-18

10 شت کە دەبێت ئەنجامی بدەن بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی خوێندنی منداڵەکانتان

ئایندەی منداڵان زۆر بەندە بە دایک و باوکیانەوە، مەیلی ئەکادیمی یەکێکە لەو سیفەتانەی کە دایک و باوک دەتوانن کاریگەرییان لەسەر هەبێت، چونکە تۆوی ئەدای ئەکادیمی باشتر دەبێت لە ساڵانی سەرەتای گەشەکردندا بچێنرێت بەپێی ڕاپۆرتێکی ڕۆژنامەی تایمز ئۆف هیندستان لێرەدا چەند ڕێگەیەک دەخەینەڕوو کە یارمەتی دایک و باوکان دەدەن بۆ ئەوەی خۆشەویستی خوێندن و فێربوون لە مێشکی منداڵەکانیاندا بچێنن.

1.خوێندن لە پێشینەی کارەکانە
پێویستە بە منداڵان بڵێن کە چۆن خوێندنیان لە پێشینەی کارەکانیە نەک کەمترین شت کە مرۆڤ دەیکات بۆ بەدەستهێنانی کارێکی باش یان ئامرازێک بۆ بەدەستهێنانی داهات، پێویستە دایک و باوک پێش هەموو شتێک گرنگی بە خوێندن بدەن.

2. چێژ و کار تێکەڵ نەبن
منداڵان پێویستیان بە ژینگەیەکی سەقامگیر هەیە بۆ خوێندن و سەرکەوتووبوون لە بوارە ئەکادیمییەکانیان، ئەمەش بەو مانایەیە کە ڕەنگە خێزانەکان لە هەندێک کاتدا پشووەکان هەڵبوەشێننەوە بۆ ئەوەی کەشێکی گونجاویان بۆ دابین بکات.

3. دروستکردنی ڕۆتینی ڕۆژانە

هەروەک چۆن ددان شوشتن یان دوش گرتن کارێکی ڕۆژانەیە، هەروەها پێویستە ئەو کاتژمێرانەی بۆ خوێندن تەرخان دەکرێن، منداڵان پێویستە لەوە تێبگەن کە دەبێت ڕۆژانە چەند کاتژمێرێکی دیاریکراو بۆ خوێندن تەرخان.

4. سەرکردایەتی بکە
ئەوەندە جەخت لەسەر ئەوە کراوەتەوە کە چۆن شێوازی ژیان و ڕەفتارمان یارمەتیدەرە لە داڕشتنی منداڵەکانمان، ئەگەر دایک و باوکێک شتی نوێ فێربێت و لەبەردەم منداڵەکەیدا بخوێنێتەوە، ئەوا چانسی دەستپێکردنی خوێندنی جدی منداڵەکە زیاد دەکات.

5. هاندان
ئەو ڕۆژانە ڕۆیشتن کە دەکرا بە هاوارکردن لە منداڵان بۆ ئەوەی زیاتر بخوێنن، بیانترسێنن، منداڵانی ئەمڕۆ زۆر ئاگادارن و ئاگادارن لە داهاتوویان، دایک و باوک نابێت خوێندن بە ئازار و بێزارکەر بکەن، دەتوانن پێکەوە دابنیشن و هانی منداڵەکە بدەن بۆ خوێندن تا وەک چالاکیەکی پەیوەندیکردن بیبینێت.

6. قوربانیدان
بۆ منداڵێک کە بە تەنیا لە ماڵەوە دەخوێنێت و دەزانێت دایک و باوکی کاتێکی خۆش بەسەر دەبەن لە سەردانێکدا، ڕەنگە خوێندن وەک ئەرکێکی قورس دەرکەوێت، دایک و باوک دەتوانن ژینگەکە لەبار بکەن بە بوون لە دەوروبەریان و یارمەتیدانیان لەکاتێکدا کارێکی قورس دەکەن، قوربانیدانی سەردانەکان.

