ژیان

نەوت و غاز كەشوهەوای عێراقی گۆڕیوە و بانكی نێودەوڵەتی هۆشداری پێدەدات

كاریگەرییەكانی گۆڕانی كەشوهەوا لە عێراق بەرەو خراپتر دەچن، بانگەوازی  نێودەوڵەتیی بۆ كۆنتڕۆڵكردنی دۆخەكە هەیە، هاوكات هایان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عێراق ئاشكرایكرد، عێراق هەوڵدەدات بەتەواوی ڕێگری لە سووتانی غازی سروشتی پەیوەندیدار بكات، لەماوەی چوار ساڵی داهاتوودا. 
لەعێراق هێشتا بەشێك لە غازی دەرهێنراو لە پاڵ نەوتی خاودا دەسوتێت، ئەمەش بەهۆی نەبوونی ئاسانكاری پێویست بۆ پرۆسێسكردنی و گۆڕینی بۆ سووتەمەنی بۆ بەكارهێنانی ناوخۆ یان بۆ هەناردەكردن.
 ڕاسپاردەكانی بانكی نێودەوڵەتی جەختی لەوە كردووەتەوە كە عێراق ڕووبەڕووی تەحەددایەكی گەورەی كەشوهەوا دەبێتەوە كە دەبێت چارەسەر بكرێت،  هەنگاویش بنێت بەرەو مۆدێلێكی گەشەپێدانی سەوزتر و ژینگەدۆستتر، بەتایبەتی بە هەمەچەشنكردنی ئابوورییەكەی و كەمكردنەوەی پشتبەستنی بە كاربۆن.
ڕیچارد عەبدول نور، نوێنەری بانكی نێودەوڵەتی لەعێراق چەند ڕۆژێك لەمەوبەر، لە لێدوانێكدا بۆ ئاژانسی هەواڵی عێراقی، پشتڕاستی كردەوە كە عێراق دووەم وڵاتی جیهانە لە ڕووی سووتانی غازەوە، هاوكات پێشنیاری چارەسەری بۆ كەمكردنەوەی دەردانی نەوت و سووتانی غاز دەكات.
ریچارد لە ڕاپۆرتەكەدا سەبارەت بە گۆڕانی كەشوهەوا و گەشەسەندنی عێراق ئاماژەی بەوە كردووە كە عێراق كاریگەری گۆڕانی كەشوهەوا و بەرزبوونەوەی پلەكانی گەرما و كەمبوونەوەی سەرچاوە ئاوییەكانی كەوتووەسەر كە پشتی پێدەبەستێت، نەك تەنها بۆ مەبەستی خواردنەوە، بەڵكو لە بواری ئابووری، كشتوكاڵی و لایەنەكانی ئاسایشی خۆراك.
نوێنەری بانكی نێودەوڵەتی لەعێراق ئاماژەی بەوەشكرد: عێراق سەرچاوەی نەوتی گەورە و گرنگی هەیە، هەربۆیە ڕێژەی دەردانی كاربۆنی لە ئاستێكی بەرزدا هەیە، هەروەها ڕێگەچارەی گەورە هەیە بۆ كەمكردنەوەی دەردانی گازی ژەهراوی لە لایەنی سووتانی نەوت و گاز.
 وەك ئەو بەرپرسەی بانكی نێودەوڵەتی دەڵێت: عێراق دووەم وڵاتی جیهانە كە ڕێژەیەكی بەرزی سووتانی گازی هەیە، چارەسەرەكان بریتین لە سود وەرگرتن لە غاز لە بەرهەمهێنانی كارەبا، ڕەخساندنی هەلی كار، هەروەها بەكارهێنانی وزەی نوێبووەوە و پاك، ئاماژەی بەوەشكرد دەرفەتی گەورە لە عێراق هەیە بۆ پەرەپێدانی ئەم كەرتە، كە دەبێتە هۆی كەمبوونەوەی دەردانی گازی ژەهراوی و گەشەكردنی كەرتێكی غەیرە نەوت دروست دەكات كە گرنگە بۆ ئابووری عێراق.
 شارەزایانی بواری ژینگە پێیان وایە دەستنیشانكردنی پێشنیارەكانی بانكی نێودەوڵەتی بۆ چارەسەركردنی مەترسی ژینگەیی و كەشوهەوا لە میزۆپۆتامیا دەرفەتێك دەڕەخسێنێت بۆ هەوڵە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییە هاوبەشەكان بۆ بەرەنگاربوونەوەی كاریگەرییە سەختەكانی گۆڕانی كەشوهەوا لەسەر عێراق، كە مەترسی لەسەر كەرتە جیاوازەكانی ژیان و بەرهەمهێنان لە وڵاتدا هەیە. 
