تەندروستی

پەتا بێ دەنگەکە، بەرگری دژی ئەنتیبایۆتیک ئایا جیهان بەبێ دژەزیندەییەکان چۆن دەبێت ؟

بەپیی ڕاپۆرتێکی گۆڤاری تەندرووستی لانسێت لە ساڵی 2019 زیاتر لە ملیۆنێك و 270 هەزار كەس بەهۆی کارنەکردنی دەرمانی ئەنتیابیۆتیک گیانیان لەدەست داوە.
پێشبینی دەکرێت لە ساڵی 2050 بەدواوە، ساڵانە زیاتر لە 10 ملیۆن  کەس بەهۆی پەیدابوونی بەرگری دژی دەرمانی ئەنتیبایۆتیک گیان لەدەست بدەن.
گەورەترین کێشەی تەندرووستی ڕووبەروی مرۆڤایەتی دەبێتەوە 
کێشەی خراپ بەکارهێنان وناتەندروستی بەکارهێنانی دەرمانی دژە زیندەییەکان، جیهان بێ ئاگایە لە مەترسیداری ئەو دۆخە، پێش بوونی دەرمانە دژە زیندەیەکان زۆربەی ئەوانەی دەمردن لە تەمەنی گەنجیدا  یان بەهۆی برینێکی سادەوە دەمردن ئەوەش بەهۆی هەوکردنی برینەکەوە ڕوویدەدا.
 لە جەنگەکانیشدا زۆرترینی ئەو کەسانەی دەمردن بەهۆی برینەکانیانەوە بوو کە تووشی هەوکردن دەبوون، نەوەک لەبەرەکانی جنەگدا وبەهۆی جەنگەوە مردبن.
درووستکردن و داهێنانی دەرمانی دژە زیندەییەکان دژی بەکتریا بەچەندین گرووپی جیاوازبوو، لە سەدەی بیست دا بۆیە ڕزگارکەری مرۆڤایەتی لە مردنی پێشوەختە بەهۆی هەوکردنیان بە جۆرە جیاوازەکانی بەکتریاکان.
جگە لەوەش دەرمانی دژە زیندەیی بەکتریاکان دۆزینەوەیان یارمەتیدەرێکی زۆر کاریگەر بووە لە هەر پڕۆسەیەکی پزیشکیدا، بۆ نموونە لە کاتی نەشتەرگەری، چارەسەری شێرپەنجە، گۆڕینەوە وچاندنی ئەندامەکانی لەش، بەمەش دەرمانی" ئەنتیبایۆتیک" واتە دژە زیندەییەکان بەلایەنی کەمەوە 20ساڵ ژیانی بۆ هەر مرۆڤیک گەڕاندووەتەوە.

ئایا ئەنتیبایۆتیک هەر بەوجۆرە سوودی دەبێت لەمەودواش؟
دۆزینەوەی یەکەم دەرمانی دژە زیندەیی دژ بە بەکتریاکان، بی ئەندازە سەرسوڕهینەربوو، ئەویس دۆزینەوەکەی ئەلێکساندەر فلیمینگ بووە کە دەرمانی پەنسیلینی دۆزیەوە،ئەوەس بەوەی کاتیک ئەو پلێتانەی لە تاقیگە بینی کە بەکتریای لەسەر گەشە دەکرد، بەڵام تیبینی کرد کە لەسەر بەشیکی پلێتەکە بەکتریا گەشەی نەکردووە،هەر ئەمەش بوو سەریهەڵدا بۆ دۆزینەوەی ئەنتیبایۆتیک.
بەڵام پزیشکان و زانایان ئێستا هۆشداری دەدەن لەمەترسی درووستبوونی بەرگری دژی دەرمانەکانی کە هەوکردنە بەکتریایەکان چارەسەردەکات، ساڵانە بەپێی راپۆرتەكان چەندین کەس گیان لەدەست دەدەن بەهۆی کارنەکردنی دەرمانی ئەنتیبایۆتیک لەسەر هەوکردنەکان.
یەکێکی دیکە لە کێشەکانی درووستبوونی مەترسی بەرگری دژی ئەنتیبایۆتیک، دانەهێنان ونەدزۆینەوەی جۆری نوێی ئەنتیبایۆتیکە لە ماوەی 30 ساڵی ڕابردوودا، جگە لەوەش ئاسان بەدەستگەیشتنی ئەنتیبایۆتیکە لەلایەن خەڵکەوە، بۆ نمونە لە مەکسیکۆ زۆربەی خەڵک بەبێ ڕینمایی پزیشک بۆ هەرهەوکردنێکی سوک یان ئازارێک پەنادەبەنە بەر ئەنتیبایۆتیک بە هەڕەمەکیانە.
پسپۆڕانی بواری  بایۆلۆجی و تەندرووستی ئاماژە بەوەدەکەن کە بارودۆخەکە زۆر مەترسیدارە، بەڵام خەڵك بێ ئاگایە، دەشڵێن پێویستە جێگرەوەیەک بدۆزرێتەوە بۆ ئەم بارودۆخە.
جیهان بە بێ ئەنتیبایۆتیک بە لەناوچوونی جیهان دوای ئەنتیبایۆتیک ناودەبرێت.
بەرگری دژی ئەنتیبایۆتیک کاریگەری لەسەر سەرچاوەکانی خورادنمان دەبێت، چونکە ئاژەڵەکان  و ڕووەکەکانیش تووشی نەخۆشی دەبن.

