ژیان

٧ خوو کە پێویستە لە تەمەنی ناوەڕاستدا پەیڕەوی لێبکەین...بۆ بەرەنگاربوونەوەی نەخۆشی بیرچوونەوە دواتر

نەخۆشییەکانی بیرچوونەوە یەکێک لەو ناڕەحەتیانەی کە ڕووبەڕووی کەسانی بەساڵاچوو دەبێتەوە لە ناوچە جیاوازەکانی جیهان، لە کاتێکدا زانایان دەڵێن، دەکرێت پێشبینی ئەم نەخۆشیانە بکرێت ساڵانێک پێش ئەوەی تووشی ببن، هەروەها دەکرێت لە ڕێگەی کۆمەڵێک ڕێکاری پێشوەختەوە ڕێگری لێبکرێت کە ئا کەسێک دەتوانێت لە تەمەنی ناوەڕاستدا وەربگرێت.

بەپێی توێژینەوەیەکی نوێ کە ڕۆژنامەی دەیلی تەلەگرافی بەریتانی پێداچوونەوەی بۆ کردووە، تەمەنی ناوەڕاست (چلەکان) قۆناغێکی سەرەکی گرنگە بۆ دەستێوەردانی ئەگەری بۆ ڕێگریکردن لە نەخۆشی بیرچوونەوە و نەخۆشییەکانی ئەلزەهایمەر لە قۆناغە پێشکەوتووەکانی ژیاندا.

لە ڕێگەی توێژینەوە نوێیەکەیانەوە، توێژەرانی زانکۆی کۆلێج کۆرک لە ئێرلەندا تیشکیان خستە سەر گرنگی ئەم "ماوەی ژیان کە پێشتر لێکۆڵینەوەی لەسەر نەکرابوو" لە پێشبینیکردنی داهاتووی تەندروستی مەعریفیمان.

سێباستیان ئالارد، هاوسەرۆکی نووسەری توێژینەوەکە دەڵێت، بۆچی ئەم قۆناغە ئەوەندە گرنگ بووە "هێشتا بابەتی قسەکردنە".

سەبارەت بە ناجی تابەت، بەڕێوەبەری سەنتەری توێژینەوەی نەخۆشی بیرچوونەوە لە قوتابخانەی پزیشکی برایتۆن و ساسێکس دەڵێت: "توێژینەوەکان دەریانخستووە کە هەندێک هۆکاری مەترسی دەستکاریکراو هەن، بەتایبەتی لە تەمەنی ناوەڕاستدا، کە کاریگەرییان لەسەر گەشەکردنی نەخۆشی بیرچوونەوە هەیە دواتر" و دەشڵێت: ئاماژەی بەوەشکردووە، “بە ئەنجامدانی گۆڕانکاری پێویست لە شێوازی "تا لەسەدا ٤٠ی حاڵەتەکان دەتوانرێت بە تەواوی ڕێگری لێبکرێت".

سەبارەت بە حەوت باشترین تاکتیک بۆ بەرەنگاربوونەوەی نەخۆشی بیرچوونەوە، کە پێویستە مرۆڤ کاتێک تەمەنی لە چل ساڵاندایە بیکات، ئەوانیش - بەپێی ڕاپۆرتی "دەیلی تەلەگراف" - بەم شێوەیەن:

*یەکەم: پارێزگاری لە کێشت بکە و هەمیشە لە ژێر کۆنتڕۆڵدا بیهێڵەرەوە، چونکە گرنگترین هۆکار بۆ خۆپاراستن لە نەخۆشی بیرچوونەوە ڕێگریکردنە لە قەڵەوی. تابێت دەڵێت: قەڵەوی واتە ئەگەری تووشبوونت بە بەرزی کۆلیسترۆڵ و شەکرە و بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن زیاترە، دەشڵێت، لە ماوەیەکی درێژدا هەر سێ شتەکە "دەست دەکات بە زیانگەیاندن بە خوێنبەرەکان و دەبێتە هۆی زیادبوونی هەوکردن لە مێشکدا".

