هەواڵ

ناڕەزایی دژی كوشتنی ژینا جیهانی گرتووەتەوە، تائێستا 11 خۆپیشاندەر لەئێران كوژراون

لە پێنجەمین ڕۆژی دەربڕینی ناڕزایەتیەكان دژی كوژرانی ژینا ئەمینی، سەرباری گرتنەبەری ڕێوشوێنی توندی ئەمنیی و تەقەی ڕاستەوخۆی هێزەكانی ئێران و هەروەها سنوورداركردنی دەستگەیشتن بە ئینتەرنێت، تا درەنگانی شەو هاوڵاتیان لە خۆپیشاندان و دەربڕینی ناڕەزایەتی بەردەوام بوون، ئەوەش لەكاتێكدایە سەرۆك كۆماری ئێران لەنەتەوەیەكگرتوەكان وتی رووداوێكە و لێكۆڵینەوەی لەبارەوە دەكرێت.
هەرچەندە هێزێكی زۆری كۆماری ئیسلامی ئێران لە سەر ئاستی شارەكان بڵاوەیان پێكراوە، بەڵام دوێنێ ناڕەزایەتییەكان دژی كوژرانی ژینا ئەمینیی، لە شارە گەورە و بچووكەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران بەردەوام بوون، ئەوەی پێنجەمین ڕۆژی ئەم ناڕەزایەتیانەی لە ڕۆژانی تری جیاواز كرد، ڕووبەڕووبوونەوەی خۆپیشاندەران لەگەڵ پۆلیس و هێزەكانی دژە ئاژاوە بوو كە تا درەنگانی شەوی رابردوو درێژەی هەبوو.
لە ئێوارەی دوێنێ، تا درەنگانی شەوی ڕابردوو لە زۆربەی شار و شارۆچكەكانی پارێزگاكانی سنە، ورمێ و كرماشان و ئیلام لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان، جارێكی تر هاوڵاتیان كە زۆربەیان ژن و گەنجن بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتی ڕژانە سەر شەقام، بەڵام بە شێوەیەكی توند و هەڕەمەكی كەوتنە بەر تەقەی ڕاستەو خۆی هێزەكانی ئێران و بە هۆیەوە ژمارەیەك هاوڵاتیی كوژران و بریندار بوون.
بەپێی سەرچاوەكانی هەواڵی ڕۆژهەڵاتی كوردستان تائێستا لە ئەنجامی خۆپیشاندانەكانی پێنج ڕۆژی ڕابردوو 11 هاووڵاتی بە ناوەكانی، موحسین محەممەدی، فەریدون مەحمودی، ڕەزا لوتفی، فەرشاد دەروێشی، زەكەریا خیال، فەواد ئاڵدی، مینۆ مەجیدی، دانش ڕاهنەما، سەدرەدین لیتان و ئەمین مەعروفی و میلان حەقیقی لە ئەنجامی تەقەی ڕاستەوخۆی هێزەكانی ئێران گیانیان لەدەستداوە و بە سەدان كەسیش بریندار بوون، كە تائێستا ئامارێكی فەرمی لەوبارەیەوە بەردەست نییە، بەڵام بەپێی ئامارە نافەرمیەكان تائێستا نزیكەی 500 خۆپیشاندەر لەلایەن هێزە ئەمنیەكانی ئێرانەوە دەستگیركراون و زیاتر لە 300 خۆپیشاندەریش برینداربوون، تائێستاش هەر بەپێی ئامارە نافەرمیەكان پێنج ئەندامی هێزە ئەمنیەكانی ئێران كوژراون.
لە شاری تاران و زیاتر لە 80 شار و شارۆچكەی ئێرانیش ناڕەزاییەكان بەردەوام و خۆپیشاندەران بە وتنەوەی دروشمەكانی “مەرگ بۆ دیكتاتۆر” و “مەرگ بۆ خامنەیی” بە جۆش و خرۆشێكی زیاترەوە درێژەیان بە ناڕەزاییەتیەكان دا و بۆ ڕێگریكردن لە هاتوچۆی ئاسانی هێزەكانی حكومەتی ئێران، شەقامەكانیان داخست و رووبەڕووی هێزە ئەمنیەكان بوونەوە و هێرشیان كردە سەر چەند دامەزراوەیەكی سەر بە حكومەت، هەروەها بنكە و بارەگاكان و ئۆتۆمبێل و ماتۆڕی هێزكانی ئێران و بەشێكیان سوتاند. 
هاوكات لەگەڵ بەڕێوەچوونی خۆپیشاندانەكان دەستپێڕاگەیشتن بە ئینتەرنێت و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان وەك ئینستاگرام و واتساپ-یش لەو وڵاتە سنووردار كران، كە ئەوەش نیگەرانی چاودێران لێكەوتەوە، بەوەی لەگەڵ پچڕانی ئینتەرنێت سەركوتێكی خوێناوی لە خۆپیشاندانەكان ڕووبدات.
ئەمەش لەكاتێكدایە لەگەڵ خۆپیشاندانە ناوخۆییەكانی وڵاتەكەی و ناڕەزایەتییە نێودەوڵەتییەكان لە دژی كوشتنی ژینا ئەمینی، كە ڕوو لە فراوان بوونە، سەرۆك كۆماری ئێران لە میانی كۆبوونەوەی نەتەوەیەكگرتووەكان بەبێ ئەوەی ناوی ژینا ئەمینیی بهێنێت، ناڕەزایەتی دژی بەدواداچوون بۆ دۆسیەكەی لە ناوخۆ و دەرەوەی ئێران دەبڕی و وتی: ئەو دۆسیە ڕووداوێكە و لەئێستادا لێكوڵینەوەی لەسەر دەكرێت.
