ژیان

ئه‌و 15 شته‌ی تەنها كاتیان پێوە بەفیڕۆ دەدەیت

كات له‌ ژیانی مرۆڤدا گرنگییه‌كی ئێجگار زۆری هه‌یه‌. لە ڕۆژێکدا تەنها ٢٤ کاتژمێرت هەیە بۆ ئەوەی خەوێکی باش بکەیت و نان بخۆیت و بژێوی ژیانت دابین بکەیت.
 قورسە کات بدۆزیتەوە بۆ ئەوەی چێژ لەژیان وەربگریت. هه‌ربۆیه‌ لێره‌دا شتانێك ده‌خه‌ینه‌ڕوو كه‌ له‌ ڕۆژه‌كه‌تدا كات و وزه‌ی تۆ به‌فیڕۆ ده‌ه‌ده‌ن:
ژیانت رێکبخەرەوە و بوه‌ستە لەبەفیڕۆدانی کاتەکانت
بابه‌تی عاتیفی بێبنه‌ما:
هەمیشە کەسانێک هەن لە ژیانتدا دەیانەوێت بتخەنە ناو دراماکانی خۆیانەوە، بەڵام تۆ هیچ  جۆره‌ بەرەوپێشچون و سوودێک لە كێشه‌ عاتیفییه‌كانی خەڵکی نابینیت، چونکە لە کۆتاییدا وا ده‌كه‌وێته‌وه‌ كه‌ ئه‌وانه‌ كێشه‌ی عاتیفی تۆش بن.

１-ئەو کەسانەی کە نرخت نازانن
لە جیاتی ئەوەی چوارده‌وری خۆت به‌ خه‌ڵكانی ژه‌هراوی پڕ بكه‌یته‌‌وه‌. هەوڵبدە ئەو کەسانە لە دەورت بهێڵیتەوە کە ڕیزتدەگرن و نرخی پەیوەندییەکەت دەزانن، ئەمەش واده‌كات كه‌مترینی كاته‌كانت به‌و خه‌‌ڵكانه‌ به‌فیڕڕۆ بچێت.

２-هەوڵی بوون به‌ باشترین:
هەموومان دەزانین بوون به‌ باشترین مه‌حاڵه‌، کەوایە بۆچی زۆرینه‌ی خەڵکی هەوڵی زۆردەدەن بۆ ئەوەی پێی بگەن یان نزیک بنەوە لێی؟ لە کارکردنه‌وە بیگرە تاوەکو ژیانی تایبەتی، هەندێک خەڵک هەرگیز له‌ هیچ شتێ ڕازی نین لەبەر ئەوەی هیچ شتێک بەلایەنەوە کامڵ نییە لە جیاتی ئەوەی بە دوای کامڵبوندا بگەرێیت ئەوەی کە خۆت دەتەوێت بە باشترین شێوە ئەنجامی بدە.

３-به‌رده‌وام ته‌‌ماشاكردنی ئیمه‌یڵه‌كه‌ت و شاشه‌ی مۆبایله‌كه‌ت:
ئێمە لە سەردەمێکی مەزندا دەژین کە زانیاری زۆر لە ناو لەپی دەستەکانماندایە و ئامێرە زیرەکەکان زیاتر و زیاتر بڵابوونەتەوە، کەمتر کاتەکانمان لەگەڵ ئەو کەسانە بەڕێدەکەین کە خۆشمان دەوێن و کەمتر دەیان بینین. بۆ ساتێك مۆبایلەکەت دابنێ و لە کۆمپیوتەرەکەت دوور بکەوەرەوە. کاتەکانت زیاتر لەگەڵ ئەو کەسانەدا بەسەربەرە کە خۆشتدەوێن یاخود ئەو چالاکییانە بکە کە بەڕاستی دڵخۆشتده‌كه‌ن.

４-دانه‌نانی هاوسه‌نگییه‌ك له‌نێوان ژیانی خۆت و پیشه‌كه‌تدا:
کۆمەڵێک خەڵکی هەن هەموو ڕۆژەکەیان بە شێوەیەکی تەمەڵانە و له‌كاتی ئیشه‌كانیاندا كات لەسه‌ر ئینتەرنێت بەسەردەبەن و کۆمەڵێک خەڵکی دیکەش هەن کە هەموو ساتەکانیان بە کاری پڕووپوچ بەڕێدەکەن،هەردووک کات بەفیڕۆ دەدەن،هەروەک چۆن پێویستە هەموو ڕۆژێکت بە بەرهەمبێت بەهەمان شێوە پێویستت بە پشووە.