*دووەم: ئەنجامدانی وەرزش بە هێواشی وەک تابەت دەڵێت: “تەنها چالاکبوون گرنگە” ئاماژەی بەوەشکردووە، "پێویست ناکات لەکاتی وەرزشکردندا خۆت بکوژیت، بەڵام خووی بەردەوام و بەردەوام کلیلی تەواوی ژیانت و تا زیاتر وەرزش بکەیت، سوودی زیاترت دەستدەکەوێت".

*سێیەم: بەلایەنی کەمەوە حەوت کاتژمێر بخەویت. باربارا ساحاکیان، مامۆستای دەروونناسی کلینیکی دەمار لە زانکۆی کامبریج دەڵێت: "حەوت ژمارەی سیحراوییە بۆ خەوتن لە تەمەنی ناوەڕاستدا".

توێژینەوەیەک کە سەحاکیان بە هاوبەشی نووسیویەتی، کە زانیارییەکانی نیو ملیۆن کەسی کۆکردووەتەوە، دەرکەوتووە کە حەوت کاتژمێر خەوتن بۆ ئەو کەسانە گونجاوە کە تەمەنیان لە ناوەڕاست و بەتەمەندایە.

بە کەڵک وەرگرتن لە داتاکانی بایۆبانکی بەریتانیا، بۆمان دەرکەوت کە ئەوانەی بۆ ماوەی حەوت کاتژمێر دەخەون بە بەردەوامی توانای زانینیان باشترە، لەوانە خێرایی پرۆسێسکردن، سەرنجی بینین و بیرەوەرییان باشترە.

خەوتن ئەو دەستێوەردانانەی شێوازی ژیان بوو کە زۆرترین ئەگەری کەمکردنەوەی ئەگەری تووشبوون بە خەمۆکی ناوەڕاستی تەمەنی هەبوو، چونکە ئەوانەی حەوت بۆ نۆ کاتژمێر خەوتنیان بەدەستهێناوە مەترسی تووشبوونیان بە خەمۆکی بە شێوەیەکی ڕێکوپێک بە ڕێژەی 22% کەمترە.

*چوارەم: دوور بکەوەرەوە لە مەی و جگەرە تابێت هۆشداری دەدات لەوەی ئەگەر دوای تەمەنی چلەکان مەی بخۆیتەوە یان زیادەڕەوی لە جگەرە بکێشیت ئەوە "بارگرانی لەسەر مێشک زیاد دەکەیت"، هەروەها ئەگەری تووشبوون بە نەخۆشییەکانی وەک بەرزی پەستانی خوێن و نەخۆشییەکانی دڵ و جگەر زیاد دەکات.

*پێنجەم: بەشداری لە گفتوگۆکاندا بکە، پرۆفیسۆر سەحاکیان دەڵێ: بە بەشداریکردن لە گفتوگۆکاندا مێشکمان چالاک دەهێڵینەوە ئاماژەی بەوەشکردووە، "لەکاتی ئەنجامدانی ئەم کارەدا زانیاری بەدەستدەهێنین و ئەو زانیاریانەی لە یادەوەریماندا هەڵگیراون بەکاردەهێنین، هەروەها توانا کۆمەڵایەتییەکانمان بەکاردەهێنین بۆ ئەوەی گفتوگۆکە سەرنجڕاکێش بێت".

*شەشەم: مێشکت ڕابهێنە، وەک پرۆفیسۆر سەحاکیان دەڵێت: فێربوون و بیرهێنانەوە سوودی بۆ مێشک هەیە و قەبارەی هیپۆکامپوس زیاد دەکات. دەشڵێت: "هیپۆکامپوس گرنگە بۆ یادەوەری ڕۆژانە، وەک بیرهێنانەوە لەوەی مۆبایلەکەت لە ماڵەوە لە کوێ بەجێهێشتووە، هەروەها ئەم ناوچەیەی مێشک لە سەرەتای نەخۆشی ئەلزەهایمەردا تێکدەچێت".
تابێت دەڵێ، هێشتنەوەی مێشک بە تیژ لە تەمەنی ناوەڕاستدا، وەک یاریکردنی سودۆکو یان مەتەڵ و وشەی کرۆس، یان فێربوونی کارامەیییەکی نوێ، هەمیشە سوودێکی زۆری هەیە.

