هەواڵ

هۆكاری گرانبوونی نرخی هێلكە لەهەرێم ئاشكرادەكرێت

هێلكە لەپێداویستی ناوخۆیی زیاترە، بەڵام بەهۆی ئەوەی حكومەت عەلەف بۆ كێڵگە پەلەوەریەكان بەنرخێكی هەرزان دابین ناكات بووەتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخەكەی، بەڕێوەبەری چاودێری بازرگانی سلێمانیش دەڵێت گرانبوونی هێلكە بەردەوام نابێت و نرخەكەی دادەبەزێت.
سۆران عەبدولغەفوور، بەڕێوەبەری چاودێری بازرگانی سلێمانی بەمایكی وت: بەرزبوونەوەی نرخی هێلكە سێ هۆكاری هەیە، كە بریتین لەوەی ئێستا وەرزی زستانە و خواست لەسەر هێلكە هەیە، هەروەها بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار و گرانبوونی عەلەف و پێویستییەكانی دەواجنەكان، قەدەغەكردنی هاوردەكردنی هێلكەی توركی و ئێرانی بۆ هەرێمی كوردستان.
وتیشی: لە سلێمانی 11 كێڵگەی بەرهەمهێنانی هێلكە هەیە، هەریەك بە بڕی جیاواز هێلكە دەخەنە بازاڕەوە.
وەك بەڕێوەبەری چاودێری بازرگانی سلێمانی دەڵێت: گرانبوونی هێلكە بەردەوام نابێت و نرخەكەی دادەبەزێت، هەموو رۆژێك سلێمانی پێویستی بە دوو هەزار كارتۆن هێلكە هەیه،‌ كە دەكاتە 720هەزار هێلكە.
لە رۆژی 29 ی مانگی 12 ی ساڵی ڕابردوو وەزارەتی كشتوكاڵی حكومەتی هەرێم بڵاویكردەوە: لە بەرهەمی هێلكە قۆناغی خۆبژێویمان تێ پەڕاندووە و ساڵانە 919 ملیۆن و 800 هەزار هێلكە هەناردەی دەرەوە دەكەین، بەرهەمی ڕۆژانەی هێلكە 50٪ زیاترە لە پێویستی ناوخۆیی.
ماوەی چەند ڕۆژێكە نرخی هێلكە لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستان بەشێوەیەكی بەرچاو بەرزبوەتەوە، ئەوەش نیگەرانی هاوڵاتیان و كاسبكارانی بەدوای خۆیدا هێناوە.
پێشتر لیژنەی نرخ لە بەڕێوەبەرایەتی چاودێری بازرگانی سلێمانی بڵاویكردەوە: یەك كارتۆن هێلكەی ناوخۆ (12) تەبەقی بە كێشی (20 - 25) كگم بە 74هەزار دینار فرۆشراوە.
ساڵانی رابردوو هەشت هێلكە لەفرۆشگاكانی هەرێم بەهەزار دیناربوو، بەهۆی ئەوەی نرخی عەلەف گران بوو دواتر نرخەكەی بەرزبوەوە و شەش هێلكە بوو بە هەزار دینار، ئەمساڵیش جیا لەهۆكاری گرانبوونی عەلەف و پێداویستیەكانی كێڵگە پەلەوەریەكان لەهەندێك شوێن پێنج هێلكە بەهەزاردینار و لەهەندێك شوێنی دیكەش چوار هێلكە بە هەزار دینار دەفرۆشرێت.

هەواڵ

تا کەی مووچە نایەت؟… وردەکاریی ناکۆکیەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق ئاشکرا دەبێت

هەرێمی کوردستان و عێراق لەسەر بڕ و شێوازی رادەستکردنی نەوت بە سۆمۆ، بڕی داهاتی ناوخۆ و وادەی دابەشکردنی مووچە ناکۆکن و هەردوولاش پێداگیری لەسەر داواکارییەکانی خۆیان دەکەنەوە. 

دەقی پێشنیازەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق بۆ رێککەوتن لەسەر پرسی نەوت، داهاتی نانەوت و مووچە بڵاودەکرێتەوە و وردەکاریی ناکۆییەکانیان ئاشكرا دەبێت. 

سەبارەت بە پرسی هەنارەکردنی نەوت، هەرێمی کوردستان دوو پێشنیازی پێشکەش کردووە، یەکەمیان تایبەتە بە بەشداریکردنی کۆمپانیاکان و دووەمیان بەشدارینەکردنی کۆمپانیاکانە کە لە هەردوو پێشنیازەکەدا ئامادەیی بۆ دەستبەجێ رادەستکردنی نەوت بە کۆمپانیای سۆمۆ دەربڕیووە. 

لە حاڵەتی بەشداریکردنی کۆمپانیاکان و رێککەوتنی هەولێر و بەغدا  لەسەر کاری لیژنە هاوبەشە تەکنییکییەکان، حکومەتی هەرێمی کوردستان ئامادەیی دەربڕیووە دوای لێدەرکردنی پێویستی ناوخۆ بەرهەمی نەوت رادەست بکات. 
لە رەشنووسەکەی هەرێمی کوردستاندا، بەرهەمی ئێستای نەوت بە 282 هەزار بەرمیلە لە ڕۆژێکدا دیارییکراوە، کە 65 هەزار بەرمیلی ڕۆژانە بۆ بەکاربردنی ناوخۆیی تەرخانکراوە.

