Project

رۆژهەڵاتی کوردستان ٢٠٢١ بە چەرمەسەری بەڕێکرد

ئایا کۆمەڵگای جیهانی زیاتر تێشکیان خستۆتە سەر مەسەلەی مافەکانی مرۆڤ یان مەسەلەی ناوکی ئێران؟
داخوا کاردانەوەی رێکخراوەکانی مافەکانی مرۆڤ سەبارەت بە پێشێلکارییەکانی کۆماری ئیسلامی چۆن بووە؟

ئایا دەکرێت پێشی لە سێدارەدانەکان لە ئێراندا کەم بکرێنەوە و بە گشتی دۆخی مافەکانی مرۆڤ لە ٢٠٢١ دا لە بەراورد لە گەڵ ساڵی پێشتر گۆڕانی بەسەرداهات؟
دەنگی ئەمەریکا لە گەڵ سێ چالاکوانی مافەکانی مرۆڤ، ژیلا موستەئجێر، لە دەستەی بەڕێوەبەری رێکخراوی مافەکانی مرۆڤ – هەنگاو، ئەوین موستەفازادە، بەرپرسی ناوەندی ئامار لە ڕێکخراوی مافەکانی مرۆڤ – کوردپا و یونس بلوری، گوتەبێژی ماڵپەڕی "نەمران" وتووێژی کردووە کە پۆختەیەکی لە ئەم بابەتەدا ئاماژەی پێدەکرێت.

کومیسیونی بەرزی مافەکانی مرۆڤ سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان لە راپۆرتی خۆی لە ٢٥ی مانگی ٦ی ٢٠٢١ دا بە توندی ڕەخنەی لە کۆماری ئیسلامی ئێران گرت کە "بە شێویەکی بەربلاو سزای مەرگ بە کاردێنێت هەروەها گرتنی هەڕەمەکی بۆ سەر کۆمەڵێک لە کردارەکان دەسەپێنێت کە بە گوێرەی یاسای نێونەتەوەی وەک هەرە تاوانی جیدی سەیریان ناکردرێت."

ئەوین موستەفازادە پشتڕاستی دەکات کە دۆخی مافەکانی مرۆڤ بە گشتی لە ٢٠٢١ لە ئێراندا پەرەی سەند. هەروەها "کۆماری ئیسلامی بە شێوەیەکی زۆر سەرەڕۆیانەتر و ئاشکراتر سەرکوتکاری و پێشێلکاری مافەکانی مرۆڤ ئەنجدام دەدات و ئەو کوشت و کوشتارەی لە ئەنجامی خۆپێشاندانەکانی ١٣٩٨ی هەتاوی کرا کە تێیدا بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ دەستدرێژیان لە خەڵک دەکرد و کوشتیانن؛ هەروەها چوونەسەری رێژەی ئێعدام و دەستبەسەرکردنەکان، چوونەسەری رێژەی ئەو بەندکراوانەی لە ژێر ئەشکەنجە لە زیندانەکان دا دەکوژرێن."

گەلێک لە چالاکان و ریکخراوەکانی سیاسیی ئێران پەیوەندی لە نێوان مەسەلەی ناوکی و مەسەلەی مافەکانی مرۆڤدا دەبینن.

ژیلا موستەئجێر ئەندامی بەریوەبەری رێکخراوی مافەکانی مرۆڤ هەنگاو دەڵێت، لە ئاستی نیونەتەوەیی مەسەلەی ناوکی وای کردوە کە گرنگی دان بە مەسەلەی مافەکانی مرۆڤی کەم کردۆتەوە.

ئەو باوەڕی وایە کە پێشێلکرانی مافەکانی مرۆڤ لە ئیران و بە تایبەتی لە کوردستاندا بەرەوزیادبوون روۆیشتووە و "مەسەلەی مافەکانی مرۆڤ بۆ وڵاتانی ئەورووپایی وەک گرنگی سەرەکی نیە؛ زۆرجار هەوڵدەدەن مەسەلەی مافی مرۆڤ وەک کارتێکی گوشار بۆ سەر ئێران بۆ وەرگرتنی هێندێک ئیمتیاز بە کار بێنن یان ئێرانێ ناچار بکەن بێتە پای مێزی وتووێژ."