هەر ئەمڕۆش ئایەتوڵڵا عەلی خامنەیی لە یەكەم وتاردا دوای ناڕەزایەتی بەرفراوانی خەڵكی ڕۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران باسی كوژرانی ئەو كچە كوردەی نەكرد و پشتیوانیكردنی هێزە چەكدارەكان بە ئەرك لەقەڵەمدا.
هاوكاتی ئەو قسانەش گروپێكی هاككردنن كە بە یەكیك لە گروپە هەرە كاراكانی هاككردن لە جیهان ناسراوە بە ناوی گروپی ئانانیمۆس، دوای مردنی ژینا ئەمینی لە پەیامێكی ڤیدیۆییدا بۆ خەڵكی ئێران ڕایانگەیاند پشتیوانییان دەكەن و نووسیویشیانە: ماڵپەڕی بانكی ناوەندیی ئێران بەردەست نییە.
ئەم ماڵپەڕە تا ساتەوەختی بڵاوبوونەوەی ئەم هەواڵە كاركردنی ڕاگیراوە، بەڵام بە وتەی وتەبێژی بانكی ناوەندی “پۆرتاڵی ئینتەرنێتی بانكی ناوەندی بەردەستە و بەهۆی هێرشێك بۆ سەری تەنها چەند خولەكێك بەردەست نەبووە .
پێشتریش ئەم گروپە باسی هاككردنی هەندێك ماڵپەڕی حكومەتی ئێرانیان كرد لەوانە ماڵپەڕی حكومەت و ماڵپەڕی سەداوسیما و چەند ماڵپەڕێكی دیكە هێرسیان كرایە سەر.
هەر ئەمڕۆش مەهدی فروزیش بەڕێوەبەری گشتیی پزیشكی دادی پارێزگای تاران ڕای سەرەتایی خۆیانی سەبارەت بە كوژرانی ژینا ئاشكرا كرد و دەڵێت: هیچ نیشانەیەكی برینداربوون لەسەر سەر و دەموچاو، دەوروبەری چاوەكان، شكان لە بنی كەللـەسەردا بەدی نەكراوە.
ئاشكراشیكرد هۆكاری مردنی ژینا ئەمینی، دوای ئەنجامی پشكنینەكان لەسەر ئەو نموونانەی كە وەرگیراون دیاری دەكرێت و “تێكەڵكردنی لەگەڵ ئەنجامی پشكنین و پشكنینی جەستەی تەرم و تۆمارە پزیشكییەكان” ئەنجام دەدرێت.
ئەمجەد ئەمینی باوكی ژینا پێشتر لە چاوپێكەوتنێكدا ڕایگەیاندبوو ك كچەكەی پێش ئەم ڕووداوە هیچ نەخۆشییەكی نەبووە و تەندروستی تەواو بووە.
ناڕەزایەتیەكان دژ بە كوژرانی ژینا ئەمینی تەنها لە رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران نین، جگە لەوەی لە رۆژئاوای كوردستان وهەرێمی كوردستان خۆپیشاندان بەڕێوەچوو، بەڵام پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) لە 51 شار و 400 شارۆچكەی باكووری كوردستان و توركیا، چالاكی بۆ ئیدانەكردنی كوژرانی ژینا ئەمینی بەڕێوە دەبات.
رۆژی 13ـی ئەیلول، ژینا ئەمینی تەمەن 22 ساڵان خەڵكی سەقزی رۆژهەڵاتی كوردستان، لەگەڵ بنەماڵەكەی بۆ گەشت سەردانی تارانیان كرد. ژینا لەو رۆژەدا بە هۆی "رەچاونەكردنی باڵاپۆشی"، لەلایەن پۆلیسی ئاسایشی كۆمەڵایەتی تاران دەستگیركرا و دوای تێكچوونی باری تەندروستی لە بنكەی پۆلیس، رەوانەی نەخۆشخانە كرا. ژینا، دوای سێ رۆژ مانەوەی لە نەخۆشخانە، گیانی لەدەستدا و رۆژی 17ـی مانگ لە گۆڕستانی ئایچی سەقز لە ناو ئاپۆڕای خەڵكدا بە خاكسپێدرا.
پۆلیسی تاران، رایگەیاندووە كە ژینا بە هۆی "جەڵتەی دڵ" گیانی لەدەستداوە، بەڵام بنەماڵەكەی ئەوەی رەتدەكەنەوە و باوكی ژینا لە پەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا لەگەڵ ئیبراهیم رەئیسی سەرۆككۆماری ئێران، هەموو ئەو قسانەی رەتكردەوە و گوتی، توندوتیژی بەرامبەر بە كچەكەی كراوە.
كوژرانی ژینا ئەمینی كاردانەوەی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی فراوانی لێكەوتەوە. هەر لە رۆژی ناشتنی ژینا ئەمینییەوە، خۆپێشاندان لە شارەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان دەستیپێكرد و رۆژی 19ـی ئەیلول، مانگرتنی سەرتاسەری لە رۆژهەڵاتی كوردستان بەڕێوەچوو و بەشێك لە شارە گەورەكانی ئێرانیشی گرتەوە.

