هەواڵ

کۆتایی ئەم هەفتەیە زوترین کاتە بۆ دابەشكردنی مووچە

بەپێی بەدواداچونێکی دیجیتاڵ میدیای مایک، ئەگەر بەغداد ئەمڕۆ بڕیار لە ناردنی مووچە بدات، نزیکترین وادە بۆ دابەشکردنی مووچە کۆتایی ئەم هەفتەیە دەبێت. 

 چەند زانیارییەکی جیاواز سەبارەت بە ناردنی پارە لەلایەن بەغدادەوە بۆ هەرێمی کوردستان هەن، بەڵام تا ئێستا وازارەتی دارایی هیچ لێدوانێکی فەرمی لەسەر پرسەکە نەداوە. 
زۆرینەی زانیارییەکان بەو ئاڕاستەیەن، ئەمڕۆ 2ـی شوباتی 2025 بەغداد بڕیار لە ناردنی زیاتر لە 900 ملیار دینار بۆ مووچەی مانگی کانوونی دووەمی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان دەدات. 
بەپێی بەدواداچونێکی دیجیتاڵ میدیای مایک، ئەگەر بەغداد ئەمڕۆ بڕیار لە ناردنی پارەی مووچە بدات ئەوە نزیکترین کات بۆ دابەشكردنی مووچە کۆتایی ئەم هەفتەیە دەبێت. 
ڕێکارەکانی ناردنی پارە بۆ هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی هەژمارەی بانکییەوە دەکرێت، وەزارەتی دارایی عێراق لە ڕێگەی لقی هەرێمی کوردستانی بانکی ناوەندییەوە بڕە پارەی دیاریکراوە دەخاتە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان. 
بەرپرسێکی باڵا لە لقی هەرێمی کوردستانی بانکی ناوەندی بە مەرجی ئاشکرانەکردنی ناوەکەی بە دیجیتاڵ میدیای مایک-ی وت، "دەبێت بەغداد نوسراوی خەرجکردنی پارە و تەمویلی پارەکە بکات، دواتر وەزارەتی دارایی و ئابوری نوسروا بۆ ڕاکێشانی پارەکە بکات". 
ڕێکارەکانی ناردنی پارە بۆ هەرێمی کوردستان 2 تا 3 ڕۆژی پێویستە، هەر بۆیە ئەگەر ئەمڕۆیش وەزارەتی دارایی و ئابوری عێراق واژۆ لەسەر خەرجکردنی پارە بکات، کۆتایی ئەم هەفتەیە نزیکترین کاتە بۆ دابەشكردنی مووچە. 

کۆتا مووچە لە هەرێمی کورستان
مووچەی مانگی تشرینی دووەمی 2024 کۆتا مووچە بووە لە هەرێمی کوردستان دابەش کرابێت و چارەنوسی مووچەی مانگی کانوونی یەکەمی ساڵی ڕابردوو نادیارە، وەزارەتی دارایی و ئابوری ڕۆژی 5ـی کانوونی دووەمی 2025 دەستی بەدابەشکردنی کرد و ڕۆژی 8ـی هەمان مانگ کۆتایی بە دابەشكردنی هێنا. 
ئەگەرچی ڕۆژی 26ـی کانوونی دووەمی 2025 وەرزی دووەمی خوێندن دەستیپێکرد، بەڵام دژی دابەشنەکردنی مووچە زۆرێک لە مامۆستایانی قوتابخانەکانی سنوری پارێزگاکانی سلێمانی، هەڵەبجە و ئیدارە سەربەخۆکانی گەرمیان و ڕاپەڕین بایکۆتی دەوامیان کرد. 
مامۆستایان و فەرمانبەران لەگەڵ بایکۆتی دەوام، ژمارەیەکی دیکەیان ماوەی شەش ڕۆژە لە بەردەم نوسینگەی نەتەوەیەکگرتووەکان لە سلێمانی خێمەیان هەڵداوە و مانیان لە خواردن گرتووە. 
دابەشکردنی مووچەی مانگەکانی کانوونی یەکەمی ساڵی ڕابردوو و کانوونی دووەمی ئەمساڵ سەرەکیترین داواکاری مامۆستایان و فەرمانبەری مانگرتووە. 
مانگرتن و ناڕەزایی مامۆستایان و فەرمانبەران لەکاتێکدایە،ماوەی سێ ڕۆژە شاندی هەرێمی کوردستان بۆ مووچە و بودجەی خەڵکی کوردستان لە بەغدادن و لەگەڵ شاندی وەزارەتی دارایی عێراق کۆبوونەوەکان بەردەوامن و بە وتەی هەردوولا کۆبوونەوەکان ئەرێنی بوون.

