هەواڵ

حوکمڕانییە کوردییەکە لەناو دەچێت؟

کەم رۆژ هەیە میدیا و ناوەندە جیهانییەکان، زەنگی مەترسی لەناوچوونی قەوارەی هەرێم و دەسەڵاتە خۆبەڕێوەبەرێیە 32 ساڵەکەی لێنەدەن، بەڵام هێشتا سەرکردەکانی هەردوو حزبی دەسەڵاتدار(پارتی و یەکێتی) بێباکن بەرامبەر ئاگادارکردنەوە گەورەکان.

گەندەڵی و خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات و کۆکردنەوەی گەورەی سەروەت و سامانی گشتی لەسەر حسابی میللەت و بەکارهێنانی هێزی چەکدار بۆ پاراستی خۆیان، لەزەقترین ئەو هۆکارانەن کە پایەکانی هەرێمەکەی بەتەواوی درز پێبردوە و دووریش نییە پایەکانی بەتەواوی بڕوخێنێت.

گۆڤاری‌ فۆرین پۆلیسی‌ ئه‌مریكی‌ له‌ راپۆرتێكدا كه‌ رۆژی‌ هه‌ینی‌ 25ی‌ ئابی‌ 2023 بڵاویكردووه‌ته‌وه‌، رایگه‌یاند كه‌ سه‌ره‌ڕای‌ سه‌ردانه‌كه‌ی‌ هاكان فیدان وه‌زیری‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ توركیا بۆ به‌غدا و راگه‌یاندنی‌ نزیكبوونه‌وه‌ی‌ سه‌ردانێكی‌ مێژوویی ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌رۆكی‌ توركیا بۆ به‌غدا، ناكۆكییه‌كانی‌ نێوان هه‌ردوو وڵات سه‌باره‌ت به‌ پرۆسه‌ی‌ هه‌نارده‌كردنی‌ نه‌وت له‌ڕێی‌ به‌نده‌ری‌ جه‌یهانه‌وه‌ به‌رده‌وامه‌.

فۆرین پۆلیسی‌ ده‌ڵێت: "راگرتنی‌ هه‌نارده‌كردنی‌ نه‌وت ماوه‌ی‌ 5 مانگه‌ به‌رده‌وامه‌ و كاریگه‌ری‌ گه‌وره‌ی‌ له‌سه‌ر بازاڕی‌ نه‌وتی‌ جیهانی‌ دروست كردووه‌، به‌جۆرێك راگرتنه‌كه‌ بووه‌ته‌هۆی‌ ئه‌وه‌ی‌ بازاڕی‌ نێوده‌وڵه‌تی‌ نزیكه‌ی‌ سه‌دا 0.5ی‌ كۆی‌ هه‌نارده‌ نه‌وتییه‌كانی‌ له‌ده‌ست بدات كه‌ نزیكه‌ی‌ سه‌دا 10ی‌ هه‌نارده‌ی‌ نه‌وتی‌ عێراق ده‌كات، ئه‌مه‌ش له‌گه‌ڵ‌ تێپه‌ڕبوونی‌ كاتدا كاریگه‌ری‌ مه‌ترسیدار له‌سه‌ر بازاڕی‌ نه‌وت و نرخه‌كانی‌ دروست ده‌كات".

ئاماژه‌شی‌ به‌وه‌داوه‌ كه‌ "سه‌ره‌ڕای‌ به‌رده‌وامی‌ وتووێژه‌كانی‌ نێوان هه‌ردوو وڵات، به‌ڵام وه‌زیری‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ توركیا ئاماده‌نه‌بوو دان به‌ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی‌ هه‌نارده‌ی‌ نه‌وت له‌ڕێی‌ بۆری‌ و به‌نده‌ری‌ جه‌یهانه‌وه‌ بنێت و نه‌وتی‌ عێراقیش له‌ گه‌نجینه‌كانی‌ به‌نده‌ره‌كه‌ به‌ راگیراوی‌ ماوه‌ته‌وه‌".

فۆرین پۆلیسی‌ ئه‌وه‌شی‌ خسته‌ڕوو كه‌ "تا ئه‌م ساته‌ هیچ ئاماژه‌یه‌ك نییه‌ كه‌ توركیا به‌نیاز بێت دووباره‌ هه‌نارده‌كردنی‌ نه‌وتی‌ عێراقی‌ له‌ڕێی‌ به‌نده‌ره‌كه‌یه‌وه‌ ده‌ست پێبكاته‌وه‌".

به‌گوێره‌ی‌ گۆڤاره‌كه‌، "به‌رده‌وامبوونی‌ راگرتنی‌ هه‌نارده‌كردنی‌ نه‌وت له‌لایه‌ن توركیاوه‌ ده‌بێته‌هۆی‌ له‌ناوچوونی‌ هه‌رێمی‌ كوردستان به‌ ته‌واوی‌".

