هەواڵ

عەرەبستانی سعودیە و حوسییەکانی یەمەن گفتوگۆی ڕاستەوخۆیان دەستپێکرد

عەرەبستانی سعودیە و حوسییەکانی یەمەن گفتوگۆی ڕاستەوخۆیان دەستپێکردوە بۆ تاوتوێکردنی ئاسایشی سنوورەکان و پەیوەندییەکانی داهاتوو لە ژێر هەر ڕێککەوتنێکی ئاشتیدا لەگەڵ یەمەن.
دەستپێكردنەوەی وتووێژەکان ئاماژەیە بە سەركەوتنی هەوڵی نەتەوە یەكگرتوەكان و ئەمەریكا بۆ دۆزینەوه ی چارەسەرێکی سیاسی بۆ ململانێكانی یەمەن کە تێیدا دەیان هه زار كەس کوژراون و ئەو وڵاتەی خستۆتە قەیرانێکی مرۆیی قوڵەوە.
ڕۆیتەرز لە زاری دوو سەرچاوەی ئاگادارەوە ڕایگەیاندووە کە گفتوگۆی ئۆنلاین لە نێوان بەرپرسانی باڵای سعودیە و حوسییەکان لەلایەن عومانەوە ئاسانکاری بۆ کراوە و هەروەها یەکێک لەو سەرچاوانە ڕایگەیاندووە کە ئەگەر "پێشکەوتنی پێویست" لەو بارەیەوە بەدەست بهێنرێت، ئەوا پلانی کۆبوونەوەی ڕووبەڕوو لە مەسقەتی پایتەختی عومان دێتە ئاراوە.
دوای چەندین ساڵ لە چەقبەستوویی سەربازی کە تێیدا هاوپەیمانی سەربازی بە سەرۆکایەتی سعودیە لە دەرکردنی حوسییەکان لە سەنعای پایتەخت سەرکەوتوو نەبوو، ڕیاز هەوڵدەدات پەیوەندی لەگەڵ ئەو میلیشیایانە دروستبکات کە ئێران پاڵپشتیان دەکات. حوسییەکان بەشێکی زۆری سنوری یەمەن و سعودیە، کە درێژییەکەی ١٣٠٠ کیلۆمەترە، کۆنترۆڵ دەکەن.
ئەو سەرچاوانە بە ئاژانسی رۆیتەرزیان رڕگەیاندووە، بەرپرسانی سعودی و حوسییەكان تاوتوێی ڕێككەوتنێكی درێژخایەن سەبارەت بە ئاسایشی سنوورەكان دەكەن، هەروەها نیگەرانی ریاز لە بارەی جبەخانەی مووشەكی بالیستیك و فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی گروپەكە، كە بۆ ئەنجامدانی هێرش بۆ سەر شارەكانی سعودیە بەكاردەهێنرێت، بەشێک دەبن لە گفتوگۆکانی نێوان ئەو دوو لایەنە.

سعودیه و هاوپەیمانەکانی‌ ئێران به‌ پێدانی چه‌ك و پاڵپشتی دارایی بۆ گروپە چەکدارییەکە تۆمه‌تبار دەکەن، تۆمەتێک کە هەم تاران و هەم گرووپەکە ڕەتی دەکەنەوە.
لە لایەکی دیکەوە، بە گوتەی سەرچاوەیەکی ئاگادار لە وتووێژەکان، هانس گروندبێرگ، نوێنەری تایبەتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری یەمەن، لە هەوڵی ڕازیکردنی سەرکردەکانی حوسییەکاندایە کە هێزەکانیان لانیکەم لە سەر ڕێگای سەرەکی شاری کێشە لەسەری تەعز لە باشووری ڕۆژئاوا بکشێنێتەوە.

کردنەوەی ڕێگای حەببان یەکێک بوو لەو مەرجانەی کە هاوپەیمانی پاڵپشتی سعودیە وەک مەرجێک بۆ درێژکردنەوەی ئاگربەستەکە دایانابوو، بەڵام حوسییەکان تا ئێستا ئەو مەرجەیان قەبووڵ نەکردووە و دەڵێن ئەو ڕێگایە هێڵی پێشەوەیە و دووبارە جێگیرکردنەوەی هێزەکانیان بەشێک نەبووە لە ئاگربەستەکە.

