ژیان

تاڵیی و شیرینییەکانی سێڵفی

رەنگە ئێستا تۆ خاوەنی دەیان و سەدان وێنەی سێڵفی بێت، لەوانەیە بەلای خۆتەوە، جوانترین و باشترین وێنەکانت ئەوانەبن کە بە سێڵفی گرتووتن. بەڵام ئایا چی دەزانی سەبارەت بە وێنەی سێڵفی و لێکەوتەکانی؟
مرۆڤ هەمیشە حەزی بەوەیە وێنەیەکی خۆی و شوێن و کارەکەی بدات بەکەسانی بەرامبەری. بێگومان حەزەکەیش بۆ ئەوەیە وێنەکە وای نیشان بدات کە من هەم سەرکەوتووم هەم ئاسوودەم. 

 رەنگە لەم سەردەمەدا هیچ رێگەیەک بە قەدەر تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان ئاسان نەبێ بۆ گەیاندنی ئەم وێنەیە بێگومان سێڵفی سەرتۆپی هەموویانە.
ئەمە یاسایەکی نەگۆڕە، هەر شتێ چاکەی هەبێ، لە بەرامبەردا کاندیدە بۆ ئەوەی خراپەیشی هەبێ. بۆیە گوێ لەم بابەتە بگرە تا سەبارەت بە یەکێک لە نەریت و کردەوەکانی رۆژانەی خۆت و دەوروبەرەکەت بزانی ئەویش وێنەی سێڵفییە.

خەون و خولیای وێنەی سێڵفی، لەوانەیە لەگەڵ یەکەم دروستبوونی کامێرادا لە دایکبووبێ، بەڵام تا سەردەمی گەشەکردنی مۆبایلی زیرەک، مرۆڤ نەیتوانی بەم خەون و خولیایە بگات وەکو ئێستا گەیشتووە.
بۆ یەکەمجار وشەی سێڵفی بۆ وێنەگرتن ساڵی ٢٠٠٢ لەلایەن پیاوێکی ئوسترالی بەناوی نیوتن هۆپ بەکارهات،ئەویش کاتێک وێنەیەکی خۆی لە ئینتەرنێت دابەزاندبوو، لەژێریدا نووسیبووی: لۆمەم مەکەن ئەگەر کواڵێتی وێنەکە جوان دەرنەچووە چونکە وێنەکەم بە سێڵفی گرتووە!
ئەو وشەیە بووە جێی بایەخی زمانناسانی ئینگلیزی، ئەوەبوو ساڵی ٢٠١٣ (فەرهەنگی وشەنامەی ئۆکسفۆرد) سێڵفی وەکو دەستەواژەی ساڵتۆمارکرد و بەمجۆرە پێناسەی کرد و خستیە ریزی دەستەواژە تازەکانەوە: بە وێنەیەک دەوترێ کە کەسێک لەڕێی مۆبایلە زیرەکەکەیەوە وێنەی خۆی دەگرێ و لە تۆڕەکۆمەڵایەتییەکان بڵاوی دەکاتەوە.
 وێنەی سێڵفی ئێستا یەکێکە لە دیاردە هەرە باوەکانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، بەڵام ئەم دیاردەیە بۆ دەروونناسان و کۆمەڵناسان بووەتە جێی باس و توێژینەوە. چونکە بەشێک لە کۆمەڵناسانی رۆژئاوایی ئەم دیاردە تازەیە دەبەستنەوە بە بۆچوونە زانستییەکانی دەروونناسان و کۆمەڵناسانی سەدەی پێشووەوە.
شارەزایانی هەڵسوکەوتە کۆمەڵایەتییەکان دەڵێن: هەموو سەردەمێک نەخۆشییەکی کۆمەڵایەتی تایبەت بەخۆی هەیە. بۆیە لای هەندێکیان سێڵفیگرتن دەچێتە چوارچێوەی نەخۆشییە کۆمەڵایەتییەکانەوە لەوانە: زیادەڕۆیی لە خۆپەرستیی و کەمبوونەوەی متمانەی گشتیی!

 زیانەکانی سێڵفی:
گۆرانیبێژی میللی کورد (ئارام شەیدا) لە گۆرانییەکدا دەڵێ:
لە سناپ دەڵێی خۆریت
کەچی خۆت رەش و بۆریت!

