زانست

چۆن قەبارەی مێشکی مرۆڤ لەماوەی دوو ملیۆن ساڵدا سێ هێندە گەورەبوو؟

لە دۆزینەوەیەکدا، توێژەران ئەوەیان بۆ دەرکەوت؛ ئەو ماددە کیمییایەی مرۆڤ تووشی هەڵوەسە دەکات کە لە کارگی جادوویدا هەیە، دەکرێت ببێتە هۆی دووبارە ڕێکخستنەوە و پێکهێنانەوەی خانەکانی مێشک.
بەپێی بیردۆزی ئەیپی بێ هۆش کە لەلایەن تێرەنس مەکێنا و دێنیسی برای دانرا، کۆمەڵێکی سەرەتایی لە مرۆڤی ژیر دەکرێت ئەو کارگە جادوویانەیان خواردبێت کە لە ژینگەکەیاندا هەبووە، ئەمەش بووەتە هۆی گۆڕانکاریەکی مەزن لە قەبارەی مێشکیاندا.

ئەم خزمە کۆنانەی مرۆڤی ئێستا لە دەستپێکی گەشتەکانیانەوە، بەپێی ئەوەی گەڕۆک بوون و بۆ مانەوە ئاژەڵیان ڕاوکردووە، خواردنەکانیان گۆڕانکاری بەسەردا هاتووە.

لە توێژینەوەیەکی زانستیدا، دەرکەوتووە کە بە درێژایی گۆڕانکاری سروشتی ٢٣ جۆر زیندەوەری سەرەتایی بە مرۆڤەکانەوە، کارگیان کردووە بە یەکێک لە خواردنەکانیان. مێژووی بوونی مرۆڤ لەسەر زەوی هێندە کۆنە کە زانیاریەکی تەواومان نیە سەبارەت بە کاتی دروستبوونی. بەپێی ئەوەی مرۆڤ بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ بەرکەوتەی لەگەڵ ڕووەکەکاندا هەبووە، جێی گومان نیە کە باوباپیرانمان ڕووبەڕووی ئەو ڕووەکانە بوونەتەوە کە گۆڕان لە ئاگاییدا دروست دەکەن.

مەکێنا گریمانەی ئەوەی دەکرد کە(سایلۆسیبیان)توانای وەرگرتنی زانیاری مێشکی مرۆڤی سەرەتایی بەشێوەیەکی خێرا ڕێکخستۆتەوە، ئەمەش بووەتە هۆی ئەوەی گۆڕانکاری سروشتی درکپێکردنی خێرا بێت، لێرەوە هونەر و زمان و تەکنەلۆژیای سەرەتایی مرۆڤی ژیر سەریهەڵداوە.
ئەوان ئەو کارگانەیان دەخوارد کە لەسەر ڕیخی ئاژەڵان دەڕوان تا لە بوونەوەری سادە و سەرەتاییەوە گەیشتن ئاگاییان گەیشتە ئاستێکی بەرز. کارگە جادوویەکان ڕێ خۆشکەرن بۆ مێشک تا زانیاری زیاتر وەربگرێت، ئەم پڕۆسەیە دەشێت وەک شلەیەک بۆ دروستکردنی پەیوەندی ببینرێت لە نێوان وەرگرە دەمارەیەکانی ناو مێشک.

بەهۆی گەشەی کلتوریەوە، مرۆڤەکان  دەستیانکرد بە بەخێوکردنی ئاژەڵان، ئەمەش بووە هۆی بوونی ڕیخ بەشێوەیەکی بەردەوام لە ژینگەکەیاندا، لەبەر ئەوەی کارگی جادوویش لەسەر پیسایی دەڕوێت، پەیوەندی و پشتبەستنی چەشنەزیندەییەکان زیاتر قوڵ بۆوە. هەرچەندە ئەمە تەنها تیۆریەکە، بەڵام دەتوانین بزانین کە مرۆڤ لە مێژە کارگی ئاوەزگەردانەی لە نەریتە ئایینیەکاندا بەکارهێناوە، ڕەنگە تەکنەلۆژیای ئەوەمان نەبێت تا بیسەلمێنین، بەڵام ئاگایی بەرز و درکپێکردن نەریتەکان خۆڕسکانە لە مرۆڤدا پەیدانەبوون. 
کلیلە وشە:

Stoned Ape Theoryبیردۆزی ئەیپی بێ هۆش 
Magic mushrooms کارگی جادوویی
Primates زیندەوەرە سەرەتاییەکان
Psilocybin سایلۆسیبیان
Synapsis گەیەنەری دەماری
Archeological record تۆماری شوێنەوار

هەواڵ

بایکۆت شکێندرا… پرۆگرامی خوێندنی پۆلە ناکۆتاکانی سلێمانی کەمکرایەوە

بەڕێوەبەری پەروەردەی سلێمانی رایدەگەیەنێت، دەوام لە سەرجەم خوێندنگەکانی سنوری پەروەردەی سلێمانی دەستیپێکردووە و دەشڵێت، بۆ قەرەبووکردنەوەی ئەو ماوەی مامۆستایان بایکۆتیان کردبوو پرۆگرامی خوێندن بۆ نۆ پۆل کەمکراوەتەوە.