حوسییەکان لە کۆتایی 2014دا حکوومەتی دانپێدانراوی سەنعایان ڕووخاند و بانگەشەی ئەوە دەکەن کە بەرەنگاری سیستەمێکی گەندەڵ و ستەمکار بوونەتەوە.

شەڕی یەمەن زۆرکەس وەکو شەڕێکی ناڕاستەوخۆی نێوان سعودیە و ئێران سەیری دەکەن. ساڵی ڕابردووش، گفتوگۆی ڕاستەوخۆ دەستی پێکرد بۆ کۆنتڕۆڵکردنی ململانێکان و ریاز کەوتۆتە ژێر گوشاری واشنتن و هاوپەیمانەکانی دیکەی ڕۆژئاوا بۆ کۆتایی هێنان بەو شەڕە.
کۆشکی سپی ڕایگەیاند، مانگی داهاتوو جۆو بایدن، سەرۆکی ئەمەریکا سەردانی سعودیە دەکات.

ئاژانسی ئەسۆشێتد پرێس دەڵێت، باڵیۆزخانەی سعودیە لە واشنتۆن ڕایگەیاندووە سەردانەکەی سەرۆکی ئەمەریکا لەسەر بانگهێشتی پاشای سعودیەیە و ئامانج لێی "بەهێزکردنی پەیوەندییە مێژووییە دوو قۆڵییەکان و هاوبەشی ستراتیژی نێوان هەردوو وڵاتە.

هەواڵ

تا کەی مووچە نایەت؟… وردەکاریی ناکۆکیەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق ئاشکرا دەبێت

هەرێمی کوردستان و عێراق لەسەر بڕ و شێوازی رادەستکردنی نەوت بە سۆمۆ، بڕی داهاتی ناوخۆ و وادەی دابەشکردنی مووچە ناکۆکن و هەردوولاش پێداگیری لەسەر داواکارییەکانی خۆیان دەکەنەوە. 

دەقی پێشنیازەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق بۆ رێککەوتن لەسەر پرسی نەوت، داهاتی نانەوت و مووچە بڵاودەکرێتەوە و وردەکاریی ناکۆییەکانیان ئاشكرا دەبێت. 

سەبارەت بە پرسی هەنارەکردنی نەوت، هەرێمی کوردستان دوو پێشنیازی پێشکەش کردووە، یەکەمیان تایبەتە بە بەشداریکردنی کۆمپانیاکان و دووەمیان بەشدارینەکردنی کۆمپانیاکانە کە لە هەردوو پێشنیازەکەدا ئامادەیی بۆ دەستبەجێ رادەستکردنی نەوت بە کۆمپانیای سۆمۆ دەربڕیووە. 

لە حاڵەتی بەشداریکردنی کۆمپانیاکان و رێککەوتنی هەولێر و بەغدا  لەسەر کاری لیژنە هاوبەشە تەکنییکییەکان، حکومەتی هەرێمی کوردستان ئامادەیی دەربڕیووە دوای لێدەرکردنی پێویستی ناوخۆ بەرهەمی نەوت رادەست بکات. 
لە رەشنووسەکەی هەرێمی کوردستاندا، بەرهەمی ئێستای نەوت بە 282 هەزار بەرمیلە لە ڕۆژێکدا دیارییکراوە، کە 65 هەزار بەرمیلی ڕۆژانە بۆ بەکاربردنی ناوخۆیی تەرخانکراوە.

لە حاڵەتی بەشدارینەکردنی کۆمپانیاکانیشدا، حکومەتی هەرێمی کوردستان پێشنیازی رادەستکردنی  100 هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانەی کردووە بە کۆمپانیای سۆمۆ تا ئەو کاتەی لەسەر بنەمای کاری لیژنەی تەکنیکی هاوبەش ڕێککەوتن دەکرێت.
هەرێمی کوردستان لە پێشنیازەکانیدا پێداگیرە لەسەر ئەوەی بەکاربردنی ناوخۆیی لە ئەستۆی هەرێمی کوردستان دەبێت کە بڕەکەی بە 65 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە خەمڵاندووە. 