7. هێزی پێداچوونەوە
پێویستە پێداچوونەوە بەو شتانەدا بکرێت کە منداڵ لە ماوەی هەفتەدا فێری دەبێت ،دایک و باوک دەتوانن ڕۆژێک دیاری بکەن بۆ پێداچوونەوە بە هەموو ئەو شتانەی کە لە ماوەی هەفتەکەدا فێری بوون بۆ ئەوەی بە باشی لەبیریان بکەن.

8. کۆتایی هەفتە
کۆتایی هەفتە باشترین کاتە بۆ خوێندن چونکە منداڵان زیاتر هەست بە ماندوێتی دەکەن لە دوای خوێندن و لە ماوەی هەفتەدا وانەکانی مەشقکردن، هەروەها پێویستە دایکان و باوکان کارنامەیەکی ڕوونیان هەبێت و میوانی زۆریان نەبێت بۆ ئەوەی لە کاتی خوێندنی منداڵان لە کۆتایی هەفتەدا تێکچوون دروست نەبێت.

هەواڵ

تا کەی مووچە نایەت؟… وردەکاریی ناکۆکیەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق ئاشکرا دەبێت

هەرێمی کوردستان و عێراق لەسەر بڕ و شێوازی رادەستکردنی نەوت بە سۆمۆ، بڕی داهاتی ناوخۆ و وادەی دابەشکردنی مووچە ناکۆکن و هەردوولاش پێداگیری لەسەر داواکارییەکانی خۆیان دەکەنەوە. 

دەقی پێشنیازەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق بۆ رێککەوتن لەسەر پرسی نەوت، داهاتی نانەوت و مووچە بڵاودەکرێتەوە و وردەکاریی ناکۆییەکانیان ئاشكرا دەبێت. 

سەبارەت بە پرسی هەنارەکردنی نەوت، هەرێمی کوردستان دوو پێشنیازی پێشکەش کردووە، یەکەمیان تایبەتە بە بەشداریکردنی کۆمپانیاکان و دووەمیان بەشدارینەکردنی کۆمپانیاکانە کە لە هەردوو پێشنیازەکەدا ئامادەیی بۆ دەستبەجێ رادەستکردنی نەوت بە کۆمپانیای سۆمۆ دەربڕیووە. 

لە حاڵەتی بەشداریکردنی کۆمپانیاکان و رێککەوتنی هەولێر و بەغدا  لەسەر کاری لیژنە هاوبەشە تەکنییکییەکان، حکومەتی هەرێمی کوردستان ئامادەیی دەربڕیووە دوای لێدەرکردنی پێویستی ناوخۆ بەرهەمی نەوت رادەست بکات. 
لە رەشنووسەکەی هەرێمی کوردستاندا، بەرهەمی ئێستای نەوت بە 282 هەزار بەرمیلە لە ڕۆژێکدا دیارییکراوە، کە 65 هەزار بەرمیلی ڕۆژانە بۆ بەکاربردنی ناوخۆیی تەرخانکراوە.

لە حاڵەتی بەشدارینەکردنی کۆمپانیاکانیشدا، حکومەتی هەرێمی کوردستان پێشنیازی رادەستکردنی  100 هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانەی کردووە بە کۆمپانیای سۆمۆ تا ئەو کاتەی لەسەر بنەمای کاری لیژنەی تەکنیکی هاوبەش ڕێککەوتن دەکرێت.
هەرێمی کوردستان لە پێشنیازەکانیدا پێداگیرە لەسەر ئەوەی بەکاربردنی ناوخۆیی لە ئەستۆی هەرێمی کوردستان دەبێت کە بڕەکەی بە 65 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە خەمڵاندووە. 

