بەرەنگاری سیاسی لەعێراق، سەدر چی دەوێت و بۆچی شیعەكان ناكۆكن؟

لەوكاتەوەی پەرلەمانتارەكانی رەوتی سەدر لە مانگی حوزەیرانی رابردوو دەستیان لەكاركێشایەوە، كە ئەوەش یەكەم دەستلەكاركێشانەوەی بەكۆمەڵی پەرلەمانتاران بوو لەدوای ساڵی 2003 ەوە، عێراق لەبری ئاسایی بوونەوە بەرەو ئاڵۆزی زیاتر دەچێت.

ئەو پێشبینیە راست دەرنەچوو

زۆرێك لەسیاسیەكان پێیان وابوو كە ئەو دەستلەكاركێشانەوەیە رێگەدانی سەدرە بەركابەرەكانی بەتایبەتیش هەماهەنگی شیعەكان تا حكومەت پێكبهێنن، بەڵام ئەو پێشبینیە راست دەرنەچوو، بەتایبەت دوای ئەوەی ناكۆكی كەوتە نێوان هەماهەنگی شیعەكانیش كە خۆیان بەڕكابەری سەدر دەزانن، لەوانەش كشانەوەی كاندیدەكەی  هادی عامری سەرۆكی هاوپەیمانی فەتح بۆ پۆستی سەرۆكوەزیرانی عێراق، پاشانیش بڵاوبوونەوەی چەند تۆمارێكی دەنگی نوری مالیكی سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا كە بەهۆیەوە ناكۆكی نێوان لایەنە شیعەكانی زیاتركرد، بەتایبەتیش سەدر و مالیكی.
تەنها دوای دوو رۆژ لەكاندیدكردنی محەمەد شیاع سودانی كاندیدی هەماهەنگی شیعەكان بۆ سەرۆكوەزیران دۆخەكە تێكچوو، لایەنگرانی موقتەدا سەدر رێبەری ڕەوتی سەدر چوونە ناو بینای پەرلەمانی عێراق لەناوچەی سەوزی بەغدا.

كاندیدكردنی محەمەد شیاع سودانی لەبنەڕەتدا بۆ پێكنەهێنانی حكومەت بوو
ئەحمەد زوبێدی سیاسی عێراقی لەوبارەیەوە دەڵێت: كاندیدكردنی محەمەد شیاع سودانی لەبنەڕەتدا بۆ پێكنەهێنانی حكومەت بوو، دۆخی ئێستا زۆر مەترسیدارە بەتایبەت لەبەغدا و باشووری عێراق، چونكە هەردوو لایەنی ناكۆكی شیعە دەیان هەزار چەكداریان هەیە، هەر كاردانەوەیەكیش لەململانێكان بگاتە شەڕ، بەئاسانی دۆخەكە كۆنترۆڵ ناكرێت و كۆتایی نایەت.
زوبێدی بنەمای كێشەكان دەگێڕێتەوە بۆ پێكهێنان و رێككەوتن لەسەر گەورەترین كوتلەی پەرلەمانی، چونكە بەوتەی ئەو گەورەترین كوتلە دەتوانێت كۆنترۆڵی پۆستی سەرۆكوەزیران بكات، بۆیە هیچ لایەنێكی ململانێكان نایانەوێت بەو ئاسانییە گەورەترین كوتلە لەدەست بدەن.
دوای ئەوەی لایەنگرانی هەریەك لە ڕەوتی سەدر و هەماهەنگی شیعەكانیش یەكەمیان چوونە پەرلەمان و ئەوانی دیكەش ناوچەی سەوز، بەڵام لەسەر دەستپێشخەری مستەفا كازمی سەرۆكوەزیرانی كاربەڕێكەری عێراق و پاشانیش هادی عامری دۆخەكەیان هێوركردەوە، پاشان لەسەر داوای هەردولا كشانەوە.

سەدر چی دەوێت؟
پێش ئەوەی پەرلەمانتارەكانی لەپەرلەمان بكشێنەوە، موقتەدا سەدر دەیویست لەڕێگەی زۆرینەوە حكومەت پێكبهێنێت، لەوەدا سەركەوتووبوو كە محەمەد حەلبوسی وەك سەرۆكی پەرلەمان دیاریكرد، بەڵام لەهەنگاوەكانی دواتر شكستیهێنا، بەتایبەت كە سێیەكی پەكخەر بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار دروستبوو.
لەوبارەیەوە ئەیاد عەنبەر، چاودێری سیاسی عێراقی دەڵێت: هەردوولا دوای ئەوەی لە پەرلەمان شكستیان هێنا دەیانەوێت شەقام بۆ یەكلایكردنەوەی كێشەكانیان بەكاربهێنن، بەتایبەت سەدر ویستی لەدەرەوەی دەسەڵات كودەتا بەسەر دەسەڵاتدا بكات بەوەش ئەو كۆدەنگی و رێككەوتنە تێكبشكێنێت كە پێشتر كراوە.
وەك ئەو چاودێرە سیاسیە دەڵێت: سەدر دەیەوێت لەو رێگەیەوە دوژمنە تەقلیدی و كۆنەكانی تێكبشكێنێت بەتایبەتیش نوری مالیكی كە بەرێگری دادەنێت لەبەردەم پێكهێنانی حكومەتە زۆرینە نیشتیمانیەكەی.
سەبارەت بە رۆڵی ئێران عەنبەر دەڵێت: قورسە بیر لەوە بكەینەوە كە هێڵە سیاسیەكانی عێراق لەدەستی ئێران بەتەواوی دەربچن، بەڵام ئەوەی ئێستا لەنێوان شیعەكان ڕوودەدات لەبنەڕەتدا لەسەر دەسەڵاتە.
بەوتەی زۆربەی ئەوانەی چاودێری دۆخی عێراق دەكەن،  دەبێت حكومەتی داهاتوو لەلایەن هەماهەنگی شیعەكانەوە پێكبهێندرێت، بەڵام مەرجەكانی موقتەدا سەدر رێبەری ڕەوتی سەدر جێبەجێ بكرێت.