لە لایەیکی دیکەوە، بلوری لە ناوەندی نەمران پێێوایە "کۆمەڵگای نێونەتەوەیی تیشکی زۆریان خستۆتە سەر پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە ئێران، بە تایبەتی "لە سەر کۆڵبەران، لە سەر ئێعدامکراوەکان، لە سەر ئەوکەسانەی زیندانی دەکرێن و ئەشکەنجە دەکرێن، بەڵام بە شێویەکی گشتی پێم وایە کە ئەو تیشک خستنەسەرە شتێکێکی بەربڵاوبووە، بەڵام یەکدەست و هاودەنگ نیە." 

بە گوێگرەی ریکخراوی لیخۆشبوونی نیونەتەوەیی لە وەتا ٦ی مانگی یەکی ٢٠٢١ لانی کەم ٩٦ کەس لە کوردەکان و لە نیویان دا چالاکانی کۆمەلگای مەدەنی، چالاکانی مافی کریکاران، ژینگە پاریزان، نووسەران، خوێندکارانی زانکۆ و توژینەرانی سیاسی لە لایەن ئیدارەی ئیتلاحاتی سەر بە سپای پاسدارانەوە گیراون.

موستەفازادە ئاماژە دەکات کە بە تایبەتی لە کوردستان کە شەپۆلی دەستبەسەرکردنەکان بە شێوەیەکی زۆر بەربڵاودەبینرێن و پەرەوەندسازی بۆ زۆرێک لە چالاکان و ژینگەپارێزان ساز دەکرێت؛ حکومەت ناوەندەکانی ئەمنیەتی خۆی زیادکردوون و "هەموو ناوەندەکانی ئیتلاعات بە شێوەیەکی جیدی لە ژێر دەسەڵاتی سپای پاسداران دان."

میشێل بەچلێت، کاربەدەستی باڵای رێکخراوی مافەکانی مرۆڤ سەر بە نەتەوەیەکگرتووەکان ئاماژەی بە دۆخی ئابووری ئێران کرد و لە ڕاپۆرتەکەیدا هاتبوو، "لە ڕووی ئابورییەوە، ئەو وڵاتە رووبەڕووی بەرەوخراپترچوونی پێوەرەکانی ژیان، وەک دابەزینی نرخی پارە و بێکارییەکی بەربڵاو، نارەزامەندی سوتەمەنی و خۆپێشاندانەکانە. لە ئاستی سیاسیش، کاربەدەستان هیچ خوازیاری ئەوە نەبوونە کە چاکسازییەکی مانادار پەسند بکەن..."

بلوری جەختدەکات کە "بە پێی چوونە سەری گوشاری ئابووری و دۆخی خراپی ولات بە ئەو رادەیەش توند وتیژی بۆ سەر خەڵک زیادی کردوە."

هەروەها ئاماژەش دەکات کە "هەڵبەت ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ گوشاریان بۆ سەر کۆماری ئیسلامی هیناوە، بەڵام هاو رایە مەسەلەی ناوکی ئەو گوشارەی کەم کردۆتەوە."

موستەفا زادە دەڵێت، ئەگەڕ چی بڕیارەکانی نەتەوەیەکگرتووەکان ئەو دەسەلاتەی پێنەدراوە کە بە شێوەیەکی فەرمی جێبەجێ بکرێن، بەڵام وڵاتان گوشاریان هێناوە مەسەلەی ئێران و بەندکراوان زەق بکەنەوە.

موستەفازادەش وادەڕوانێت کە "لە وتووێژەکانی ناوکی هیچ باس لە مەسەلەی پێشێلکرانی مافەکانی مرۆڤ ناکرێت، بەڵام رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ کە چاودیری دۆخی ئێران دەکەن، تا ئێستا هەوڵیانداوە ئەو مەسەلەیە هەم بۆ خەڵکی خۆیان و هەم بۆ دەرەوە وەک مەسەلەیەکی هەستیار بخەنەڕوو و پێشانی بدەن کە ئەو پێشێلکارییانە بە شێوەیەکی بەردەوام و سیستماتێک ڕوودەدەن وەک ئەوەی لە دادگای مەدەنی ناسراو بە "دادگای آبان" ئەو هەوڵە دراوە.

