-18

ئاشکراکردنی نهێنی پشت دابەزینی ئاستی زیرەکی هەندێک لە منداڵە نێرەکان

توێژینەوەیەکی نوێ دەریدەخات بەرکەوتن بە فشاری دەروونی لە ماوەی سێ مانگی کۆتایی دووگیانیدا دەبێتە هۆی دابەزینی ئاستی زیرەکی لە منداڵانی نێردا.

بەگوێرەی ئەوەی ڕۆژنامەی (دەیلی مەیلی بەریتانی) بڵاویکردۆتەوە، کاتێک ئافرەت دووگیان دەبێت، ڕێژەی کۆرتیزۆڵی بەشێوەیەکی سروشتی بەرز دەبێتەوە، کە هۆرمۆنێکی ستیرۆیدە و لە وەڵامی فشاری دەروونیدا دەردەدرێت، ئەمەش پێویستە بۆ گەشەکردنی تەندروست و تەندروستی منداڵەکە و پۆزەتیڤی هەیە کاریگەری لەسەر گەشەکردنی مێشکی.

بەڵام تیمێکی توێژەران بۆیان دەرکەوتووە کە زیادبوونی ئاستی کۆرتیزۆڵ لە ماوەی سێ مانگی کۆتایی دووگیانیدا ڕەنگە ڕێگری لە نمرەی ئاستی زیرەکی کوڕانی تەمەن حەوت ساڵان بکات.

بۆ پشکنینی کاریگەرییەکانی لەسەر کارکردی مەعریفی منداڵان لەگەڵ گەشەکردنیان، توێژەران داتایان لەسەر ئاستی کۆرتیزۆڵی ٩٤٣ ژنی دووگیان لە ماوەی سێ مانگی کۆتایی دووگیانیدا شیکردەوە، هەروەها پشکنینی زیرەکی منداڵەکانیان لە تەمەنی حەوت ساڵیدا.

ئەنجامی تاقیکردنەوەی ئای کیو
لە لێکۆڵینەوەکەدا کە ئەنجامەکانی لە کۆنگرەی ئەورووپای زانستی هێلکەدان لە ستۆکهۆڵم خراوەتەڕوو، توێژەران بۆیان دەرکەوتووە ئەو ئافرەتە دووگیانانەی کە کوڕێکیان هەڵگرتووە، ڕێژەی کۆرتیزۆڵ لە خوێندایان کەمترە بە بەراورد بەو ژنانەی کە کچیان هەڵگرتووە، هەروەها ئەو کوڕانانەی کە بەرکەوتەی ڕێژەیەکی بەرزتر بوون لە کۆرتیزۆڵ لە سکی دایکیدا ئەنجامەکانی کەمتر بووە لە تاقیکردنەوەکانی زیرەکی لە تەمەنی حەوت ساڵیدا، پێناچێت کچان کاریگەرییان لەسەر بێت.

توێژەران لە زانکۆی ئۆدێنس لە دانیمارک، دەڵێن دۆزینەوەکانیان ئاماژە بەوە دەکەن کە کوڕان ڕەنگە "زیاتر ئامادەیی بەرکەوتنی کۆرتیزۆڵیان هەبێت" لە کچان.
توانای قسەکردن و زمان
لێکۆڵینەوەیەکی پێشووتر، کە لەلایەن هەمان تیمی توێژەرانەوە ئەنجامدراوە، دەرکەوتووە کە منداڵانی تەمەن یەک تا سێ ساڵ توانای قسەکردن و زمانیان پێشکەوتووترە کاتێک دایکیان لە سێ مانگی سێیەمی دووگیانیدا ئاستی کۆرتیزۆڵیان بەرز بووە.

لە ئەنجامی توێژینەوەکەدا دەرکەوتووە، ئەو کوڕانەی دایکیان بەرکەوتەی ئاستێکی بەرزی فشاری دەروونی بوون، دەتوانن لە تەمەنی ١٢ بۆ ٣٧ مانگیدا وشەی زیاتر بڵێن، لە کاتێکدا کچان لە تەمەنی ١٢ بۆ ٢١ مانگیدا باشتر بوون لە تێگەیشتن لە وشەی زیاتر.

