کشانەوە، تاوەکو ئەو دیو پردێ.
هێزەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان رووبەڕووی سوپای عێراق و حەشد نەبوونەوە، تاوەکو مەترسی لەسەر شاری هەولێردرووستنەبوو، ئەوەش کاتێک روویدا کە هێزە عێراقییەکان هەوڵیاندا هێزەکانی پارتی لەو دیو پردێوە بە ئاراستەی هەولێروەدەرنێن.

هەرچی یەکێتی نیشتیمانی کوردستانیشە، سەرکردایەتییەکەی بەسەر دوو رادا دابەشبوون، بەشێک پێیانوابوو کە ئەوەیروویداوە رادەستکردنی شارەکەبووە و بەشەکەی دیکەش کە کوڕانی تاڵەبانی و شێخ جەنگی بوون، پێیانوابوو لەپێناوپاراستنی شارەکەدا، بڕیاری کشانەوەیان داوە. بۆ ئەوەش ئیمزای زۆرینەی سەرکردایەتی حزبەکەیان بە بەڵگە دەهێننەوە.

سەرکردایەتی ئەوکاتی یەکێتی دەڵێن کە پارتی و لایەنەکانی دیکەش ئاگاداربوون لە ڕوودانی رووداوەکە و ئەو رێکەوتنەیبەناوی پاراستنی شارەکەوە ئیمزاکراوە.کۆبوونەوەکەی دووکان کە بارزانی تێیدا بەشداربوو وەک بەڵگەیەک سەیری دەکەن.

هەرچۆنێکبێ، رووداوەکە تێپەڕی بێ ئەوەی روونبێتەوە کە ئەوەی روویدا، خیانەتبوو یان بەرگری.هێشتا یەکلایی نەبۆتەووە کە ١٦ ی وئۆکتۆبەر دەررئەنجامی ریفرانندۆم بوو کە باررزانی رێبەرایەتی کرد، یان رووداوێکبوو کە دەبوو هەر رووبدات؟

لەگەڵ ئەمانەشدا، پارتی و یەکێتی، لە کێبڕکێیی توندان بۆ گەڕانەوەی هەیمەنەتیان بۆ شارەکە.

پارتی کە لە راگەیاندنەکانییەوە کەرکووک وەک شارێکی داگیرکراو ناودەبات، بەڵام لە هەڵبژاردنی ١٠-١٠- ٢٠٢١ی پەرلەمانیعێراقدا بەشدارییەکی چالاکی کرد و توانی ٢ کورسی پەرلەمان مسۆگەر بکات، بە بێدەنگی بارەگاکانیشی بۆ شارەکەگەڕاندەوە.

چاوەڕوانکراوە کە پارتی تموحی وەرگرتنی پۆستی پارێزگاری کەرکووکیشی هەبێ.

هەرچی یەکێتیشە لەبانگەشدا قورسایی خۆی خستە سەرشارەکە و دوو کەمپینی هەڵبژاردنی لەشارەکەدا ئەنجامدا، وەکقەڵایەکی خۆی سەیری دەکرد، بەڵام کورسییەکانی لە ٦ کورسییەوە بۆ ٣ کورسی دابەزاند.

بەشێک لە کاندیدە دەرجووەکانی پارتی و یەکێتی و تەنانەت بەرپرسی یەکەمی هەرددوو حزب بۆ شارەکە، ههیچیان  لەکەرکووک ناژین، بەرۆژ لەناو شارەکەن و بەشەویش دەگەڕێنەوە سلێمانی  یان هەولێر.

لە دۆخێکی وادا بۆ کەرکووکییەکان سەختە لەوە دڵنیابن کە لەکاتی رووداوەکاندا تەنها جێناهێڵدرێن، وەک رووداویدەستگیرکردنی رەشبگیری گەنجان لەلایەن لیوای ٦١ ی سوپاەوە.

هەواڵ

موقتەدا سەدر هەڵبژاردن رەتدەکاتەوە و چاوەڕێی دوو ئەگەرە

سەرەڕای کشانەوەی لە پرۆسەی سیاسی و بەشدارینەکردنی لە هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی عێراق، بەڵام موقتەدا سەدر هێشتا مۆتەکەی دەسەڵاتدارانی عێراقە، ئەمەش وایکردووە لەلایەک چاویان لەسەر هەڵبژاردن بێت و لەلایەکیش چاویان لەسەر سەدر بێت، خودی موقتەدا سەدریش چاوەڕێی روودانی دوو ئەگەرە لە عێراق.

موقتەدا سەدر سەرکردەی ڕەوتی سەدر، هێشتا یەکێکە لە گەورەترین مەتەڵە سیاسییەکان، کە ڕووبەڕووی نەیارەکانی دەبێتەوە لە چوارچێوەی هەماهەنگیدا، یان تەنانەت لایەنگران و هاوپەیمانە نزیکەکانی.