ئەم کۆپلەیە ئەگەرچی رەهەندێکی گاڵتەوگەپی هەیە زیاتر، بەڵام ئاماژەیەکی روونە بەوەی کە وێنەی سێڵفی توانایەکی زۆری هەیە لە فریودانی بەرامبەردا.

کۆمەڵناسان ئەم بەشەی سێڵفیگرتنیان ناوناوە گۆڕی متمانە، واتە متمانە زۆر کەم دەکاتەوە لە پەیوەندییە راستەوخۆکانی کۆمەڵدا.  لە وێنەی سێڵفیدا کات و شوێن بۆ وێنەگرتن دەکەوێتە دەست کەسەکە خۆیەوە.
 لە کاتی گرتنی وێنەی سێڵفیدا، توانای بڕینی دیمەنەکان و بچووککردنەوەی شتە خراپ و دزێوەکان لە هەمووکاتێک زیاترە.   

 لە سێڵفیدا، بەشە تێکچوو یان ناڕێکەکانی روخسار و لەشولار بە ئاسانی دەشاردرێتەوە. ئەمەش وادەکات کەسی بەرامبەر هەست بەو ناڕێکییە نەکات.

 بۆیە کاتێک یەکتر دەبینن و راستەوخۆ بەرامبەر یەکتر دەوەستن، دەبینن کەسانی ناو وێنەکانی سێڵفی زۆر جیاوازن لە کەسایەتییە راستەقینەکانی دەرەوە. ئەمەش کاریگەری خراپی دەبێت بۆ داهاتووی پەیوەندی و یەکترناسینەکان.

لە وێنەی سێڵفیدا، قەبارەی بەرزی یان نزمی باڵا نادیارە، بۆیە لێرەدا وێنەراستەقینەکە ون دەبێ تا ئەو ئەوکاتەی کەسەکان یەکتر دەبینن و راستەوخۆ بەریەکتر دەکەون. پاشان بۆیان دەردەکەوێ ئەوان وێنەی کەسێکی تریان دیوە و کەسێکی جیاوازتریان ناسیوە.
شارەزایانی بواری پەروەردەو پێگەیاندنی منداڵ روونی دەکەنەوە، ئەو بەشەی لەدەستدان یان کەمبوونەوەی متمانە بەهۆی وێنەی سێڵفییەوە، کاریگەری زۆری دەبێ لەسەر پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکانی منداڵ لە داهاتوودا.

 چونکە منداڵ زۆر زوو ئەو شتانەی دەیانبینێ،لەلای دەبێتە باوەڕ. کاتێکیش بەهۆی وێنەی سێڵفییەوە زۆر کەسی بینیوە بەو شێوازانەی دەرکەوتوون بەڵام لە راستیدا وا نین، متمانەی بە هەموو ئەو شتانە لەق دەبێ کە هێشتا راستەوخۆ بەریان نەکەوتووە.

خاڵێکی تری جێی سەرنج بۆ دەروونناسان ئەوەیە سێڵفی دەخەنە قاڵبی جۆرێک لە خۆپەرستی و خۆپەسەندییەوە. لە وێنەی سێڵفیدا ئەستەمە کەسەکە بە وێنەیەک یان دووان رازی ببێ، بەڵکو چەندینی تر دووبارە دەکاتەوە تا دەگات بەو وێنەیەی خۆی پەسەندی دەکات نەک ئەو وێنەیەی خۆی کە مۆبایلەکەی تۆماریکردووە.

یەکێکی تر لە لایەنە خراپەکانی سێڵفی ئەوەیە لە یەک کاتدا لاسایی ئەوانی تردەکاتەوە، بەڵام دەیەوێ لە هەمووانیش جیاوازبێ، ئەمەش وادەکات کەسەکە بێ ئەوەی بەخۆی بزانێت دەبێتە بەرهەمهێنەری درۆی روخسار و درۆی شوێنی.

لە پاڵ هەموو ئەو شتانەی کە بە خراپە هەژمار دەکرێن لەسەر وێنەی سێڵفی، بەڵام بەشی خۆی لایەنی ئەرێنیشی هەیە، بۆ نموونە: دەتوانی هەندێک رووداو تۆماربکەی، کە متمانە و هاوسەنگی دەبەخشن بە کردەوەکانت، کە ئەگەر سێڵفییەکانت نەبێ بەرامبەرەکانت بە ئاسانی نەتوانن بڕوات پێ بکەن.