هەروەها پێشبینی دەکات کە تا کاتێک کۆماری ئیسلامی هەبێت، ئێعدام و جێبەجێکردنی بڕیاری ئێعدام درێژەی دەبێت، چونکە ئەو مەسەلەیە بۆ کۆماری ئیسلامی "مەسەلەیەکی سیاسییە."

بەڵام لە لایەکی دیکەوە، یونس بلوری لە ناوەندی نەمران پێیوایە دەکرێت پێشی ئەو ئێعدامکردنانە بگرترێت یا لانی کەم کەم بکرێنەوە.
ئەو شیدەکاتەوە کە "ئەگەر سەرنج بدەێنە ڕێکخراوی ئەمنستی ئینترنەشناڵ (لێخۆشبوونی نێونەتەوەیی) لە ساڵی ١٩٧٧ەوە کار بۆ ئەوە دەکات کە حوکمی ئێعدام نەهێڵیت یان لایبەرن."

ئەو ئاماژە دەکات کە لە ئەم ساڵانەی دواییدا، "ڕێژەی ئەو وڵاتانەی کە وەڵامی ئەرێنیان بە نەهێشتنی ئەو حوکمەداوەتەوە گەیشتۆتە ١٤٠ وڵات کە ئەوە ڕێژەیەکی زۆرە."
بلوری پێدادەگرێت کە هیچ چارەیەکی دیکە نییە بێجگە لە ئەوە کە ئەرکی چالاکان، کەسانی سیاسی و ڕێکخراوەکانی سیاسی و مافی مرۆڤە کارێک بکەن ئەو حوکمە نەهێڵن چونکە "دڕندانەترین شێوە"ی سزادانە.

بە گوێرەی ڕێکخراوی چاودێری مافەکانی مرۆڤی ئێران لە یەکی مانگی یەکی ٢٠٢١ تا ١٠ مانگی ١٢ی ئەو ساڵە لانی کەم ٣٣٠ بەندکراو لە بەندیخانەکانی ئێراندا بە تاوانەکانی جۆراوجۆر ئێعدامکراون.
سەرچاوە: دەنگی ئەمریکا

هەواڵ

ئەمریکا دەستوەردان لە نەوت و غازی هەرێم دەکات

چاوەڕواندەکرێت وەفدێکی باڵای وزەی ئەمریکا بگاتە هەرێمی و کوردستان و لەسەر پرسی هەناردەکردنەوەی نەوت و راکێشانی بۆری غاز گفتوگۆ لەگەڵ بەرپرسانی عێراق و هەرێم بکات .

جگە لە دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت، پرسی هەناردەی غازی کۆرمۆریش پرسێکی دیکەیە کە وەفدەکەی ئەمریکا گفتوگۆی لەبارەوە دەکەن، بەتایبەت بۆ ناردنی غاز لەکۆرمۆرەوە و بۆ دهۆک و هەندێک ناوچەی دیکەی عێراق.

وەفدەکەیا به‌ سه‌رۆكایه‌تیی جیۆفری پایات، یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بۆ سیاسەتی وزەی جیهانی  سەردانی عێراق و هەرێمی کوردستان دەکەن.

لەگەڵ بەرپرسانی عێراق و هەرێمی کوردستان، په‌ره‌پێدانى غازى سروشتى، ڕاكێشانى بۆریى غازی چه‌مچه‌ماڵ بۆ دهۆک و هه‌نارده‌كردنى غازى سروشتى و فرۆشتنى بە به‌غدا، هەناردەکردنەوەی نەوت و زیانەکانی ڕاگرتنی نەوت، وزەی خاوێن تاوتوێ دەکات.

چاوەڕوان دەکرێت دوای سەردانی وەفەکەی ئەمریکا ڕێککارەکانی دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت خێرا بکرێت، هەروەها لە هەرێمی کوردستانەوە غاز بۆ عێراق دابین بکرێت.