زانست

چۆن قەبارەی مێشکی مرۆڤ لەماوەی دوو ملیۆن ساڵدا سێ هێندە گەورەبوو؟

لە دۆزینەوەیەکدا، توێژەران ئەوەیان بۆ دەرکەوت؛ ئەو ماددە کیمییایەی مرۆڤ تووشی هەڵوەسە دەکات کە لە کارگی جادوویدا هەیە، دەکرێت ببێتە هۆی دووبارە ڕێکخستنەوە و پێکهێنانەوەی خانەکانی مێشک.
بەپێی بیردۆزی ئەیپی بێ هۆش کە لەلایەن تێرەنس مەکێنا و دێنیسی برای دانرا، کۆمەڵێکی سەرەتایی لە مرۆڤی ژیر دەکرێت ئەو کارگە جادوویانەیان خواردبێت کە لە ژینگەکەیاندا هەبووە، ئەمەش بووەتە هۆی گۆڕانکاریەکی مەزن لە قەبارەی مێشکیاندا.

ئەم خزمە کۆنانەی مرۆڤی ئێستا لە دەستپێکی گەشتەکانیانەوە، بەپێی ئەوەی گەڕۆک بوون و بۆ مانەوە ئاژەڵیان ڕاوکردووە، خواردنەکانیان گۆڕانکاری بەسەردا هاتووە.

لە توێژینەوەیەکی زانستیدا، دەرکەوتووە کە بە درێژایی گۆڕانکاری سروشتی ٢٣ جۆر زیندەوەری سەرەتایی بە مرۆڤەکانەوە، کارگیان کردووە بە یەکێک لە خواردنەکانیان. مێژووی بوونی مرۆڤ لەسەر زەوی هێندە کۆنە کە زانیاریەکی تەواومان نیە سەبارەت بە کاتی دروستبوونی. بەپێی ئەوەی مرۆڤ بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ بەرکەوتەی لەگەڵ ڕووەکەکاندا هەبووە، جێی گومان نیە کە باوباپیرانمان ڕووبەڕووی ئەو ڕووەکانە بوونەتەوە کە گۆڕان لە ئاگاییدا دروست دەکەن.

مەکێنا گریمانەی ئەوەی دەکرد کە(سایلۆسیبیان)توانای وەرگرتنی زانیاری مێشکی مرۆڤی سەرەتایی بەشێوەیەکی خێرا ڕێکخستۆتەوە، ئەمەش بووەتە هۆی ئەوەی گۆڕانکاری سروشتی درکپێکردنی خێرا بێت، لێرەوە هونەر و زمان و تەکنەلۆژیای سەرەتایی مرۆڤی ژیر سەریهەڵداوە.
ئەوان ئەو کارگانەیان دەخوارد کە لەسەر ڕیخی ئاژەڵان دەڕوان تا لە بوونەوەری سادە و سەرەتاییەوە گەیشتن ئاگاییان گەیشتە ئاستێکی بەرز. کارگە جادوویەکان ڕێ خۆشکەرن بۆ مێشک تا زانیاری زیاتر وەربگرێت، ئەم پڕۆسەیە دەشێت وەک شلەیەک بۆ دروستکردنی پەیوەندی ببینرێت لە نێوان وەرگرە دەمارەیەکانی ناو مێشک.

بەهۆی گەشەی کلتوریەوە، مرۆڤەکان  دەستیانکرد بە بەخێوکردنی ئاژەڵان، ئەمەش بووە هۆی بوونی ڕیخ بەشێوەیەکی بەردەوام لە ژینگەکەیاندا، لەبەر ئەوەی کارگی جادوویش لەسەر پیسایی دەڕوێت، پەیوەندی و پشتبەستنی چەشنەزیندەییەکان زیاتر قوڵ بۆوە. هەرچەندە ئەمە تەنها تیۆریەکە، بەڵام دەتوانین بزانین کە مرۆڤ لە مێژە کارگی ئاوەزگەردانەی لە نەریتە ئایینیەکاندا بەکارهێناوە، ڕەنگە تەکنەلۆژیای ئەوەمان نەبێت تا بیسەلمێنین، بەڵام ئاگایی بەرز و درکپێکردن نەریتەکان خۆڕسکانە لە مرۆڤدا پەیدانەبوون. 
کلیلە وشە:

Stoned Ape Theoryبیردۆزی ئەیپی بێ هۆش 
Magic mushrooms کارگی جادوویی
Primates زیندەوەرە سەرەتاییەکان
Psilocybin سایلۆسیبیان
Synapsis گەیەنەری دەماری
Archeological record تۆماری شوێنەوار

هەواڵ

لە قەڵادزێ بەڕێکەوت و لە فەرەنسا خنکا

لە قەڵادزێ بەڕێکەوت و لە فەرەنسا خنکا
سلێمانی - MIC
ژیلان محەمەد ئەمین، کچە کوردێکی تەمەن 24 ساڵە و یەکێکە لە قوربانییەکانی رووداوەکەی دوێنێ سێشەممەی نێوان فەرەنسا و بەریتانیا.
ژیلان لەگەڵ چەند کەسێکی دیکەدا و یەکێک بووە لەو 100 سەرنشینەی کە لەناو بەلەمێکی پەڕینەوەدابوون لە فەرەنساوە بۆ بەریانیا.
بەڵام پێش گەیشتنیان چەند کەسێک دەکەونە ناو ئاوەکەوەو دەخنکێن کە یەکێکیان ژینایە.
زانیاری ئەوە هەیە، رووداوەکە بەهۆی زۆری ژمارەی سەرنشینانی سەر بەلەمەکەوە بوبێت، بەتایبەت کاتێک کە بەلەمەکە کەوتوەتە ڕێ، ژمارەیەک کۆچبەری ئەفریقیش لەڕێگەی بەکارهێنانی فشارەوە چونەتە ناو بەلەمەکەوە و هەندێکیش دەڵێن شەڕ و ئاڵۆزی روویداوە.
هێشتا بەتەواوی هۆکاری خنکانی ژیلان و ئەوانی دیکە نییە، روونیش نییە کە ئاخۆ جگە لە ژیلان لەناو خنکاوەکاندا کوردی دیکە هەیە یان نا، بەڵام ئەوەی دەزانرێت کە بەشێکی زۆری کۆچبەرەکانی سەر بەلەمەکە عێراقی بوون و لەناو عێراقیەکانیشدا ژمارەیەک کورد هەبوون.
تائێستا نازانرێت کە ئاخۆ ژیلان محەمەد بەتەنها کۆچیکردوە یان خزم و کەسوکاری لەگەڵدا بووە.
ساڵانە لەکاتی پەڕێنەوەی کۆچبەران لەنێوان فەرەنسا بۆ بەریتانیا دەیان کۆچبەر دەخنکێن، ئەوەش لەپێناو گەیشتنیان بۆ ئەو وڵاتە و مافی بەدەستهێنانی مانەوەیان.
هەرچەندە لەچەند رۆژی رابردوودا پەرلەمانی بەریتانیا یاسای ناردنی کۆچبەرانی نایاسایی وڵاتەکەی بۆ رواندا پەسەند کرد ئەوەش وەک هەولیک بۆ رێگریکردن لە چوونی کۆچبەران بۆ ئەو وڵاتە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا کۆچبەران بە یەکێک لە وڵاتە دڵخوازەکەی خۆیان دەزانن بۆ مانەوەیان و وەرگرتنی مافی پەنابەری.