بێ ئەوەی هیچ کەسێک ماندوو بکەیت تا وێنەیەکت بگرێت، ئەوا بۆ خۆت دەتوانی هەموو ئەو رووداوانەی لە ژیانتا روو دەدەن یان ئەو دیمەنانەی گرنگن بۆت، بە دەستی خۆت تۆماریان بکەی. ئەمەش دەبێتە جۆرێک لە نووسینەوەو تۆمارکردنی مێژووی تایبەتیت.

سێڵفی هانت دەدات بەشدارییەکی زیاتر بکەی لە چالاکییە کۆمەڵایەتییەکانتدا ودەبێتە هۆی شکاندنی شەرم و رقلێبوونەوە لە خۆت. هەروەها هەندێک دیمەن خۆت تۆماریان دەکەیت کە رەنگە هەرگیز لە رووت نەیەت بە خەڵکی تر بڵێیت کە وێنەی ئەو شوێنە یان ئەو دیمەنەی خۆت بچرکێنێت.

بەڵام لە بیری نەکەیت، لە هەموو حاڵەتێکدا سێڵفی دەبێتە گۆڕی متمانە ئەگەر زیادەڕۆیی زۆرت کرد لە گۆڕینی روخسار و شوێنەکەت. چونکە سێڵفی توانای کەمە بۆ گواستنەوەی شتە راستەکان، بەڵام بۆ فریودان و لە خشتەبردن سێڵفی دەتوانێ موعجیزە بخولقێنێ!

هەواڵ

بایکۆت شکێندرا… پرۆگرامی خوێندنی پۆلە ناکۆتاکانی سلێمانی کەمکرایەوە

بەڕێوەبەری پەروەردەی سلێمانی رایدەگەیەنێت، دەوام لە سەرجەم خوێندنگەکانی سنوری پەروەردەی سلێمانی دەستیپێکردووە و دەشڵێت، بۆ قەرەبووکردنەوەی ئەو ماوەی مامۆستایان بایکۆتیان کردبوو پرۆگرامی خوێندن بۆ نۆ پۆل کەمکراوەتەوە.

نەژاد عەبدوڵا، بەڕێوەبەری پەروەردەی سلێمانی بەوەکالەت بە دیجیتاڵ میدیای مایکی راگەیاند، سەجەم ناوەندەکانی خوێندن لە سنوری پەروەردەی سلێمانی کراونەتەوە و دوامیان تێدادەکرێت.
مامۆستایانی سنوری پارێزگای سلێمانی نزیکەی دوو مانگ بایکۆتی دەوامیان کرد، لەبارەی کەمکردنەوەی پرۆگرامی خوێندنەوە نەژاد عەبدوڵا وتی،" پرۆگرامی خوێندن بۆ سەرجەم پۆلەکان کەمکراوەتەوە جگە لە یەکی سەرەتایی و نۆی بنەڕەتی و 12ی ئامادەیی".
بەپێی ساڵنامەی وەزارەتی پەروەردەی هەرێمی کوردستان، 2025 كۆی رۆژەكانی خوێندن لە خوێندنی ساڵی 2024دا 166 رۆژە.
بەپێی ساڵنامەکە، 25ـی ئەیلولی 2024 وەك یەكەم رۆژی دەستپێكی وەرزی یەكەم دیاریكراوە و 4ـى ئایاری 2025  دواین رۆژی خوێندنە و لەدوای ئەوەوە تاقیكردنەوەیە.