پرسی داهاتە نانەوتییەکانیش کە خاڵێکی دیکەی ناو رەشنووسەکەیە هەرێمی کوردستان پێداگیرە لەسەر ئەو شێوازەی لە رابردوو بۆ رادەستکردنی داهاتی ناونەوتی پەیڕەو کراوە، هەر بۆیە پێشنیازی کردووە، 50% لە ڕسوماتی گومرگی و باجی دەروازەکان بە حکومەتی فیدراڵ بدرێت. 
حکومەتی هەرێمی کوردستان لە دەقی پێشنازەکانیدا کە لەو رەشنووسەدا لەسەر پرسی مووچە هەیە، داوای دەستبەجێ خەرجکردنی مووچە دەکات، ئەوەیش بە پشت بەستن بە بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی. 
دادگای فیدراڵی لە بڕیارەکانی ساڵی 2023دا کە هەرێمی کوردستان وەک نمونە باسی کردووە، جەخت دەکاتەوە کە ناکۆکیی نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستان نابێت ببێتە هۆکار بۆ پشتگوێخستنی خەرجکردنی مووچەی هەرێمی کوردستان لە کاتی خۆیدا. 

حکومەتی عێراق داوای هەموو نەوتی هەرێمی کوردستان دەکات
حکومەتی عێراقی لە پێشنیازەکانیدا بۆ رادەستکردنی نەوت لەگەڵ هەرێمی کوردستان ناکۆکە و پێشنیازی دەستبەجێ رادەستکردنی تەواوی نەوتی خاوی هەرێمی کوردستانی کردووە بە کۆمپانیای سۆمۆ کە خۆی بە 236 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە خەمڵاندوویەتی.

لە قۆناغى دووەمدا کە هاوکات لەگەڵ قۆناغى یەکەم دەبێت بۆ ماوەى مانگێک جێبەجێ بکرێت، دەبێت وەزارەتى نەوتى عێراق بە هەماهەنگى لەگەڵ وەزارەتى سامانە سروشتییەکان بڕى راستەقینەى نەوت بۆ بەکارهێنانى ناوخۆیی هەرێم دیارى بکات.

داهاتە نانەوتییەکانیش خاڵێکی دیکەی ناکۆکیی نێوان هەولێر و بەغدایە، هەرێمی کوردستان پێشنیازی پێدانی نیوەی داهاتەکان دەکات، بەڵام عێراق مەرجی هەیە و پێشنیازی کردووە مانگانە داهاتەکەی پێبدرێت بە مەرجێک نابێت لە 200 ملیار دینار کەمتر بێت. 
حکومەتی عێراقی لە پێشنیازەکانیدا بۆ چارەسەرکردنی کێشەی مووچە، پێشنیازی پێکهێنانی لیژنەیەکی کردووە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لە ماوەیەک کەمتر لە 90 رۆژدا، دواتر تەمویلکردن بە شێوەیەکی یەکجارەکی دەبێت.

حکومەتی عێراق پێشنیازیشی کردووە بە پێکهێنانی لیژنەیەکی یاسایی و تەکنیکی هاوبەش لەنێوان هەردوو حکومەت بۆ هەموارکردنی ماددەی (13/سێیەم)ی یاسای بودجە.

خەرجکردنی مووچە کێشەیەکی دیکەی نێوان هەردوو حکومەتە، حکومەتی هەرێمی کوردستان داوای دەستبەجێ خەرجکردنی دەکات، بەڵام حکومەتی عێراق بە مەرجیجێبەجێکردنی بڕگەکانی یەکەم، دووەم، سێیەم و چوارەم ناو رەشنووسەکەی لەلایەن هەرێمەوە و دوای ڕەزامەندیی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق ئامادەیی دەبڕیووە پارە بۆ مووچە خەرج بکات. 

حکومەتى عێراق لە پێشنیازەکانیدا جەختی لە پێکهێنانى لیژنەیەک کردوەتەوە بۆ پرسی بەجێکردن یان بە بانکیکردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان.

تا کەی مووچە نایەت؟
رەشنووسەکەی نێوان هەولێر و بەغدا دەریدەخات ناکۆکییەکان قوڵ و ئاڵۆزن تا یەکلایی بوونەوەیان حکومەتی عێراق ئامادە نییە پارەی مووچە بنێرێت.
ئێستا هەموو ئومێدی مووچەخۆران بەو لیژنەیەیە کە حکومەتی عێراق بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی هەولێر و بەغدا لە پێنج وەزیر پێکیهێناوە کە بڕیارە لە 9ـی تەمووزەوە دەست بە گفتوگۆ لەگەڵ هەرێمی کوردستان بکەن.