روونیشیكرده‌وه‌ كه‌ "حكومه‌تی‌ هه‌رێمی‌ كوردستان چه‌ند ساڵێكه‌ به‌ده‌ست كێشه‌ی‌ ئابوورییه‌وه‌ ده‌ناڵێنێت و ورده‌ورده‌ توانای‌ دابه‌شكردنی‌ مووچه‌ی‌ فه‌رمانبه‌رانی‌ له‌ده‌ست ده‌دات و به‌هۆی‌ هه‌ڵوێسته‌كانی‌ توركیاوه‌ كاریگه‌رییه‌كه‌ی‌ زیاتر بووه‌".

راشیگه‌یاندووه‌ كه‌ "به‌رده‌وامبوونی‌ خراپی‌ دۆخی‌ ئابووری‌ هه‌رێم و قه‌یرانی‌ راگرتنی‌ نه‌وته‌كه‌ی‌ له‌لایه‌ن توركیا له‌ كۆتاییدا ده‌بێته‌ هۆی‌ رووخانی‌ حكومه‌تی‌ هه‌رێمی‌ كوردستان كه‌ له‌پێناو مانه‌وه‌یدا پشت به‌ داهاتی‌ نه‌وت ده‌به‌ستێت، ئه‌مه‌ش ده‌بێته‌هۆی‌ هه‌ڵایسانی‌ شه‌ڕی‌ ناوخۆیی له‌نێوان هه‌ردوو حزبی‌ كوردی‌ سه‌ره‌كی‌ (پارتی‌ و یه‌كێتی‌)".

فۆرین پۆلیسی‌ هۆشداریشی‌ داوه‌ له‌وه‌ی‌ "رێكخراوی‌ تیرۆریستی‌ داعش ره‌نگه‌ ئه‌و شه‌ڕه‌ بقۆزێته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی‌ جارێكی‌ تر له‌ ناوچه‌كه‌دا ده‌ربكه‌وێته‌وه‌".

هەواڵ

تارمایی جەنگ بەرۆکی گەنجانی عێراق بەرنادات

گەنجانی عێراق فریو دەدرێن؛ بەناوی دەسخستنی هەلیکار دەبرێنە روسیا و لەوێشەوە بۆ بەرەکانی جەنگ لەگەڵ ئۆکرانیا.

میدیا عەرەبییەکان ئاشکرای دەکەن گروپە گەشتیارییەکان؛ بوونەتە ئامرازێکی کاریگەر لە رەوانەکردنی گەنجانی عێراق بۆ جەنگی روسیا و ئۆکرانیا.

هەرچەندە عێراق بێ لایەنی خۆی لە جەنگەکە دەربڕیوە، بەڵام هاوشێوەی چەندین وڵاتی دیکەی ئاسیا و ئەفریقا، عێراق-یش بووەتە دابینکەری سەرچاوەی مرۆیی و چەکدار بۆ سوپای روسیا.

پڕۆسەکە لە دابینکردنی ڤیزای گەشتیارییەوە دەستپێدەکات؛ هەتا دەگاتە گرێبەستی سەربازی لە سوپای روسیا.

ئەسکەندەر وەتوت، ئەندامی لیژنەی ئاسایش و بەرگریی پەرلەمانی عێراق بە کەناڵی ئەلحوررەی راگەیاندووە، خراپی دۆخی دارایی و بێکاری پاڵنەری سەرەکی کۆچی گەنجانە بۆ روسیا.

وەتوت دەشڵێت، پێدانی مووچەیەکی 500 بۆ سێ هەزار دۆلاری دەرفەتێکی سەرنجڕاکێشە بۆ گەنجان، بەتایبەت لە وڵاتێکدا کە ڕێژەی بێکاری لەنێو ئەم توێژەدا دەگاتە 35%.

شارەزایەکی ئابوریی عێراق-یش بەناوی جەعفەر زیارە، هۆکاری ئەم دیاردە ترسناکە بۆ لاوازیی سیاسی و ئابووریی عێراق دەگەڕێنێتەوە.

نوسینگە گەشتیارییەکان بەناوی هەلیکار لە نموونەی چێشتلێنەری و شۆفێریی، گەنجان دەنێرنە روسیا، بەڵام لە راستیدا دەبرێنە بەرەی جەنگ و هێڵەکانی پێشەوەی شەڕ.

لە راپۆرتەکەی ئەلحوررەدا گەنجێکی عێراقی قسەی بۆ کەناڵەکە کردووە و دەڵێت، کاتێک گەنجان دەچنە روسیا مەشقی سەربازی چڕ و فێربوونی زمان وەردەگرن، پاشان ڕۆڵی شەڕکەری مەترسیداریان پێ دەسپێردرێت.

بەگوێرەی خەمڵاندنەکان لە ئێستادا هەزاران گەنجی عێراقی لە ریزەکانی سوپای روسیا خەزمەت بە مۆسکۆ دەکەن و لەوەتەی شەڕیشە نزیکەی 200 گەنجی عێراقی کوژراون.

 تێوەگلانی عێراقییەکان لە شەڕی ئۆکرانیا کاریگەریی سیاسی و ئەمنیی هەستیاری هەیە، رەنگە لە داهاتوودا کاریگەرییەکانی زیاتر دەربکەون.