زانست

بە پشتیوانیکردنی هێرشەکانی ئیسرائیل حزبەکان داوای "راپەڕین" لە رۆژهەڵاتی کوردستان دەکەن

حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ پشتیوانی هێرشەکانی ئیسرائیل دەکەن و دەیانەوێت بە " یەکگرتوو"ـیان لە رۆژهەڵاتی کوردستان "راپەرین" بکەن. 

 حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان کە لە هەرێمی کوردستان نیشتەجێنن، تەنها وەک تەماشاکار لە روداوەکانی ئێرانن دەڕوانن، بەڵام خواستیانە کاریگەری لەسەر شەقامی رۆژهەڵاتی کوردستان دروست بکەن.

حزبەکان، تەنها لە رێگەی راگەیاندراوەوە هەڵوێستی خۆیان لەسەر روداوەکان دەربریووە، کومیتەی ناوەندیی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان داوای لە حزبەکان رۆژهەڵاتی کوردستان کردووە،" دوور لە هەر جۆرە کێشە و جیاوازییەک، بە ئەرکی خۆیان هەستنەوەو پلان و بەرنامەی هاوبەش و گونجاویان هەبێ تا بە کۆدەنگی و یەکگرتووانە بزاڤی خەڵکی کوردستان رێبەری بکەن". 

کۆمەڵەکە داوای پێکهێنانی "کومیتەی بەرێوەبەریی هاوبەشی" لە نێوان حزبەکان رۆژهەڵاتی کوردستان کردووە، ئەوەیش بە ئامانجی وەڵامدانەوەی داواکارییەکانی خەڵک و تێپەڕاندنی قۆناغەکە. 

پارتی ئازادی کوردستان(پاک) کە راستەوخۆ پشتیوانی بۆ هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران دەربڕیووە، داواشی لە خەڵکی رۆژهەڵاتی کوردستان کردووە، "راپەڕین" بکەن. 

حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران (حدکا) بەرپرسیارێتیی هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر بنکە سەربازی و ئەتۆمییەکانی ئێران، خستەوەتە ئەستۆی ئێران و رایگەیاندووە، "بەرپرسیاری هەموو قەیرانەکانی ئێستا و ئەو دۆخەیە بەسەر وڵاتدا سەپاوە".

حیزبی دیموکرات وەک پشتیوانییەک بۆ هێرشەکان باسی لەوەکردوە، ئەمە شەڕی گەلانی ئێران نییە، بەڵکو "شەڕی دەسەڵاتبەدەستانی کۆماری ئیسلامییە".

پارتی ژیانی ئازادی کوردستان(پژاک) کە خۆی بە بەشێک لە باوەڕی عەبدوڵڵا ئۆجالان رێبەری پەکەکە دەزانێت و تاکە حزبی رۆژهەڵاتی کوردستانە کە کەمپ نیشین نەبووە، ناڕاستەوخۆ پشتیوانی هێرشەکانی ئیسرائیلی کردووە. 

پارتی ژیانی ئازادی کوردستان بە ڕەخنەگرتن لە دۆخی ناوخۆیی ئێران ئاماژەی بۆ ئەوەکردووە،" هێرشەکان بەردەوام دەبن تا ئەو کاتەی بەتەواوی مەترسی و کاریگەرییە ئەگەرییەکانی ڕژێمەکە کۆتایی پێدێت.

باسی لەوەشکردووە، "دەربڕینی خۆشحاڵی گەلی ئێران بۆ لاوازبوونی ئەو جۆرە دەسەڵاتە بەو مانایە نییە کە کۆمەڵگەی ئێرانی هەموو هیواکانیان لەسەر ئەنجامی شەڕێکی لەو شێوەیە هەڵچنیوە". 

پارتی ژیانی ئازادی کوردستان لەگەڵ ئەوەی ئامادەیی خۆی بۆ " بەرگریکردن لە گەل و گەلانی دیکەی ئێران لە بەرامبەر هەر جۆرە سەرکوتکردن و هەڕەشەی کۆمەڵکوژی" نیشانداوە، داوای دروستکردنی رێکخستنی لەناو هاوڵاتییاندا کردووە. 

هەڵوێستی نوێی حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان خوێندنەوەی ئەوەی بۆ دەکرێت، هەرێمی کوردستان بخاتە بەر هێرشی ئێرانەوە، هەر بۆیەش بەشێک لە حزبەکان ئەو کەمپانەیان چۆڵکردووە کە لە چوارچێوەی رێککەوتنی ئەمنی هەولێر، تاران و بەغدا بۆیان دابینکراوە.

بەرەبەیانی 13ـی حوزەیران، ئیسرائیل هێرشی کردە سەر ئێران و چەندین شوێنی کردە ئامانج، هەروەها چەند بەرپرسێکی سەربازی ئێرانی کوشت، لەو کاتەوە پێکدادانی راستەوخۆی نێوان ئێران و ئیسرائیل بەردەوامە.

ئێران لە وەڵامی هێرشەکانی ئیسرائیل، ئۆپەراسیۆنی "بەڵێنی راست 3"ی راگەیاند، بە چەند قۆناخ و بە دەیان مووشەک و درۆن هێرشی کردەوە سەر ئیسرائیل، تا ئێستاش پێکدادانەکان بەردەوامن.