هەواڵ

ئەتاتورک لە ئەشکەوتی جاسەنە بەڵێنی سەربەخۆی بە کورد دا و جێبەجێی نەکرد

دوای زیاتر لە سەدەیەک لە هەمان شوێنی ئەو بەڵێنە جێبەجێ نەکراوەی نوێنەری ئەتاتورک بۆ سەربەخۆیی بە کوردی دا، پارتی کرێکارانی کوردستان - پەکەکە دوای 41 ساڵ خەباتی چەکداری چەکەکانی سوتاند. 

 پارتی کرێکارانی کوردستان - پەکەکە دوای 41 ساڵ لە خەباتی چەکداری، لە هەمان ئەو شوێنەی زیاتر لە سەدەیەک لەمەوبەر نوێنەری ئەتاتورک بەڵێنی سەربەخۆیی بە کورد دا، چەکەکانی سوتاند. 

ساڵی 1922 - 1923 شەفیق ئۆزدەمیر یان ئۆزدەمیر پاشا بە نوێنەرایەتی مستەفا کەمال ئەتاتورک سەردانی ئەشکەوتی جاسەنی کرد و بە زارەکی بەڵێنی بەشێخ مەحمود دا  دوای پەیمانی لۆزان سەربەخۆیی یان لانیکەم ئەنەتۆنۆمی بە کورد بدرێت تا دوای نەمانی ئینگلیز بە ئیرادەی خۆی لە خاکەکەیدا بژی .

