تەندروستی

تەندروستی جیهانی یەکەم مردنی مرۆڤ بەهۆی ئەنفلۆنزای باڵندە گۆڕاوەوە پشتڕاست دەکاتەوە

ڕۆژی چوارشەممە ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی گیانلەدەستدانی کەسێکی ڕاگەیاند لە ئەنجامی یەکەم تووشبوون بە جۆری ئەنفلۆنزای باڵندە کە لە تاقیگە پشتڕاستکرایەوە.

ڕێکخراوەکە ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو پیاوە تەمەن ٥٩ ساڵە کە لە مەکسیک نیشتەجێیە، لە ٢٤ی نیسان دوای ئەوەی تووشی تا و هەناسە تەنگی و سکچوون و ماندوێتی گشتی بووە، گیانی لەدەستداوە.
ئەمە یەکەم حاڵەتی تووشبوونی مرۆڤ بوو لە جیهاندا کە لە تاقیگەدا پشتڕاستکرایەوە بە جۆری A (H5N2)ی ئەنفلۆنزای باڵندە و یەکەم حاڵەتی تووشبوون بە ڤایرۆسی H5 بوو لەنێو مرۆڤەکاندا لە مەکسیک.

ڕێکخراوەکە ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو کەسە هیچ پێشینەیەکی بەرکەوتنی بە پەلەوەر و ئاژەڵی دیکە نەبووە
مەکسیک حاڵەتەکانی تووشبوون بە گۆڕاوی A (H5N2)ی ڤایرۆسی ئەنفلۆنزای باڵندە لە باڵندەی پەلەوەردا دەستنیشانکردووە.

ڕێکخراوەکە ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو کەسە تووشی چەندین حاڵەتی پزیشکی پێشتر هەبووە و بۆ ماوەی سێ هەفتە لە جێگادا بووە، بە هۆکاری دیکە، پێش ئەوەی نیشانە توندەکانی دەربکەوێت.

شارەزایان هۆشداری دەدەن لەوەی ڤایرۆسی پشت بڵاوبوونەوەی ئەنفلۆنزای باڵندە لە سەرانسەری جیهاندا بەخێرایی گۆڕانکاری بەسەردا دێت، لەگەڵ زیادبوونی داوای کوتانی پەلەوەر.

لە ساڵی ١٩٩٦ەوە ڤایرۆسی ئەنفلۆنزای باڵندە بووەتە هۆی پەتایەکی وەرزی بە شێوەیەکی سەرەکی.

بەڵام لە ناوەڕاستی ساڵی ٢٠٢١دا "شتێک ڕوویدا" کە وایکرد زیاتر توانای تووشبوون بە هەوکردنەکەی هەبێت، بەپێی وتەی ڕیچارد ویبی، پسپۆڕی ڤایرۆسناس و بەڕێوەبەری سەنتەری توێژینەوەی نەخۆشییە باڵندەییەکانی ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی، کە پێشتر لەگەڵ ئاژانسی فرانس پرێس لەسەر ئەو بابەتە قسەی کردووە.

لەو کاتەوە پەتاکە ساڵانە بووە و ناوچە نوێیەکانیش تەشەنەی کردووە، جگە لە سەربڕینی دەیان ملیۆن پەلەوەر، بەهۆیەوە ژمارەیەکی زۆر باڵندەی کێوی گیانیان لەدەستداوە.

ویبی وتی ئەم پەتایانەی ئەنفلۆنزای باڵندە خراپترین پەتاکانن تا ئێستا.
توێژەرەکە سەرپەرشتی توێژینەوەیەکی کردووە کە ئەنجامەکانی لە گۆڤاری Nature Communications بڵاوکراونەتەوە و دەریخستووە کە ڤایرۆسەکە بە خێرایی پەرەی سەندووە لەگەڵ بڵاوبوونەوەی لە ئەوروپاوە بۆ ئەمریکای باکوور.