هەواڵ

گەروی هورمز داخرێت؛ بۆریەکەی هەرێم دەتوانێت یەک لە سەر چواری نەوتی عێراق هەناردە بکات

زیادبوونی گرژییەکانی نێوان ئێران و ئیسرائیل، ئەگەرەکانی داخستنی گەروی هورمزی هێناتەوە بەرباس، بە داخستنی ئەو گەروە بۆری نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ بەندەری جەیهان دەبێتە فریادەڕەسی بەشێکی نەوتەکەی عێراق، بەڵام ناتوانێت هەمووی بگوازێتەوە.

ئێران و ئیسرائیل لە شەڕێکی راستەوخۆدان، لەگەڵ بەرزبوونەوەی ئاستی گرژییەکان ئەگەرەکانی داخستنی گەروی هورمزیش زیاتر دەبن. 

لە ئەگەری داخستنی گەروی هورمز، کە بەیەکێک لە گرنگترین ڕێڕەوەکانی گواستنەوەی نەوت هەژماردەکرێت، جارێکی دیکە بازاڕگەرمی بۆ بۆری نەوتی هەرێمی کوردستان بەرەو تورکیا دروست دەبێتەوە.

بە داخستنی گەروی هورمز بۆری نەوتی کوردستان - تورکیا دەبێتە تاکە دەرچەی ناردنە دەرەوەی نەوت لە عێراقەوە بۆ جیهان، چونکەداخستنی گەروی هورمز لەلایەن ئێرانەوە، گواستنەوەی نەوتی عێراق لە ڕێگەی بۆریی و بەندەری بەسرە پەکی دەکەوێت. 

بۆ عێراق، داخستنی گەرووی هورمز کەمتر نییە لە کارەساتێکی ئابووریی نیشتمانی، چونکە عێراق رۆژانە نزیکەی سێ ملیۆن و 300 هەزار بەرمیل نەوت هەناردە دەکات و زیاتر لە 95%ی لە رێگەی گەروی هورمزەوەیە.

ئەگەرچی بۆری نەوتی هەرێمی کوردستان - تورکیا تاکە دەرچەی هەناردەی نەوتی عێراقە، بەڵام ئەو بۆرییەش فریادەڕەسی کۆتایی نییە و ناتوانێت هەموو نەوتەکەی بگەیەنێتە جیهان. 

بۆری نەوتی هەرێمی کوردستان - تورکیا لە توانایدایە لە ڕۆژێکدا یەک ملیۆن و 60 هەزار بەرمیل نەوت(هەرێمی کوردستان بە کەرکووکیشەوە 450 هەزار بەرمیلی هەناردە دەکرد) بۆ بەندەری جەیهانی تورکی بگوازێتەوە، کە ئەوەیش نزیکەی تەنها یەک لەسەر چواری ئەو نەوتەیە عێراق هەناردەی دەرەوەی دەکات. 

لە بەکارهێنانی بۆری نەوتی کوردستان - تورکیا تەنها توانای هەناردە گرفتی بەردەم عێراق نابێت، بەڵکو نەخشەی دابەشبوونی بۆرییەکەش گرفتێکی دیکە و ناتوانرێت هەموو پاڵاوگە و بیرە نەوتییەکانی پێەوە ببەسرێتەوە.

بۆری نەوتی هەرێمی کوردستان لە کەرکوکەوە دەستپێدەکات و هەتا بەندەری جەیهانی تورکی لەسەر دەریای ناوەڕاست درێژ دەبێتەوە، بەدیاریکراوی بۆرییەکە 896 کیلۆمەترە و نزیکەی یەک لەسەر چواری لە سنوری هەرێمی کوردستانە و سێ لەسەر چواریشی لە دەکەوێتە سنوری تورکیا.

ئەو بەشەی بۆری نەوت کە دەکەوێتە سنوری هەرێمی کوردستان، (221) کیلۆمەترە و لە کەرکوکەوە تا فیشخاپور درێژدەبێتەوە دەکاتە (%24.6) بۆرییەکە.

هەرچی بەشە زۆرەکەشیەتی کە (675) کیلۆ مەترەو (74.6%) بۆرییەکەیە دەکەوێتە ناو خاکی تورکیا لە فیشخاپورەوە تا بەندەری جەیهانی تورکی لەسەر دەریای ناوەڕاست درێژدەبێتەوە.

ئەو بەشەی کە دەکەوێتە هەرێمی کوردستان لەلایەن کۆمپانیاکانی کار و ڕۆزنەفتەوە خاوەندارێتیی دەکرێت و بەشەی لە سنوری تورکیایە، خاوەندارێتییەکەی بۆ کۆمپانیای وزەی تورکی دەگەڕێتەوە کۆمپابیای (بۆتاش) سەرپەرشتی دەکات.

ئەگەرچی تا ئێستا هیچ ئاماژەیەکی فەرمی بۆ داخستنی گەروی هورمز نییە، بەڵام بە داخستنی ئەو گەروە دەرگای بەخت لەسەر نەوتی هەرێمی کوردستان دەکرێتەوە.

داخستنی گەروەکە هەوڵە دوو ساڵییەکەی هەرێمی کوردستان بۆ هەناردەی نەوت دەگەیەنێتە ئەنجام و داشی دانوستانیشی بەرامبەر بەغدا سوار دەکات، بە شێوەیەک کە دەتوانێت بەشێک لە مەرج و داواکارییەکانی بەسەپێنێت. 

هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە 25ـی ئازاری 2023ـەوە بە بڕیارێکی دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی پاریس لەسەر سکاڵایەکی عێراق راگیراوە، تا ئێستا چەند جارێک کۆبوونەوە بە مەبەستی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ حکومەتی عێراق هەبووە، بەڵام کۆبوونەوەکان ئەنجامیان نەبووە.