شارەزای ژینگە و كەشوهەوای عێراقی، ئەیمەن حەیسەم قەدوری لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ "سكای نیوز عەرەبی" ڕایگەیاند: بانكی نێودەوڵەتی خاڵەكانی دیاریكردووە و ڕاستییە سەلمێنراوەكانی سەبارەت بە تێكچوونی ژینگە و كەشوهەوای عێراق پشتڕاستكردەوە، ئەمەش لەڕێگەی ڕاپۆرتی كەشوهەوا و گەشەپێدانی خۆیەوە كە لە مانگی تشرینی دووەمی ساڵی ڕابردوودا دەرچووە.
 عێراق بەدەست قەیرانی گەشەپێدانی فرەلایەنەوە دەناڵێنێت، جددیترینیان قەیرانی توندی كەشوهەوایە كە مەترسی لەسەر ئاسایشی خۆراك و ئاشتی مەدەنی و فرەچەشنی كۆمەڵایەتی تێدایە، هەروەها سەرهەڵدانی بزووتنەوەیەكی گەشەپێدانی ناسەقامگیر كە لەسەر بنەمای ئابوورییەكی كرێچیی نەوت بەڕێژەی لەسەدا ٩٨. 
خراپبوونی كەرتە بەرهەمهێنەرەكانی تر، وەك كشتوكاڵ، بەهۆی كەمی ئاو و نەبوونی سیاسەتی هاوسەنگی ئاو، و پیشەسازی، بەهۆی پشتگوێخستنی لایەنی پیشەسازی لەسەر ئاستی كەرتی تایبەت و حكومی، مۆدێلی گەشەسەندنی عێراق بەهۆی نەوتەوە بەڕێوەدەچێت و ئەمەش لە مێژە سەرچاوەی ناسكی و ناجێگیری ئابووری و ژینگەیی و كۆمەڵایەتی بووە.
وزەی مرۆڤی گەنج كە زیاتر لە سەدا ٦٠ی دانیشتوان پێكدەهێنن، بەهۆی تێكچوونی بزووتنەوەی گەشەپێدانەوە نزیكە لە بەفیڕۆدان، ئەمەش كاریگەری نەرێنی لەسەر ئاستی پەروەردە و بەرهەمهێنان هەبووە، گواستنەوە بەرەو وزەی نوێبووەوە جیهان بە خێرایی بەرەو وازهێنان لە بەرهەمە نەوتییە قورسەكان هەنگاو دەنێت و وردە وردە بەرەو وزەی پاك دەگۆڕێت، بە مەبەستی كەمكردنەوەی دەردانی كاربۆن بۆ ئەوەی بگاتە ئاستێك كە خێراتربوونی گەرمبوونی جیهان سنووردار بكات لە درێژخایەندا.
 ئەم ڕەوتە بەرەو وزەی پاك و خاوێن سەرەرای دوودڵی هەندێك وڵاتی پیشەسازی گەورە ڕوودەدات، بەڵام بەم زووانە وەڵامی بڕیار و یاسا نێودەوڵەتییەكان دەدەنەوە، چونكە گۆڕانی كەشوهەوا هەڕەشەیەكی وجودییە بۆ سەر هەموو هەسارەكە.
عێراق خاوەنی ئەو توانایانەیە کە وای لێدەکات وردە وردە بەرەو وزەی سەوز بگۆڕێت، ئەگەر دەست بکات بە چارەسەرکردنی قەیرانە کەڵەکەبووەکانی بە وەرگرتنی مافی ئاو لە وڵاتانی دراوسێی، ئەمەش دەبێتە هۆی داڕشتنەوەی دامەزراوەکانی دەوڵەتی بەرهەمهێنەر.
شارەزایان ئامۆژگاری عێراق دەکەن کە دامەزراوە گشتی و حکومییەکان ئاوەدان بکاتەوە بۆ بەرزکردنەوەی متمانە و چارەسەرکردنی دووبەرەکی قووڵ، کە هەموو ئەمانە بە دەروازەی چارەسەرکردنی قەیرانە سیاسییە و ئابووریەكاندا تێدەپەڕن.