کاریگەری کاتی
دکتۆر ئانجا ڤینگەر-درایەر، توێژەری سەرەکی دەڵێت: "هەرچەندە توێژینەوەکەی پێشوو دەریخستووە کە بەرکەوتنی پێش لەدایکبوون بە کۆرتیزۆڵ پەیوەندییەکی ئەرێنی بە گەشەکردنی زمانەوە هەیە، بەڵام لە توێژینەوە نوێیەکەدا، بەرکەوتنی کۆرتیزۆڵ پێش لەدایکبوون پەیوەندییەکی نەرێنی بە نمرەکانی ئاستی زیرەکییەوە هەبووە،" توێژەری سەرەکی دکتۆر ئانجا ڤینگەر-درایەر وتی، ڕوونیکردەوە کە ئەنجامەکان مانای " کە "ئاستی بەرزی بەرکەوتنی پێش لەدایکبوون دەتوانێت کاریگەری کاتی لەسەر گەشەکردنی مەعریفی منداڵ هەبێت."

کێشەی ڕەفتار و فشاری دەروونی
هەروەها لێکۆڵینەوە جیاوازەکان دەریانخستووە کە ئەو منداڵانەی بەرکەوتەی ئاستی بەرزی کۆرتیزۆڵ دەبن، ئەگەری تووشبوونیان بە کێشەی ڕەفتار و نەخۆشی پەیوەست بە فشاری دەروونی لە دواتردا زیاترە.

هەواڵ

بەرهەمهێنانی نەوت راگیراوە و تا هەرێمی کوردستانیش نەوت رادەست نەکات مووچە نایەت

بەپێی رێککەوتنی حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق تا نەوت رادەستی کۆمپانیای سۆمۆ نەکرێت بەغدا پارەی مووچە رەوانە ناکات؛ زیاتر لە 24 کاتژمێرە بەهۆی هێرشە درۆنییەکانەوە بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی کوردستان راگیراوە. 

 حکومەتی هەرێمی کوردستان دوای چەندین کۆبوونەوە لەگەڵ حکومەتی عێراق لەسەر پرسی نەوت و داهاتە نانەوتییەکان رێککەوتنی کرد. 

بەپێی دەقی ئەو رێککەوتنە کە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڵاویکردوەتەوە، تا وەزارەتی نەوت و کۆمپانیا سۆمۆ وەرگرتنی نەوت لە بەندەری جەیهان پشتراست نەکەنەوە، وەزارەتی دارایی پارە بۆ هەرێمی کوردستان نانێرێت. 

بەپێی رێککەوتنەکەی هەولێر و بەغدا دەبێت هەرێمی کوردستان رۆژانە 280 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەم بهێنێت، 230 هەزاری بداتە بەغدا و 50 هەزاریشی لە ناوخۆدا بەکاربهینێتەوە. 

ناردنی پارەی مووچە بە مەرجی رادەستکردنی نەوت لە کاتێکدایە زیاتر لە 24 کاتژمێرە بەهۆی هێرشی درۆنییەوە بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی کوردستان رایگراوە. 

عەزیز ئەحمەد جێگری بەڕێوەبەری نوسینگەی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان و کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستان - ئەپیکور لە دوو راگەیەندراوی جیاوازدا رایانگەیاند، بەهۆی هێرشە درۆنییەکانەوە هەرێمی کوردستان نزیکەی 200 هەزار بەرمیل بەرهەمهێنانی نەوتی لەدەستداوە. 

ئەگەرچی هەولێر و بەغدا رێککەوتنیان کردووە، بەڵام ناو بەناو هێرشی دۆرنییەکان دەست پێدەکەنەوە و کێڵە نەوتییەکان بە ئامانج دەگرن دیار نیە درۆنەکان رێگە بە دەستپێکردنەوەی نەوت دەدەن یاخود هێرش دەکەنەوە. 

هەموو ئاماژەکان بەو ئاڕاستەیەن رێککەوتنەکەی هەولێر و بەغدا کۆتایی بە هێرشی درۆنەکان بهێنێت، چونکە ئەو هێرشانە وەک کارتی فشار دژی هەرێمی کوردستان دەبینران تا نەرمی بۆ رێککەوتن بنوینێت و نەوتەکەی رادەست بکات.