هەواڵ

سێشەممەی مووچە؛ حکومەتی عێراق بڕیار لەبارەی مووچەی هەرێمەوە دەدات؟

تا ئێستا حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان لەبارەی ناردنی پارەی مووچە بۆ هەرێمی کوردستان رێکنەکەوتوون، زانیارییەکان سێشەممە بە یەکلاییکەرەوە ناو دەبن. 

 سێشەممەی مووچە؛ ناوەڕاستی ئەم هەفتەیە دەبێت و بەپێی زانیارییەکان بڕیارە لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڕیار لەسەر رێککەوتنی هەولێر و بەغدا بدرێت. 

بەپێی زانیارییەکانی دیجیتاڵ میدیای Mic، هەردوو حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان رەشنووسی رێککەوتنێکیان ئامادە کردووە کە پرسی داهاتەکان، بەجێکردنی مووچە و دووبارە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە خۆ دەگرێت. 

تا ئێستا هیچ کام لە هەولێر و بەغدا زانیاریی فەرمییان لەبارەی ئەو رەشنووسەوە بڵاونەکردوەتەوە، بەڵام بەپێی سەرچاوەکان لە هەردوو حکومەت چاوەڕوان دەکرێت، ناوەڕاستی ئەم هەفتەیە سێشەممەی مووچە بێت و حکومەتی عێراق لەبارەی ناردنییەوە بڕیار بدات. 

کێشەی نەناردنی پارەی مووچە لەلایەن بەغداوە بۆ هەرێمی کوردستان  ئەو کاتە سەری هەڵدا کە وەزارەتی دارایی عێراق بە نوسراوێک هەرێمی کوردستانی ئاگادار کردەوە کە هیچ بڕە پارەیەکیان لە یاسایی بوودجەدا نەماوە تا بۆیانی بنێرن. 

بەپێی زانیارییەکان، حکومەتی عێراق بەڵێنی داوە بۆ چارەسەرکردنی ئەو کێشەیە پارەی مووچەی مانگی ئایار بەشێوەی سولفە رەوانەی هەرێمی کوردستان بکات، بەڵام ئەگەر هەیە شێوازی ناردنەکەی لە سولفەشەوە بگۆڕێت بۆ شێوازی دیکە. 

بەپێی ئەو زانیارییانەی لەبارەی رەشنووسەکەوە دەستی  دیجیتاڵ میدیای Mic کەوتووە، هەرێمی کوردستان بە رادەستکردنی نەوت و داهاتی نانەوتی هەرێمی کوردستان پابەند دەکرێت. 

هەرێمی کوردستان لە سەرەتادا دەبێت مانگانە نزیکەی 300 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە رادەستی کۆمپانیای سۆمۆ بکات، تا لە رێگەی ئەو کۆمپانیا عێراقییەوە هەناردەی دەرەوە بکرێتەوە. 

پرسی بەجێکردن یان بە بانکیکردنی مووچەش یەکێکی دیکەیە لە تەوەرەکانی ئەو رەشنووسە سەرەتاییەی کە لە نێوان هەردوو حکومەت ئامادەکراوە. 

هەرێمی کوردستان پێویستە مووچەی سەرجەم مووچەخۆران بە بانکی بکات و هەژماری بانکیان لە بانکە رێگە پێدراوەکانی هەرێمی کوردستان بۆ بکاتەوە. 

چاوەڕوان دەکرێت، کردنەوەی هەژمارە بانکییەکان  لە چوارچێوەی پڕۆژەی "هەژماری من"دابن، وەک ئەوەی کاروان یاروەیس لە زاری پارێزگاری بانکی ناوەندییەوە رایگەیاندووە،" هەژماری من هەر تەوتینە و جیاوازیی نییە". 

مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان زیاتر لە 60 رۆژە چاوەڕانی دابەشکردنی مووچەن، دوایین مووچە کە لە هەرێمی کوردستان دابەشکراوە مووچەی مانگی نیسان بووە کە 18ـی ئایاری 2025 کۆتا رۆژی دابەشکردنیی بووە و لەوکاتەوە هیچ مووچەیەک دابەش نەکراوە.