تەندروستی

بۆ نەخۆشانی پەستانی خوێن، کامیان باشترە: وەرزشی بەیانیان یان ئێواران؟

تیمێکی لێکۆڵینەوە لە زانکۆی بەڕازیلی ساوپاولۆ ڕوونیکردەوە کە وەرزشکردن یارمەتی ڕێکخستنی پەستانی خوێن دەدات، ئەمەش بەهۆی ڕۆڵی لە باشترکردنی کۆنترۆڵی دڵ و خوێنبەرەکان لە ڕێگەی کۆئەندامی دەمارەوە.

تیمەکە توێژینەوەکەیان لەسەر ٢٣ کەسی بەساڵاچوو ئەنجامداوە کە پەستانی خوێنیان بەرزە، و ئەوانیش دابەشکراون بەسەر دوو گروپدا، کە یەکێکیان بەیانیان وەرزشیان کردووە و ئەوی دیکەیان لە ئێواراندا.

هەردوو گروپەکە بۆ ماوەی ١٠ هەفتە لەسەر پاسکیلێکی وەستاو بە چڕییەکی مامناوەند بەردەوام بوون لە ڕاهێنانەکان، بە ڕێژەی ٣ دانیشتنی هەفتانە، هەریەکەیان ٤٥ خولەکی خایاند، لەو ماوەیەدا پارامێتەرە سەرەکییەکانی دڵ و خوێنبەرەکان وەک پەستانی خوێنی سیستۆلیک و دیاستۆلیک و لێدانی دڵ دوای ١٠ خولەک شیکرانەوە لە پشوودان، و زانیارییەکان پێش و دوای 3 کۆکرانەوە لانیکەم چەند ڕۆژێک دوای ئەوەی بەشداربووان ماوەی ڕاهێنانەکە تەواو دەکەن.

توێژەران چاودێری میکانیزمەکانی پەیوەست بە سیستەمی دەماری ئۆتۆنۆمیان کرد، کە کۆنترۆڵی هەناسەدان، لێدانی دڵ، پەستانی خوێن، هەرسکردن و کارە نائیرادییەکانی تری جەستە دەکات، وەک چالاکیی دەمارەکانی بەرپرس لە ڕێکخستنی ڕۆیشتنی خوێنی دەوروبەر لە ڕێگەی گرژبوونەوە و شلبوونەوەی خوێنبەرەکان لە... شانە ماسولکەییەکان.

توێژەران بۆیان دەرکەوتووە، ئەو گروپەی لە ئێواران وەرزشیان کردووە، سەرجەم ئەو نیشاندەرانەیان باشتر کردووە کە پەیوەندییان بە پەستانی خوێنی سیستۆلیک و دیاستۆلیکەوە هەیە، بە بەراورد بەو گروپانەی کە لە بەیانیان وەرزشیان کردووە.

دکتۆر لیاندرۆ کامپۆس دی بریتۆ، توێژەری سەرەکی توێژینەوەکە دەڵێت: "چەند میکانیزمێک هەیە بۆ ڕێکخستنی پەستانی خوێن، هەرچەندە ڕاهێنانی بەیانیان سوودی هەبوو، بەڵام ڕاهێنانی ئێواران بووە هۆی باشترکردنی کۆنترۆڵکردنی پەستانی خوێن لە ماوەی کورتخایەندا".

ئاماژەی بەوەشکرد، وەرزشەکانی ئێواران یارمەتی کۆنترۆڵکردنی بەرزی پەستانی خوێن دەدەن، لەڕێگەی باشترکردنی میکانیزمێکی سروشتی لە جەستەدا کە سەقامگیری پەستانی خوێن دەپارێزێت کە پێی دەوترێت هەستیاری بارۆریفلێکس.

ئەم میکانیزمە لە ڕێگەی ئەو وەرگرانەوە کاردەکات کە لە دیواری خوێنبەرە گەورەکاندا دەبینرێن و کاتێک پەستانی خوێن دەگۆڕێت، ئەم وەرگرانە سیگناڵ دەنێرن بۆ مێشک، کە لە بەرامبەردا سیگناڵی بەرامبەر دەنێرێت بۆ دڵ و خوێنبەرەکان بۆ ڕێکخستنی پەستانی خوێن.

بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی مردنی پێشوەختە لە سەرانسەری جیهان، بەپێی ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی، کە مەزەندە دەکات نزیکەی یەک ملیار و ٢٨ ملیۆن کەسی پێگەیشتوو لە سەرانسەری جیهان تووشی ئەم نەخۆشییە بوون

هەواڵ

سوریا دوای ئەسەد ؛دەرفەت و بنیاتنانەوەی نەتەوەیەک

سوریا دوای ئەسەد ؛دەرفەت و بنیاتنانەوەی نەتەوەیەک

نەجیبە مەحمود

ڕۆڵی کورد لە شۆڕشی گەلانی سوریادا گرنگییەکی تایبەتی هەیە و دەتوانرێت ئاماژە بە چەند لایەنێکی سەرەکی بکرێت:

لەوانە :_ 1. ڕۆڵی سەربازی، کورد بەتایبەت هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) و یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) ڕۆڵێکی سەرەکییان لە شەڕی داعش و گروپە توندڕەوەکانی تردا بینی. ئەم هێزانە توانیان ناوچەیەکی فراوان لە دەستی داعش ڕزگار بکەن و وەک هێزێکی سەرەکی لە شەڕی دژ بە تیرۆر ناسێنران.