پرسی داهاتە نانەوتییەکانیش کە خاڵێکی دیکەی ناو رەشنووسەکەیە هەرێمی کوردستان پێداگیرە لەسەر ئەو شێوازەی لە رابردوو بۆ رادەستکردنی داهاتی ناونەوتی پەیڕەو کراوە، هەر بۆیە پێشنیازی کردووە، 50% لە ڕسوماتی گومرگی و باجی دەروازەکان بە حکومەتی فیدراڵ بدرێت. 
حکومەتی هەرێمی کوردستان لە دەقی پێشنازەکانیدا کە لەو رەشنووسەدا لەسەر پرسی مووچە هەیە، داوای دەستبەجێ خەرجکردنی مووچە دەکات، ئەوەیش بە پشت بەستن بە بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی. 
دادگای فیدراڵی لە بڕیارەکانی ساڵی 2023دا کە هەرێمی کوردستان وەک نمونە باسی کردووە، جەخت دەکاتەوە کە ناکۆکیی نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستان نابێت ببێتە هۆکار بۆ پشتگوێخستنی خەرجکردنی مووچەی هەرێمی کوردستان لە کاتی خۆیدا. 

حکومەتی عێراق داوای هەموو نەوتی هەرێمی کوردستان دەکات
حکومەتی عێراقی لە پێشنیازەکانیدا بۆ رادەستکردنی نەوت لەگەڵ هەرێمی کوردستان ناکۆکە و پێشنیازی دەستبەجێ رادەستکردنی تەواوی نەوتی خاوی هەرێمی کوردستانی کردووە بە کۆمپانیای سۆمۆ کە خۆی بە 236 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە خەمڵاندوویەتی.

لە قۆناغى دووەمدا کە هاوکات لەگەڵ قۆناغى یەکەم دەبێت بۆ ماوەى مانگێک جێبەجێ بکرێت، دەبێت وەزارەتى نەوتى عێراق بە هەماهەنگى لەگەڵ وەزارەتى سامانە سروشتییەکان بڕى راستەقینەى نەوت بۆ بەکارهێنانى ناوخۆیی هەرێم دیارى بکات.

داهاتە نانەوتییەکانیش خاڵێکی دیکەی ناکۆکیی نێوان هەولێر و بەغدایە، هەرێمی کوردستان پێشنیازی پێدانی نیوەی داهاتەکان دەکات، بەڵام عێراق مەرجی هەیە و پێشنیازی کردووە مانگانە داهاتەکەی پێبدرێت بە مەرجێک نابێت لە 200 ملیار دینار کەمتر بێت. 
حکومەتی عێراقی لە پێشنیازەکانیدا بۆ چارەسەرکردنی کێشەی مووچە، پێشنیازی پێکهێنانی لیژنەیەکی کردووە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لە ماوەیەک کەمتر لە 90 رۆژدا، دواتر تەمویلکردن بە شێوەیەکی یەکجارەکی دەبێت.

حکومەتی عێراق پێشنیازیشی کردووە بە پێکهێنانی لیژنەیەکی یاسایی و تەکنیکی هاوبەش لەنێوان هەردوو حکومەت بۆ هەموارکردنی ماددەی (13/سێیەم)ی یاسای بودجە.

خەرجکردنی مووچە کێشەیەکی دیکەی نێوان هەردوو حکومەتە، حکومەتی هەرێمی کوردستان داوای دەستبەجێ خەرجکردنی دەکات، بەڵام حکومەتی عێراق بە مەرجیجێبەجێکردنی بڕگەکانی یەکەم، دووەم، سێیەم و چوارەم ناو رەشنووسەکەی لەلایەن هەرێمەوە و دوای ڕەزامەندیی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق ئامادەیی دەبڕیووە پارە بۆ مووچە خەرج بکات. 

حکومەتى عێراق لە پێشنیازەکانیدا جەختی لە پێکهێنانى لیژنەیەک کردوەتەوە بۆ پرسی بەجێکردن یان بە بانکیکردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان.

تا کەی مووچە نایەت؟
رەشنووسەکەی نێوان هەولێر و بەغدا دەریدەخات ناکۆکییەکان قوڵ و ئاڵۆزن تا یەکلایی بوونەوەیان حکومەتی عێراق ئامادە نییە پارەی مووچە بنێرێت.
ئێستا هەموو ئومێدی مووچەخۆران بەو لیژنەیەیە کە حکومەتی عێراق بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی هەولێر و بەغدا لە پێنج وەزیر پێکیهێناوە کە بڕیارە لە 9ـی تەمووزەوە دەست بە گفتوگۆ لەگەڵ هەرێمی کوردستان بکەن.