هەواڵ

وەزیری دارایی عێراق: ئەگەر هەرێم لەگەڵ بەغدا رێكنەكەوێت پشكی لەیاسای بودجەدا نابێت

وەزیری دارایی عێراق رایگەیاند ئەگەر هەرێمی كوردستان لەگەڵ وەزارەتی نەوتی حكومەتی فیدراڵیی عێراق رێكنەكەوێت، لە یاسای بودجەدا پشكی نابێت، دەشڵێت بڕیاری دادگەی فیدراڵیی عێراق تایبەت بە یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان رێگە بە حكومەتی عێراق نادات پشكی هەرێمی كوردستان لە یاسای بودجەی گشتییدا تەرخان بكات. 
عەلی عەللاوی، وەزیری دارایی عێراق لە وەڵامی پرسیارێكدا سەبارەت بە شایستە و پشكی هەرێمی كوردستان بە  عێراق ئۆیڵ ریپۆرتـی راگەیاند: لە بودجەكانی رابردوودا بڕگەیەك هەبوو كە تێیدا 12%ـی خەرجییەكانی هەرێمی كوردستانی لەخۆگرتبوو، بەو مەرجەی هەولێر لە بەرامبەردا داهاتی نەوتی هەناردەكراو لە كێڵگەكانی هەرێمی كوردستان رادەستبكات، بەڵام ئەو رێككەوتنە، جێبەجێنەكراوە. 
عەلی عەلاوی وتیشی: دواتر ئەمە گۆڕدرا بە رێككەوتنێكی كاتی نێوان هەولێر و بەغدا، بەپێی رێككەوتنەكە مانگانە بەشێوەیەكی نیمچە رێكخراو 200 ملیار دیناری عێراقی (138 ملیۆن دۆلار) رەوانەی كوردستان كراوە، بەڵام ئەم ناردنە بەردەوام نابێت. 
 وەك عەلی عەلاوی دەڵێت: ئەركم جێبەجێكردنی یاسایە، نەوەك پێشێلكردنی، لە بودجەی 2021دا مەرجێك دانرا كە دەبێت حكومەتی هەرێمی كوردستان هەناردەكردنی نەوت رادەستی سۆمۆ بكات یان پارەی یەكسان بە بڕی نەوتی هەناردەكراو، رادەستبكات و ئەمەش نەكرا، بۆیە ناردنی پارە بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان وەك شایستە لە بودجەی گشتی چی دیكە نابێت.
 وەزیری دارایی عێراق ئەوەشی خستەڕوو: پێشتر كاتێك پارەمان دەنارد، گفتوگۆكانمان لەسەر ئەو بنەمایە بوون كە نەوتەكە موڵكی حكومەتی هەرێمی كوردستانە و مافی دەرهێنانی ئەو نەوتەی هەبووە، بەڵام ئێستا بابەتەكە جیاوازە.
 "هەرچی ئێستایە بابەتی خاوەندارێتی كێڵگەكانی نەوت لە هەرێمی كوردستان سەری هەڵداوە؛ بۆیە ئەگەر بێتو شایستە داراییەكانیان بخەینە نێو بودجەوە بەهەر رێژەیەك بێت، ئەوا بەشی دووەمی كێشەكە چارەسەر ناكات كە ئەویش خاوەندارێتی نەوتەكەیە كە بەگوێرەی بڕیاری دادگەی فیدراڵیی عێراق خاوەنداریەتییەكەی بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان ناگەڕێتەوە." وەزیری دارایی عێراق وای وت.
 بەوتەی عەلی عەلاوی: پێشتر دانپێدانانێكی راشكاوانە هەبوو كە ئەوە نەوتی حكومەتی هەرێمی كوردستانە، بەڵام ئێستا بەپێی بڕیاری دادگەی فیدراڵیی عێراق، هەرێمی كوردستان مافی نییە مامەڵە بە نەوتەوە بكات، هەرچەندە هەرێمی كوردستان بەم قسەیە رازی نابێت، بەڵام ئێستا ئەم نەوتە موڵكی ئێمەیە. 
 رۆژی 15ـی شوباتی 2022، دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستانی بەپێچەوانەی دەستوور دانا كە لە ساڵی 2007 لەلایەن پەرلەمانی كوردستانەوە دەركراوە. 
وتەكانی عەلی عەلاوی لەكاتێكدایە، دوو رۆژ لەمەوبەر جوتیار عادل وتەبێژی حكومەتی هەرێم رایگەیاند: هەموو شتێكمان رادەستی بەغدا كردووە و ئامادەی رێككەوتنین.
 رۆژی 28ـی شوباتی 2022، بە سەرپەرشتیی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان هەرچوار سەرۆكایەتییەكە لە سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان كۆبوونەوه، دواتر لە راگەیەندراوێكدا رایانگەیاند: بڕیارەكەی دادگەی فیدراڵیی عێراق پێچەوانەی دەق و گیان و بنەما راستەقینەكانی سیستمی فیدراڵییە و پێشێلكردنێكی زەق و ئاشكرای ماف و دەسەڵاتە دەستوورییەكانی هەرێمی كوردستانە.
لە ساڵی ڕابردووەوە بەغدا بۆ دابینكردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان بڕی 200 ملیار دینار دەنێرێت بۆ هەولێر، بەڵام لەپاش بریارەكەی دادگای فیدڕاڵی عێراق لەبارەی نایاسایبوونی فرۆشتنی نەوتی هەرێم بەغدا ناردنی 200 ملیارەكەی بۆ هەرێم ڕاگرتووە.