هەواڵ

سەدر بۆچی خۆپیشاندانە ملیۆنیەكەی دواخست؟

موقتەدا سەدر رێبەری ڕەوتی سەدر بەتویتێك خۆپیشاندانی ملیۆنی لایەنگرانی لەبەغدا دواخست، كە ئەوەش بڕیارێكی كتوپڕی سەدر بوو وەك هەمیشە،ئەوەش لەكاتێكدایە،  ئەمرۆ وەزیرەكەی لایەنە شیعەكانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگی بە هەوڵدان بۆ نانەوەی شەڕی ناوخۆ تۆمەتبار كرد.
موقتەدا سەدر رێبەری ڕەوتی سەدر ئەمرۆ لەتویتێكدا رایگەیاند خۆپیشاندانی ملیۆنی رۆژی شەممەی داهاتوو دوادەخات، بەڵام راشیگەیاند تا بەدەستهێنانی داواكاری خۆپیشاندەران لەمانگرتن بەردەوام دەبن.
سەدر لەتویتەكەیدا نوسیویەتی: گەل لەمانگرتن بەردەوام دەبێت تا داواكارییەكانی جێبەجێ دەكرێت، بەڵام كاتی خۆپیشاندانە ملیۆنیەكە بۆ رۆژی شەممەی داهاتوو دوادەخەین تا كاتێكی دیكە و رێنمایی نوێ دەدەین.
هەرچەندە پێشتر سەركردەیەكی نزیك لەموقتەدا سەدر رایگەیاندبوو داواكاری خۆپیشاندانی لایەنگرانی چوارچێوەی هەماهەنگی، موقتەدا سەدر ناترسێنێت لەوەی خۆپیشاندانی ملیۆن ڕێكبخات، بەڵام وەك بەشێك لەمیدیا عێراقیەكان بڵاویانكردووەتەوە هۆكارەكەی ئەوەیە كە سەدر ترسی ئەوەی هەبووە لەكاتی خۆپیشاندانی ملیۆنی رۆژی شەممە لەنێوان لایەنگرەكانی و لایەنگرانی هەماهەنگی شیعەكان ئاڵۆزی دروست ببێت و دۆخەكە لەدەست دەربچێت.
پێشتر ساڵح محەمەد عێراقی كە بەوەزیرەكەی سەدر ناسراوە، لەتویتێكدا رایگەیاند: سێ یەكی پەكخەر یاری بە ئاگر دەكەن، كە مەبەست لێی هەماهەنگی شیعەكان و لایەنەكانی نزیك لێیەتی، هەروەها تۆمەتباریشی كردن بە نانەوەی ئاژاوە و هەوڵدان بۆ دروستكردنی شەڕی ناوخۆ لەنێوان گەلانی عێراق، هاوكات تۆمەتباریشی كردن بەوەی دەیانەوێت توندوتیژی بەرامبەر هێزە ئەمنیەكان بەكاربهێنن.
وەزیرەكەی سەدر ئەوەشی خستەڕوو: ڕەوتی سەدر بۆ چاكسازی خۆپیشاندان دەكات، بەڵام هەماهەنگی شیعەكان دژ بە چاكسازی خۆپیشاندان دەكات، وتیشی هەرچەندە تێبینیمان هەیە لەسەر ئەنجومەنی باڵای دادوەری بەڵام هێرشكردنەسەری هێڵی سورە.
رەوتی سەدر و هەماهەنگی شیعەكان شەقام بۆ فشار خستنە سەر یەكتر بەكاردەهێنن، رۆژی 30 ی مانگی رابردوو لایەنگرانی رەوتی سەدر چوونە ناو بینای پەرلەمانی عێراق و دەستیان بەسەرداگرت، دواتریش هەماهەنگی شیعەكان داوایان لەلایەنگرانیان كرد بچنە ناوچەی سەوزی بەغدا.
لە 10 ی ئۆكتۆبەری ساڵی رابردوەوە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەڕێوەچووە، بەڵام جگە لە هەڵبژاردنی سەرۆكی پەرلەمان لایەنە عێراقیەكان نەیانتوانیوە سەرۆكوەزیران و سەرۆك كۆمار هەڵبژێرن، ئێستاش سەدر داوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و هەماهەنگی شیعەكانیش داوای مانەوەی دەكەن.