لە حاڵەتی بەشدارینەکردنی کۆمپانیاکانیشدا، حکومەتی هەرێمی کوردستان پێشنیازی رادەستکردنی  100 هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانەی کردووە بە کۆمپانیای سۆمۆ تا ئەو کاتەی لەسەر بنەمای کاری لیژنەی تەکنیکی هاوبەش ڕێککەوتن دەکرێت.
هەرێمی کوردستان لە پێشنیازەکانیدا پێداگیرە لەسەر ئەوەی بەکاربردنی ناوخۆیی لە ئەستۆی هەرێمی کوردستان دەبێت کە بڕەکەی بە 65 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە خەمڵاندووە. 

پرسی داهاتە نانەوتییەکانیش کە خاڵێکی دیکەی ناو رەشنووسەکەیە هەرێمی کوردستان پێداگیرە لەسەر ئەو شێوازەی لە رابردوو بۆ رادەستکردنی داهاتی ناونەوتی پەیڕەو کراوە، هەر بۆیە پێشنیازی کردووە، 50% لە ڕسوماتی گومرگی و باجی دەروازەکان بە حکومەتی فیدراڵ بدرێت. 
حکومەتی هەرێمی کوردستان لە دەقی پێشنازەکانیدا کە لەو رەشنووسەدا لەسەر پرسی مووچە هەیە، داوای دەستبەجێ خەرجکردنی مووچە دەکات، ئەوەیش بە پشت بەستن بە بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی. 
دادگای فیدراڵی لە بڕیارەکانی ساڵی 2023دا کە هەرێمی کوردستان وەک نمونە باسی کردووە، جەخت دەکاتەوە کە ناکۆکیی نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستان نابێت ببێتە هۆکار بۆ پشتگوێخستنی خەرجکردنی مووچەی هەرێمی کوردستان لە کاتی خۆیدا. 

حکومەتی عێراق داوای هەموو نەوتی هەرێمی کوردستان دەکات
حکومەتی عێراقی لە پێشنیازەکانیدا بۆ رادەستکردنی نەوت لەگەڵ هەرێمی کوردستان ناکۆکە و پێشنیازی دەستبەجێ رادەستکردنی تەواوی نەوتی خاوی هەرێمی کوردستانی کردووە بە کۆمپانیای سۆمۆ کە خۆی بە 236 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە خەمڵاندوویەتی.

لە قۆناغى دووەمدا کە هاوکات لەگەڵ قۆناغى یەکەم دەبێت بۆ ماوەى مانگێک جێبەجێ بکرێت، دەبێت وەزارەتى نەوتى عێراق بە هەماهەنگى لەگەڵ وەزارەتى سامانە سروشتییەکان بڕى راستەقینەى نەوت بۆ بەکارهێنانى ناوخۆیی هەرێم دیارى بکات.

داهاتە نانەوتییەکانیش خاڵێکی دیکەی ناکۆکیی نێوان هەولێر و بەغدایە، هەرێمی کوردستان پێشنیازی پێدانی نیوەی داهاتەکان دەکات، بەڵام عێراق مەرجی هەیە و پێشنیازی کردووە مانگانە داهاتەکەی پێبدرێت بە مەرجێک نابێت لە 200 ملیار دینار کەمتر بێت. 
حکومەتی عێراقی لە پێشنیازەکانیدا بۆ چارەسەرکردنی کێشەی مووچە، پێشنیازی پێکهێنانی لیژنەیەکی کردووە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لە ماوەیەک کەمتر لە 90 رۆژدا، دواتر تەمویلکردن بە شێوەیەکی یەکجارەکی دەبێت.

حکومەتی عێراق پێشنیازیشی کردووە بە پێکهێنانی لیژنەیەکی یاسایی و تەکنیکی هاوبەش لەنێوان هەردوو حکومەت بۆ هەموارکردنی ماددەی (13/سێیەم)ی یاسای بودجە.

خەرجکردنی مووچە کێشەیەکی دیکەی نێوان هەردوو حکومەتە، حکومەتی هەرێمی کوردستان داوای دەستبەجێ خەرجکردنی دەکات، بەڵام حکومەتی عێراق بە مەرجیجێبەجێکردنی بڕگەکانی یەکەم، دووەم، سێیەم و چوارەم ناو رەشنووسەکەی لەلایەن هەرێمەوە و دوای ڕەزامەندیی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق ئامادەیی دەبڕیووە پارە بۆ مووچە خەرج بکات. 

حکومەتى عێراق لە پێشنیازەکانیدا جەختی لە پێکهێنانى لیژنەیەک کردوەتەوە بۆ پرسی بەجێکردن یان بە بانکیکردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان.

تا کەی مووچە نایەت؟
رەشنووسەکەی نێوان هەولێر و بەغدا دەریدەخات ناکۆکییەکان قوڵ و ئاڵۆزن تا یەکلایی بوونەوەیان حکومەتی عێراق ئامادە نییە پارەی مووچە بنێرێت.
ئێستا هەموو ئومێدی مووچەخۆران بەو لیژنەیەیە کە حکومەتی عێراق بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی هەولێر و بەغدا لە پێنج وەزیر پێکیهێناوە کە بڕیارە لە 9ـی تەمووزەوە دەست بە گفتوگۆ لەگەڵ هەرێمی کوردستان بکەن.