هەواڵ

سێشەممەی مووچە؛ حکومەتی عێراق بڕیار لەبارەی مووچەی هەرێمەوە دەدات؟

تا ئێستا حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان لەبارەی ناردنی پارەی مووچە بۆ هەرێمی کوردستان رێکنەکەوتوون، زانیارییەکان سێشەممە بە یەکلاییکەرەوە ناو دەبن. 

 سێشەممەی مووچە؛ ناوەڕاستی ئەم هەفتەیە دەبێت و بەپێی زانیارییەکان بڕیارە لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڕیار لەسەر رێککەوتنی هەولێر و بەغدا بدرێت. 

بەپێی زانیارییەکانی دیجیتاڵ میدیای Mic، هەردوو حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان رەشنووسی رێککەوتنێکیان ئامادە کردووە کە پرسی داهاتەکان، بەجێکردنی مووچە و دووبارە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە خۆ دەگرێت. 

تا ئێستا هیچ کام لە هەولێر و بەغدا زانیاریی فەرمییان لەبارەی ئەو رەشنووسەوە بڵاونەکردوەتەوە، بەڵام بەپێی سەرچاوەکان لە هەردوو حکومەت چاوەڕوان دەکرێت، ناوەڕاستی ئەم هەفتەیە سێشەممەی مووچە بێت و حکومەتی عێراق لەبارەی ناردنییەوە بڕیار بدات. 

کێشەی نەناردنی پارەی مووچە لەلایەن بەغداوە بۆ هەرێمی کوردستان  ئەو کاتە سەری هەڵدا کە وەزارەتی دارایی عێراق بە نوسراوێک هەرێمی کوردستانی ئاگادار کردەوە کە هیچ بڕە پارەیەکیان لە یاسایی بوودجەدا نەماوە تا بۆیانی بنێرن. 

بەپێی زانیارییەکان، حکومەتی عێراق بەڵێنی داوە بۆ چارەسەرکردنی ئەو کێشەیە پارەی مووچەی مانگی ئایار بەشێوەی سولفە رەوانەی هەرێمی کوردستان بکات، بەڵام ئەگەر هەیە شێوازی ناردنەکەی لە سولفەشەوە بگۆڕێت بۆ شێوازی دیکە. 

بەپێی ئەو زانیارییانەی لەبارەی رەشنووسەکەوە دەستی  دیجیتاڵ میدیای Mic کەوتووە، هەرێمی کوردستان بە رادەستکردنی نەوت و داهاتی نانەوتی هەرێمی کوردستان پابەند دەکرێت. 

هەرێمی کوردستان لە سەرەتادا دەبێت مانگانە نزیکەی 300 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە رادەستی کۆمپانیای سۆمۆ بکات، تا لە رێگەی ئەو کۆمپانیا عێراقییەوە هەناردەی دەرەوە بکرێتەوە. 

پرسی بەجێکردن یان بە بانکیکردنی مووچەش یەکێکی دیکەیە لە تەوەرەکانی ئەو رەشنووسە سەرەتاییەی کە لە نێوان هەردوو حکومەت ئامادەکراوە. 

هەرێمی کوردستان پێویستە مووچەی سەرجەم مووچەخۆران بە بانکی بکات و هەژماری بانکیان لە بانکە رێگە پێدراوەکانی هەرێمی کوردستان بۆ بکاتەوە. 

چاوەڕوان دەکرێت، کردنەوەی هەژمارە بانکییەکان  لە چوارچێوەی پڕۆژەی "هەژماری من"دابن، وەک ئەوەی کاروان یاروەیس لە زاری پارێزگاری بانکی ناوەندییەوە رایگەیاندووە،" هەژماری من هەر تەوتینە و جیاوازیی نییە". 

مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان زیاتر لە 60 رۆژە چاوەڕانی دابەشکردنی مووچەن، دوایین مووچە کە لە هەرێمی کوردستان دابەشکراوە مووچەی مانگی نیسان بووە کە 18ـی ئایاری 2025 کۆتا رۆژی دابەشکردنیی بووە و لەوکاتەوە هیچ مووچەیەک دابەش نەکراوە.