هەواڵ

بەرهەمهێنانی نەوت راگیراوە و تا هەرێمی کوردستانیش نەوت رادەست نەکات مووچە نایەت

بەپێی رێککەوتنی حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق تا نەوت رادەستی کۆمپانیای سۆمۆ نەکرێت بەغدا پارەی مووچە رەوانە ناکات؛ زیاتر لە 24 کاتژمێرە بەهۆی هێرشە درۆنییەکانەوە بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی کوردستان راگیراوە. 

 حکومەتی هەرێمی کوردستان دوای چەندین کۆبوونەوە لەگەڵ حکومەتی عێراق لەسەر پرسی نەوت و داهاتە نانەوتییەکان رێککەوتنی کرد. 

بەپێی دەقی ئەو رێککەوتنە کە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڵاویکردوەتەوە، تا وەزارەتی نەوت و کۆمپانیا سۆمۆ وەرگرتنی نەوت لە بەندەری جەیهان پشتراست نەکەنەوە، وەزارەتی دارایی پارە بۆ هەرێمی کوردستان نانێرێت. 

بەپێی رێککەوتنەکەی هەولێر و بەغدا دەبێت هەرێمی کوردستان رۆژانە 280 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەم بهێنێت، 230 هەزاری بداتە بەغدا و 50 هەزاریشی لە ناوخۆدا بەکاربهینێتەوە. 

ناردنی پارەی مووچە بە مەرجی رادەستکردنی نەوت لە کاتێکدایە زیاتر لە 24 کاتژمێرە بەهۆی هێرشی درۆنییەوە بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی کوردستان رایگراوە. 

عەزیز ئەحمەد جێگری بەڕێوەبەری نوسینگەی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان و کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستان - ئەپیکور لە دوو راگەیەندراوی جیاوازدا رایانگەیاند، بەهۆی هێرشە درۆنییەکانەوە هەرێمی کوردستان نزیکەی 200 هەزار بەرمیل بەرهەمهێنانی نەوتی لەدەستداوە. 

ئەگەرچی هەولێر و بەغدا رێککەوتنیان کردووە، بەڵام ناو بەناو هێرشی دۆرنییەکان دەست پێدەکەنەوە و کێڵە نەوتییەکان بە ئامانج دەگرن دیار نیە درۆنەکان رێگە بە دەستپێکردنەوەی نەوت دەدەن یاخود هێرش دەکەنەوە. 

هەموو ئاماژەکان بەو ئاڕاستەیەن رێککەوتنەکەی هەولێر و بەغدا کۆتایی بە هێرشی درۆنەکان بهێنێت، چونکە ئەو هێرشانە وەک کارتی فشار دژی هەرێمی کوردستان دەبینران تا نەرمی بۆ رێککەوتن بنوینێت و نەوتەکەی رادەست بکات.