*حەوتەم: پاراستنی تەندروستی دەم و ددان، وەک تابەت دەڵێت پەیوەندی هەیە لە نێوان تەندروستی دەم و ددان و گەشەکردنی نەخۆشی بیرچوونەوە لە ڕێگەی هەوکردنەوە ئەو بەکتریایانەی کە توانای تووشبوون بە نەخۆشی پووکیان هەیە لە توێژینەوەکاندا پەیوەندییان بە چەندین جۆری نەخۆشی بیرچوونەوە هەیە، چونکە ئەو مۆلیکولە هەوکردنانەی کە بەکتریا دروستی دەکەن دەتوانن لە دەمەوە لە ڕێگەی خوێنەوە بەرەو مێشک بڕۆن.

زانست

ئایا ماسی دوای بەستنی دووبارە زیندوو دەبێتەوە؟

لە بابەتێکی ماڵپەڕی " earthdate" دا باس لەوە دەکات کە ماسی بە گشتی توانای خۆگونجاندن لەگەڵ گۆڕانی پلەی گەرمیدا هەیە و دەتوانێت لە ئاوی سارددا بۆ ماوەیەکی زۆر بژی، بەڵام ئەگەر ئاوێک بە تەواوی بەستوو بێت، ئەگەری ئەوە هەیە هەندێک لە ماسییەکان بمرن.
لێرەدا پرسیارەکە ئەوەیە چۆن ماسییەکان لە دەریاچە بەستووەکان و ئاوەکانی ناوچە جەمسەرییە سەهۆڵاوییەکانی زەویدا دەژین؟
ماسییەکان کۆمەڵێک ستراتیژی بەکاردەهێنن بۆ مانەوەیان لە ژیاندا، ئەوانیش بریتین لە:
- خاوبوونەوەی میتابۆلیک، ماسی دەچێتە دۆخێکەوە پێی دەوترێت "torpor" ئەمەش هاوشێوەی خەوی زستانەیە، بەڵام بەو شێوەیە قووڵ نییە، پلەی گەرمی جەستەیان لەگەڵ پلەی گەرمی ئاوەکەدا دادەبەزێت و لێدانی دڵ و هەناسەدان و ئاستی چالاکی و جوڵەکانی بە شێوەیەکی سەرنجڕاکێش کەم دەبنەوە، بەم شێوەیەش وزە دەپارێزێت چونکە جەستەیان پێویستی بە جوڵە نییە.
- دەڕۆنە قووڵاییەکی زۆرترەوە، زۆرێک لە جۆرەکانی ماسی دەچنە ناوچە قووڵاییەکانی دەریاچەکانەوە کە پلەی گەرمی ئاوەکە جێگیرتر دەمێنێتەوە و کەمتر ئەگەری بەستنی تەواوەتی هەیە، ئەمەش ماسییەکە دەپارێزێت وادەکات لە ژیاندا بمێنێتەوە.
- کەمبوونەوەی ئارەزووی خواردن، بەو پێیەی ئاستی چالاکییەکانیان زۆر کەم دەبێتەوە، ماسییەکان پێویست ناکات لە وەرزی زستاندا وەکو جاران خۆراک بدۆزنەوە، لەوانەیە زۆر کەم بخۆن یان پشت بە وزەی یەدەگی خۆیان ببەستن.
- گونجاندنی فیزیۆلۆژی، هەندێک جۆری ماسی گونجانی تایبەتیان لە جەستەیاندا هەیە کە یارمەتیان دەدات لە سەرمادا بمێننەوە، بۆ نموونە هەندێکیان پرۆتینی دژە بەستن لە خوێنیاندا هەیە کە ڕێگری لە بەستنی خانەکانیان دەکات.
هەر بۆیە بە بەکارهێنانی ئەم ستراتیژانە، ماسییەکانی دەریاچە بەستووەکان دەتوانن وزەی خۆیان بپارێزن و لە بارودۆخی سەختی زستاندا بژین تا بەهار دێت.