2 دوای دەستپێکردنی شەڕی ناوخۆ، کورد توانی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆی بەڕێوەببات و سەربازییەکی ئۆتۆنۆم بە ناوی (ڕۆژاڤا) پێکبهێنێت. ئەم سیستەمە بە جۆرێک هەوڵیدا نەخشە دیموکراسی و فرە کولتوورییەکان لە کۆمەڵگەی ناوخۆییدا جێبەجێ بکات.

3. کورد وەک گرووپێکی نەتەوەیی خاوەن مێژوو و کولتووری تایبەت بە خۆیان، بەشدارییان لە فرەچەشنی نەتەوەیی و ئایینی وڵاتەکەدا کردووە. ئەوان بەدوای مافەکانیاندا دەگەڕان و ناسنامەی کولتووری خۆیان بپارێزن، لە هەمان کاتدا گرنگییان بە پێکەوەژیانی ئاشتیانە لەگەڵ نەتەوە و ئایینەکانی دیکەی سوریادا دەدا.

4. کورد ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە دانوستانە سیاسییەکان سەبارەت بە داهاتووی رۆژئاوا و سوریا. ئەوان داوای دانپێدانان بە مافەکانیان و ئۆتۆنۆمییان لە چوارچێوەی سوریایەکی دیموکراسیدا کرد. 5. لەگەڵ بوونی تەحەددیات و گرژیەکان، لە هەمان کاتدا ڕۆڵی کورد لە شۆڕشدا ، بەتایبەتی لە پێوەندی لەگەڵ حکومەتی ناوەندی سوریا و هەروەها لەگەڵ تورکیا کە نیگەران بوو لە کاریگەرییەکانی کوردەکان لەسەر سنوورەکانی. بە گشتی کورد وەک یاریزانێکی سەرەکی لە شۆڕشی رۆژئاوا و گەلانی سوریا لە گۆڕەپانی سەربازی و سیاسی و کۆمەڵایەتیدا دەرکەوت و ڕۆڵی ئەوان کاریگەرییەکی زۆری لەسەر پرۆسەی گەشەسەندنی ئەم وڵاتە هەبوو. هەروەها لە ئێستادا لە دوای ڕووخانی حکومەتی بەشار ئەسەد لە سوریا گۆڕانکارییەکی گەورە دەبێت کە دەتوانێت لێکەوتەی زۆری بۆ داهاتووی ئەم وڵاتە و ناوچەکە هەبێت.

لە دۆخێکی وادا ئەو هەنگاوانەی کە دەتوانرێت ئەنجام بدرێن وەک - دامەزراندنی حکومەتی ئینتقالی، دوای ڕووخانی حکومەت پێویستە حکومەتێکی ڕاگوزەر دابمەزرێنرێت کە نوێنەری سەرجەم نەتەوە لەخۆ بگرێت. پێویستە ئەم حکومەتە بتوانێت وەڵامی پێداویستییەکانی خەڵک بداتەوە و هاوکار بێت لە بەرقەرارکردنی ئاسایش و سەقامگیری. -دابینکردنی ئاسایش و ڕێگریکردن لە ئاژاوەگێڕی و تاڵانی موڵکی گشتی،کە یەکێک لە ئەرکە سەرەکییەکانی دوای ڕووخانی ڕژێم ئەگەری ئاژاوەگێڕی و توندوتیژی ناوخۆیی هەیە ، پێویستە ڕێوشوێن بگیرێتەبەر بۆ دڵنیابوون لە ئاسایشی ناوچە جیاوازەکان و هێزی ئەمنی نوێ پێکبهێنرێت بە ئامانجی پاراستنی هاوڵاتیان. - ئەنجامدانی دیالۆگی نیشتمانی لە نێوان گروپە جیاوازەکانی کۆمەڵگەی سوریا بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتنی سیاسی و کۆمەڵایەتی پێویستە.

ئەم دیالۆگانە دەتوانن یارمەتیدەر بن بۆ بەهێزکردنی پێکەوەژیانی ئاشتیانە و ڕێگریکردن لە گرژییە نەتەوەیی و ئایینییەکان. - دوای چەندین ساڵ لە شەڕ و وێرانکاری، پێویستی بە بەرنامەی بەرفراوانی ئاوەدانکردنەوە و پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری و خزمەتگوزارییە گشتییەکان و ئابووری هەیە. پشتیوانی نێودەوڵەتی لەم بوارەدا دەتوانێت زۆر کاریگەر بێت. - پێویستە گرنگی تایبەت بە مافی مرۆڤ و دادپەروەری ئینتقالی بدرێت.

ئەمەش لێکۆڵینەوە لە تاوانەکانی جەنگ و پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە کاتی جەنگ و هەوڵدان بۆ چەسپاندنی مافی قوربانییەکان دەگرێتەوە -بەهێزکردن و پاڵپشتیکردنی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و گروپە کۆمەڵایەتییە کاراکان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ دروستکردنی کۆمەڵگەیەکی دیموکراسی و بەشدار. - لەدوای ڕووخانی حکومەت پێویستی بە ڕاکێشانی هاوکاری نێودەوڵەتی هەیە بۆ ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدانی وڵات. ئەم یارمەتییانە دەتوانن یارمەتی دارایی و مرۆیی و تەکنیکی لەخۆ بگرن.

لە کۆتاییدا، هەر کارێک لە دوای ڕووخانی حکومەت، دەبێت وەڵامی خواست و پێداویستییەکانی گەلی سوریا بداتەوە و هاوکار بێت لە بەرقەرارکردنی ئاشتی و سەقامگیری هەمیشەیی لەو وڵاتەدا.