تەندروستی

جیهان؛ تا ئێستا نزیکەی 10 ملیۆن کەس بە شێرپەنجە گیانیان لەدەستداوە

شێرپەنجە یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی مردن لە جیهاندا، کە لە هەر ٦ مردنێک، یەکێکیان بەهۆی نەخۆشی شێرپەنجەوەیە ، بە پێی کۆتا داتای ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی کە لەسەر نەخۆشی شێرپەنجە بڵاوی کردووەتەوە، ٢٠ ملیۆن حاڵەتی نوێی شێرپەنجە دەست نیشان کراوە و ٩.٧ ملیۆن کەس بەهۆی شێرپەنجەوە گیانیان لە دەست داوە. کە بە پێی پێشبینییەکان تاوەکوو ساڵی ٢٠٥٠ ئەم ڕێژەیە بە ڕێژەی لە سەدا ٧٧٪ زیاد دەکات.

ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی ئەوەشی ئاشکرا کردووە، کە تەنها لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەرستدا زیاتر لە ٧٨٨،٠٠٠ هەزار کەس بە نەخۆشی شێرپەنجە تۆمارکراون، لە هەمان کاتدا پێشبینی ئەوەیان کردووە کە ئەم ڕێژەیە تاوەکوو ساڵی ٢٠٤٥ ببێتە دوو هێندە و بگاتە ١.٥٧ ملیۆن نەخۆشی شێرپەنجە.

بەپێی کۆتا داتاکانی وەزارەتی تەندروستی حکومەتی هەرێمی کوردستان، لە ساڵی ٢٠٢٢دا، نۆ هەزار و ٦١ کەس لە هەرێمی کوردستان تووشی نەخۆشی شێرپەنجە بوون و بەربڵاوترین جۆرەکانی شێرپەنجە لە هەرێمی کوردستان، بریتین لە، شێرپەنجەی مەمک، کۆڵۆن، سییەکان، پێست، غوددە، پرۆستات، لیوکیمیا، مێشک، منداڵدان.

ئەو هۆکارانەی کە مەترسی تووشبوون بە شێرپەنجە زیاد دەکەن، ئەمانەن : جگەرەجگەرەکێشان، نەخۆشییە ڤایرۆسییەکان وەک (ڤایرۆسەکانی وەک HPV کە دەبێتە هۆی تووشبوون بە شێرپەنجەی ملی منداڵدان، هەروەها ڤایرۆسی جگەر HBV وHCV دەبێتە هۆی شێرپەنجەی جگەر)، قەڵەوی و شێوازی ژیان ، پیسبوونی ژینگە، بەرکەوتنی تیشک، بۆماوەیی.

ئێستا دەرکەوتووە کە لە سەدا ٥٠٪ی شێرپەنجەکان دەکرێت خۆمانیان لێ بپارێزین لە ڕێگەی: وازهێنان و دوورکەوتنەوە لە جگەرەکێشان و بەرهەمەکانی تووتن، کەمکردنەوە یاخود بەکارنەهێنانی خۆراکی خێرا و ئامادەکراو و پڕ چەوری و کالۆری، خواردنی میوە و سەوزەی زیاتر، ئەنجامدانی وەرزشی بەردەوام. هەروەها ئەنجامدانی پشکنینی پێشوەختە بە تایبەت بۆ ئەو کەسانەی کە لە خێزانەکانیاندا (بۆماوەیی) شێرپەنجە هەیە وەک (شێرپەنجەی مەمک)، دەبێتە هۆی زووتر دەستنیشان کردنی قۆناغە سەرەتاییەکانی شێرپەنجە، ئەمەش وادەکات چارەسەری شێرپەنجە ئاسانتر بێت و لە کاتێکی کەمدا چارەسەری گونجاوی بۆ ئەنجام بدرێت.