کەواتە پێویستە چی بکرێت بۆ وەستاندنی ئەم مەترسیە؟
پسپۆڕو پزیشکەکان ئاماژە بەوەدەکەن دەبێت ئەو ئەنتیبایۆتیکانەی کە بوونیان هەیە،  دووبارە دیزاین بکرێنەوە بۆ زاڵبوون بەسەر ئەو بەرگریەی درووست بووە لەلایەن بەکتریاکانەوە، هەروەها پێویستە جیهان هۆسیار بکرێتەوە لە ناتەندروست بەکارهێنانی ئەنتیبایۆتیک

هەواڵ

لە قەڵادزێ بەڕێکەوت و لە فەرەنسا خنکا

لە قەڵادزێ بەڕێکەوت و لە فەرەنسا خنکا
سلێمانی - MIC
ژیلان محەمەد ئەمین، کچە کوردێکی تەمەن 24 ساڵە و یەکێکە لە قوربانییەکانی رووداوەکەی دوێنێ سێشەممەی نێوان فەرەنسا و بەریتانیا.
ژیلان لەگەڵ چەند کەسێکی دیکەدا و یەکێک بووە لەو 100 سەرنشینەی کە لەناو بەلەمێکی پەڕینەوەدابوون لە فەرەنساوە بۆ بەریانیا.
بەڵام پێش گەیشتنیان چەند کەسێک دەکەونە ناو ئاوەکەوەو دەخنکێن کە یەکێکیان ژینایە.
زانیاری ئەوە هەیە، رووداوەکە بەهۆی زۆری ژمارەی سەرنشینانی سەر بەلەمەکەوە بوبێت، بەتایبەت کاتێک کە بەلەمەکە کەوتوەتە ڕێ، ژمارەیەک کۆچبەری ئەفریقیش لەڕێگەی بەکارهێنانی فشارەوە چونەتە ناو بەلەمەکەوە و هەندێکیش دەڵێن شەڕ و ئاڵۆزی روویداوە.
هێشتا بەتەواوی هۆکاری خنکانی ژیلان و ئەوانی دیکە نییە، روونیش نییە کە ئاخۆ جگە لە ژیلان لەناو خنکاوەکاندا کوردی دیکە هەیە یان نا، بەڵام ئەوەی دەزانرێت کە بەشێکی زۆری کۆچبەرەکانی سەر بەلەمەکە عێراقی بوون و لەناو عێراقیەکانیشدا ژمارەیەک کورد هەبوون.
تائێستا نازانرێت کە ئاخۆ ژیلان محەمەد بەتەنها کۆچیکردوە یان خزم و کەسوکاری لەگەڵدا بووە.
ساڵانە لەکاتی پەڕێنەوەی کۆچبەران لەنێوان فەرەنسا بۆ بەریتانیا دەیان کۆچبەر دەخنکێن، ئەوەش لەپێناو گەیشتنیان بۆ ئەو وڵاتە و مافی بەدەستهێنانی مانەوەیان.
هەرچەندە لەچەند رۆژی رابردوودا پەرلەمانی بەریتانیا یاسای ناردنی کۆچبەرانی نایاسایی وڵاتەکەی بۆ رواندا پەسەند کرد ئەوەش وەک هەولیک بۆ رێگریکردن لە چوونی کۆچبەران بۆ ئەو وڵاتە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا کۆچبەران بە یەکێک لە وڵاتە دڵخوازەکەی خۆیان دەزانن بۆ مانەوەیان و وەرگرتنی مافی پەنابەری.