نەژاد عەبدوڵا، بەڕێوەبەری پەروەردەی سلێمانی بەوەکالەت بە دیجیتاڵ میدیای مایکی راگەیاند، سەجەم ناوەندەکانی خوێندن لە سنوری پەروەردەی سلێمانی کراونەتەوە و دوامیان تێدادەکرێت.
مامۆستایانی سنوری پارێزگای سلێمانی نزیکەی دوو مانگ بایکۆتی دەوامیان کرد، لەبارەی کەمکردنەوەی پرۆگرامی خوێندنەوە نەژاد عەبدوڵا وتی،" پرۆگرامی خوێندن بۆ سەرجەم پۆلەکان کەمکراوەتەوە جگە لە یەکی سەرەتایی و نۆی بنەڕەتی و 12ی ئامادەیی".
بەپێی ساڵنامەی وەزارەتی پەروەردەی هەرێمی کوردستان، 2025 كۆی رۆژەكانی خوێندن لە خوێندنی ساڵی 2024دا 166 رۆژە.
بەپێی ساڵنامەکە، 25ـی ئەیلولی 2024 وەك یەكەم رۆژی دەستپێكی وەرزی یەكەم دیاریكراوە و 4ـى ئایاری 2025  دواین رۆژی خوێندنە و لەدوای ئەوەوە تاقیكردنەوەیە.

پشوو هەڵوەشێندراوەتەوە و کاتی تاقیکردنەوەکانیش گۆڕاون
نەژاد عەبدوڵڵا، بەڕێوەبەری پەروەردەی سلێمانی بە وەکالەت سەبارەت بە پشووی قوتابخانەکان باسی لەوەکرد، پشووى بەهارەى ناوەندەکانى خوێندن لە 11  24ـی ئازار دەبێت، بەڵام ئەو ناوەندانە ناگرێتەوە کە بایکۆتیان کردووە.
پەروەردەی سلێمانی بڵاویکردوەتەوە، "ئەو خوێندنگانەی لە پڕۆسەی ساڵنامەی خوێندن دواكەوتوون، پێویستە 13-4 تاوەکو 22-4ـی 2025، تاقیكردنەوەی نیوەی وەرزی دووەم (20 نمرە) بۆ پۆلە ناكۆتاكانی 4 تاوەکو 8ـی بنەڕەتی و پۆلەكانی 10 و 11ـی بکرێن."
لە راگەیێندراوەکەدا هاتووە، "پۆلەكانی 9ـی بنەڕەتی و 12ـی ئامادەیی لە 8-4 تاوەکو 21-4 دەکرێت وەكو چۆن لە ساڵنامەی خوێندندا هاتووە."
رۆژانی شەممە لە پەروەردەکانی هەرێمی کوردستان پشووی فەرمییە، بەڵام قوتابخانەکانی سنوری بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی پەروەردەی سلێمانی ناگرێتەوە و ئاماژە بۆ ئەوەکراوە،"ئەگەر پشووی فەرمی كەوتە ناو رۆژی یەكێک لە تاقیكردنەوەكان، ئەو رۆژە تاقیكردنەوە ناکرێت و بەپێی هەمان زنجیرە تاقیكردنەوە رۆژی دواتر تاقیكردنەوەكان بەردەوامیان دەبێت". 
رۆژی 03ـی ئازاری 2025، وەزارەتی پەروەردە گشتاندنێکی بۆ هەموو پەروەردەکان کردووە سەبارەت بە ساڵنامەی خوێندن و تاقیکردنەوەکانی ساڵی 2024-2025، بۆ سەرجەم قوتابخانە حکومی و ناحکومییەکان و تێیدا هاتووە، "لە رۆژانی (4-6-8-9)ـی ئادار چوار تاقیکردنەوە بکەن، پاش نەورۆز لە رۆژانی (24-25-26-27)ـی هەمان مانگ چوار تاقیکردنەوەی دیکە بکەن". 

داواکاری سەرەکی مامۆستایانی ناڕازی چییە؟ 
یەکەمجار لە 1ـی کانوونی یەکەمی 2024 بایکۆت لەو سنوری پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەکانی گەرمیان و راپەرین دەستیپێکرد و تەواوی مانگەکە بەردەوام بوو. دوای دابەشکردنی مووچەیەک، مامۆستایان بۆ تاقیکردنەوەکانی وەرزی یەکەم گەڕانەوە ناوەندەکانی خوێندن، بەڵام لەگەڵ کۆتاییهاتنی تاقیکردنەوەکان و دەستپێکردنەوەی دەوام لە 26ـی کانوونی دووەمی 2025ـەوە بایکۆت دەستیپێکردەوە، بەڵام لە مانگی رابردووەوە دەوام لە زۆربەی خوێندنگەکان ئاسایی بووەوە و ئەم مانگە کۆتایهات.
مامۆستایان چەند داواکارییەکی سەرەکیان هەیە و داوا دەکەن، پلەبەرزکردنەوەیان دەست پێبکاتەوە کە ماوەی 9 ساڵە ڕاگیراوە. 
دابەشكردنی مووچە لە کاتی خۆیدا و بە بانکیکردنی مووچە لە بانکە فیدراڵییەکان، دوو لە داواکارییەکانی دیکەی مامۆستایانی ناڕازییە. 
ئەگەرچی مووچەی مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵ دابەشكراوە، بەڵام تا ئێستا مووچەخۆران چارەنوسی مووچەی مانگی کانوونی یەکەمی ساڵی ڕابردوو نازانن و داوا دەکەن، هەرچی زووە ئەو مووچەیەشیان پێ بدرێت. 

ساڵی رابردوو درێژترین ماوەی بایکۆت بوو
ماوەی 9 ساڵە لە کاتی هاتنی داعشەوە پرسی بایکۆت بەشێوەی پچڕ پچڕ لە هەرێمی کوردستان بەردەوامە، بەڵام ساڵی ڕابردو درێژترین ماوەی تۆمارکرد، لەساڵەکانی 2016 و 2017 دا ماوەی بایکۆت گەشتە 52 ڕۆژ، بەڵام ساڵی ڕابردو 97 ڕۆژ مامۆستایان بایکۆتی دەوامیان کرد