شەفیق ئۆزدەمیر ساڵی 1885 لە قاهیرە لە دایکبووە و چەرکەس بووە، ساڵی 1922 وەک نوێنەری تایبەتی ئەتاتورک بۆ پرسی ویلایەتی موسڵ بۆ عێراق و کوردستان نێردرا، بە کوردەکانی  وت، تاکە ڕێگە بۆ دەربازبوون لە کۆلۆنیالیزمی بەریتانیا هاوکارییە لەگەڵ ئەنقەرە.

ئۆزدەمیر پەرەی بەو بیرۆکەیە دەدا کە کوردەکان لەگەڵ تورکەکان لە سنوورەکانی میساقی میللیدا پێکەوە دەژین، ئەوەیش قازانجی ئەمنی و سیاسی زیاتری دەبێت.

شەفیق ئۆزدەمیر بەڵێنی بە کورد داوە کە ستەمیان لە بوارەکانی زمان و کولتوور و ئایین لەگەڵ ناکرێت و ناسنامەی ئیسلامییان پارێزراو دەبێت.

مێژونووس مەحمود ئاکیورکلی ڕایگەیاندووە، بەپێی بەڵگەنامە تازە دۆزراوەکانی ئەرشیفی عوسمانی، مستەفا کەمال شاندێکی ناردووە بۆ ئەوەی لەگەڵ شێخ مەحمود بەرزنجی کۆببێتەوە و ڕێککەوتنێکی 10 مادەیی داڕێژرا، لەوانە پێدانی پێگەیەکی هاوشێوەی "فیدراسیۆن" بە کورد.

دوای پەیمانی لۆزان ئەو بەڵێنانەی ئۆزدەمیر بە کوردی دابوون جێبەجێ نەکران، سیاسەتی فەرمی کۆماری تورکیا لە ساڵی 1924 بەدواوە بە درێژایی هێڵەکانی مۆدێلی دەوڵەتی نەتەوەیی یەکگرتوو داڕێژرا.

ئەم دۆخە بووە هۆی نائومێدی زۆرێک لە سەرکردەکانی کورد و زەمینەی بۆ ڕاپەڕینەکانی دواتر خۆش کرد وەک شۆڕشی شێخ سەعیدی پیران لە ساڵی 1925 و شۆڕشەکانی دواتر تا دەگاتە پارتی کرێکارانی کوردستان کە لە ساڵی 1984 دەستی بە خەباتی چەکداری کرد. 

رۆژی 11ـی تەمووزی 2025، لە چوارچێوەی پرۆسەی ئاشتیدا 4 فەرماندە و 26 گەریلای پەکەکە لە ئەشکەوتی جاسەنە چەکەکانیان سوتاند. 

ئەشکەوتی جاسەنە بە دووریی 50 کیلۆمەتر دەکەوێتە رۆژئاوای شاری سلێمانی لە ناوچەی سورداش لەسەر رێگەی سلێمانی - دووکان. جاسەنە لە پشتی گوندی کانی خان، لە بناری چیایەکی گەورە هەڵکەوتووە.

پاش هێرشی فڕۆکەی سوپای ئینگلیز لە ساڵی 1923، شێخ مەحمودی حەفید ئەشکەوتی جاسەنەی کردە پەناگە، چاپخانەی تێدا دامەزراند و یەکەم رۆژنامەی تێدا بڵاوکردەوە بەناوی بانگی حەق کە لە 2ـی ئازاری 1923 بڵاوکرایەوە.

ئەشکەوتی جاسەنە لە شۆڕشی نوێیدا بۆ پێشمەرگە گرینگ بوو؛ لە دژی رژێمی بەعس پەناگەیەکی گرنگی هێزەکانی پێشمەرگە بووە لە ناوچەی سورداش و دوکان و زنجیرە چیای پیرەمەگرون.


سەرچاوەکان:
https://www.rupelanu.org/lozandan-once-kurtler-894h.htm

https://www.tamgaturk.com/yazarlar/mertcan-gurkan/turkiye-nin-musul-icin-unutulan-mucadelesi-ozdemir-bey-harekati/17314/

https://www.rudaw.net/turkish/kurdistan/060520234

 https://www.tarihistan.org/umut-berhan-sen-milli-mucadele-de-musul-cephesi-ve-derbent-muharebesi-zaferi/23135/