لەدوای بڕیارە بەناوبانگەکەی سەدر بۆ کشانەوەی کوتلە پەرلەمانییەکەی کە خاوەنی 72 کورسی پەرلەمانی بوو، لە هاوینی 2022 و راگەیاندنی ڕەتکردنەوەی کارکردن لەگەڵ "گەندەڵکاران" کە مەبەستی چوارچێوەی هەماهەنگی بوو، پێشبینیەکان سەبارەت بە هەنگاوی داهاتووی سەدر بەردەوام مشتومڕی لە نێوان سیاسەتمەداران و شیکەرەوەکان و تەنانەت هاوڵاتیانی ئاسایی دروستکردووە.

موقتەدا سەدر لە هەموو پەیامەکانیدا سەبارەت بە کشانەوەی لە پرۆسەی سیاسی و هەڵبژارد، تەنها ئاماژەی بە چینێکی گەندەڵی دەسەڵاتدار کردووە، بەبێ ئەوەی هیچ نیازێکی تری خۆی بخاتەڕوو، بەڵام سەرکردەویەکەی چوارچێوەی هەماهەنگی خواستی سەدر ئاشکرا دەکات.

سەرکردەیەک لە چوارچێوەی هەماهەنگی کە نەیویست ناوی ئاشکرا بکرێت، بە ڕۆژنامەی «الشرق الأوسط»ـى راگەیاندووە، سەدر سیستەمێکی دەوێت کە لەگەڵ تێڕوانینی خۆیدا بگونجێت، کە لەوانەیە لەگەڵ تێڕوانینی ئەوانی تردا نەگونجێت.

ئەو سەرکردەیەی چوارچێوەی هەماهەنگی پێیوایە، کشانەوەی ئێستای موقتەدا سەدر لە پرۆسەی سیاسی و بایکۆتی هەڵبژاردن، لەم دیدگایەوە سەرچاوە دەگرێت نەک ڕق لە کاری سیاسی.

ئاماژە بە پێگە و بەهێزی سەدر دەکات لە دەرەوەی پرۆسەی سیاسی و دەڵێت: لەوانەیە یارییەکە بە تەواوی بگۆڕێت تەنانەت ئەگەر لە پێشبڕکێی هەڵبژاردنیش دوور بێت، هەر بۆیە، چوارچێوەی هەماهەنگی چاوێکیان لەسەر هەڵبژاردنەکان و چاوەکەی دیکەش لەسەر سەدرە.

لەگەڵ ئەوەی لایەنەسیاسییەکان و چاودێرانی سیاسی پێیانوابوو، سەدر لە چوار ساڵی رابروودا، شەقامی لە بەرژەوەندی خۆی ساز و ئامادەکردووە بۆ چوونە سەر سندوقەکانی دەنگدان، بەڵام لە بڕیارێکی چاوەڕواننەکراودا، سەدر بایکۆتکردنی هەڵبژاردنی راگەیاند، هەرچەندە سەرۆک کۆماری عێراق بە فەرمی داوای لێکرد بە بڕیارەکەیدا بچێتەوە، بەڵام ئەو سوربوو لەسەر بڕیارەکەی.

لە ناوەڕاستی مانگی تەمووزی ساڵی ڕابردوودا، موقتەدا سەدر بڕیارێکی دەرکرد بۆ دوورخستنەوەی 31 کەس لە بزووتنەوەکە و باڵی سەربازی سەرایا سەلام، بەهۆی ئاماەکارییان بۆ بەشداریکردنیان لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا.

سەرکردەیەکی رەوتی سەر بە رۆژنامەی «الشرق الأوسط»ـى وتووە، ڕەوتی سەدر پشتگیری لە هیچ لیست و کاندیدێک ناکات لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا، ئەو سەرکردەیە ڕەتی دەکاتەوە پێشبینی هەنگاوەکانی داهاتووی سەدر بکات و دەڵێت: هەموو شتێک دەگونجێت، بەڵام کەس نازانێت چۆن و کەی ڕوودەدات.

ئەو سەرکردەیە ئاماژەی بەوەکردووە، کە سەدر درکپێدەکات و گرەو لەسەر ئەگەری داڕمانی چوارچێوەی هەماهەنگی دەکات بە تێپەڕبوونی کات، چونکە بڕوا وایە سیستەمی سیاسی ئێستا بە ئاسانی چاکسازی ناکرێت.

دەشڵێت: سەدر هەموو جۆرە کارێکی سیاسی تاقیکردۆتەوە. بەشداری کردن لە پەرلەمان و کشانەوەی لێی و بەشداریکردن لە حکومەت و کشانەوەی لێی و هەروەها دژایەتیکردنی چالاکی لە شەقامدا و پێدەچێت گەیشتووەتە ئەو ئەنجامەی کە ئەم سیستەمە توانای چاکسازی نییە.

یەکێکی تر لەو ئەگەرانەی کە سەدر چاوەڕێی دەکات، شوێنگرتنەوەی عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەکانە لە عێراق، خودی سەدریش خواستی خۆی بۆ جێگرتنەوەی نەشاردووەتەوە و بەپێی بنەماکانی مەزهەبی شیعە، موقتەدا سەدر هەموو مەرجەکانی تێدایە.