پشوو هەڵوەشێندراوەتەوە و کاتی تاقیکردنەوەکانیش گۆڕاون
نەژاد عەبدوڵڵا، بەڕێوەبەری پەروەردەی سلێمانی بە وەکالەت سەبارەت بە پشووی قوتابخانەکان باسی لەوەکرد، پشووى بەهارەى ناوەندەکانى خوێندن لە 11  24ـی ئازار دەبێت، بەڵام ئەو ناوەندانە ناگرێتەوە کە بایکۆتیان کردووە.
پەروەردەی سلێمانی بڵاویکردوەتەوە، "ئەو خوێندنگانەی لە پڕۆسەی ساڵنامەی خوێندن دواكەوتوون، پێویستە 13-4 تاوەکو 22-4ـی 2025، تاقیكردنەوەی نیوەی وەرزی دووەم (20 نمرە) بۆ پۆلە ناكۆتاكانی 4 تاوەکو 8ـی بنەڕەتی و پۆلەكانی 10 و 11ـی بکرێن."
لە راگەیێندراوەکەدا هاتووە، "پۆلەكانی 9ـی بنەڕەتی و 12ـی ئامادەیی لە 8-4 تاوەکو 21-4 دەکرێت وەكو چۆن لە ساڵنامەی خوێندندا هاتووە."
رۆژانی شەممە لە پەروەردەکانی هەرێمی کوردستان پشووی فەرمییە، بەڵام قوتابخانەکانی سنوری بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی پەروەردەی سلێمانی ناگرێتەوە و ئاماژە بۆ ئەوەکراوە،"ئەگەر پشووی فەرمی كەوتە ناو رۆژی یەكێک لە تاقیكردنەوەكان، ئەو رۆژە تاقیكردنەوە ناکرێت و بەپێی هەمان زنجیرە تاقیكردنەوە رۆژی دواتر تاقیكردنەوەكان بەردەوامیان دەبێت". 
رۆژی 03ـی ئازاری 2025، وەزارەتی پەروەردە گشتاندنێکی بۆ هەموو پەروەردەکان کردووە سەبارەت بە ساڵنامەی خوێندن و تاقیکردنەوەکانی ساڵی 2024-2025، بۆ سەرجەم قوتابخانە حکومی و ناحکومییەکان و تێیدا هاتووە، "لە رۆژانی (4-6-8-9)ـی ئادار چوار تاقیکردنەوە بکەن، پاش نەورۆز لە رۆژانی (24-25-26-27)ـی هەمان مانگ چوار تاقیکردنەوەی دیکە بکەن". 

داواکاری سەرەکی مامۆستایانی ناڕازی چییە؟ 
یەکەمجار لە 1ـی کانوونی یەکەمی 2024 بایکۆت لەو سنوری پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەکانی گەرمیان و راپەرین دەستیپێکرد و تەواوی مانگەکە بەردەوام بوو. دوای دابەشکردنی مووچەیەک، مامۆستایان بۆ تاقیکردنەوەکانی وەرزی یەکەم گەڕانەوە ناوەندەکانی خوێندن، بەڵام لەگەڵ کۆتاییهاتنی تاقیکردنەوەکان و دەستپێکردنەوەی دەوام لە 26ـی کانوونی دووەمی 2025ـەوە بایکۆت دەستیپێکردەوە، بەڵام لە مانگی رابردووەوە دەوام لە زۆربەی خوێندنگەکان ئاسایی بووەوە و ئەم مانگە کۆتایهات.
مامۆستایان چەند داواکارییەکی سەرەکیان هەیە و داوا دەکەن، پلەبەرزکردنەوەیان دەست پێبکاتەوە کە ماوەی 9 ساڵە ڕاگیراوە. 
دابەشكردنی مووچە لە کاتی خۆیدا و بە بانکیکردنی مووچە لە بانکە فیدراڵییەکان، دوو لە داواکارییەکانی دیکەی مامۆستایانی ناڕازییە. 
ئەگەرچی مووچەی مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵ دابەشكراوە، بەڵام تا ئێستا مووچەخۆران چارەنوسی مووچەی مانگی کانوونی یەکەمی ساڵی ڕابردوو نازانن و داوا دەکەن، هەرچی زووە ئەو مووچەیەشیان پێ بدرێت. 

ساڵی رابردوو درێژترین ماوەی بایکۆت بوو
ماوەی 9 ساڵە لە کاتی هاتنی داعشەوە پرسی بایکۆت بەشێوەی پچڕ پچڕ لە هەرێمی کوردستان بەردەوامە، بەڵام ساڵی ڕابردو درێژترین ماوەی تۆمارکرد، لەساڵەکانی 2016 و 2017 دا ماوەی بایکۆت گەشتە 52 ڕۆژ، بەڵام ساڵی ڕابردو 97 ڕۆژ مامۆستایان بایکۆتی دەوامیان کرد