５-بەڕێوبردن و پلاندانان بە شێوەیەکی ورد و کۆنترۆڵانە
شتێکی مەحاڵە گەر بتەوێت کۆنترۆڵی هەموو شتێک بکەیت بۆ نموونە کەسەکانی ژیانت یاخود تەنانەت کەشوهەوای رۆژەکە، هەناسەیەکی قوڵ هەڵمژە و ئەوە بزانە کە تۆ ناتوانیت پلانی پێشوه‌خته‌ بۆ هەموو شتیک دابنێیت، ژیان بەردەوامە.

６-ترس لە شکست
ترس شتێکی زۆر ئاساییە بەرامبەر بەو شتانەی نەزانراون، هەرچەندە هەندێکمان ڕێگە دەدەین ئەو ترسە کار بکاتە سەر بریارەکانمان، بۆنمونە دەتەوێت گەشتێکی جیهان بکەیت بەڵام دەترسیت لەوەی لە ژیاندا نەمێنیت، گەر ڕێگەبدەیت ئەم ترسە کار بکاتە سەر بڕیارەکانت، ئەوا هەرگیز ئەو شتانە ئەنجام نادەیت کە دڵخۆشت دەکه‌ن.

７-گلەییکردن:
ئەگەر ڕۆژێکی قورست بەڕێکرد، لابردنی نائومێدییەکانت دەتوانێت ئاسانكاریت بۆ بكات، بەڵام ئەگەر هەموو ڕۆژەکانی ژیانت بە گلەیکردن لەو شتانە بەسەربەریت کە ناتوانیت کۆنترۆڵی بکەیت، بە شێوەیەکی نەرێنییانە کاردەکاتە سەر خۆت و دەوروبەرت، زۆرکات گلەییکردن یارمەتیدەر نییە بۆت. بۆیە  لەبری ئەوەی کات و وزەتی تێدا بەسەربەریت وابکە زیاتر چێژبەخش بێت.
８-هەڵگرتنی ڕقی ڕابردوو:
ئەگەر ڕقی چەند ساڵ لەمەو پێشت له‌ دڵدا هه‌‌ڵگرتووه‌، ئەوە تەنها زیاتر دەتترسێنێت و ڕاڕات دەکات، ڕق هەڵگرتن هیچ یارمەتیت نادات و تەنها بێتاقەتترت دەکات هەر کاتێک بیری لێدەکەیتەوە، هەرچەندە قورسیشبێت بەلاتەوە، وازی لێبهێنە.

９-بیرکردنەوە لە ئەگەرەکان:
هەموومان لە کاتێکی ژیانماندا بیرمان لەوە کردووه‌تەوە و وتومانە ئەگەر ژیان بگەڕابایەتەوە،خۆشتر ده‌بوو. بەداخەوە ئەمە هەردەم ئەو پرسیارە بەدوای خۆیدا دێنێت: چی دەبوو ئەگەر؟ چی دەبوو ئەگەر قسەت لەگەڵ ئەو کچەدا بکردایە کە به‌دڵتبوو؟ چی دەبوو ئەگەر کارەکەی دەرەوەی شارم قبوڵکردایە؟ چی دەبوو ئەگەر لە قوتابخانەیەکی تر بویتایە؟ لە کاتێکدا تۆ ناتوانیت ڕابردوو بگۆڕیت ئەوەی ڕوویداوە ڕوویداوە، دەکرێت تەماشای بڕیارەکانی ڕابردووبکەیتەوە بەڵام بیر لەوە بکەرەوە کە چۆن ئه‌و بڕیارانه‌ی ڕابردوو له‌ داهاتووتدا یارمه‌تیت ده‌دات.

１０-نیگەرانی خەڵکی دیکەبیت
خەڵکی هەمیشە شتانێک دەکەن کە دەبێتە هۆی نیگەرانیت، لە جیاتی ئەوەی رێگە بدەیت کارت تێبکات هەناسەیەکی قوڵ هەڵمژە و بیرکەرەوە گرنگ نییە بیری لێبکەیتەوەو باشترە سەرقالی ژیانی خۆت بیت.
１１-به‌رده‌وام چاوەرێی کاتی گونجاو بکەیت
هیچ شتێک تەواو نابێت ئەگەر بوەستیت بۆ ئەوەی کاتەکە گونجاوبێت بۆ ئەنجامدانی. لەبری ئەوەی چاوەڕێی کاتێک بکەی بۆ ئەوەی ئەنجامی بدەیت، کاتەکە گونجاو بکە بۆ کردنی. چاوەڕوانیکردن ناتگەیەنێیت بە هیچ، ئەوە کردەوه‌کانتە جیاوازی دروستدەکات.

１２-خۆت بە هەموو کەسێک بەراوردبکەیت
خۆ به‌راوردكردن بەوانی دیکە یارمەتیت نادات وێنە فراوانه‌كه‌ی شتەکان ببینیت، ژیانت پڕە لە کۆمەڵێک هەلومەرج بە تەواوی لەوانیدیکە جیاوازە، وە بەراوردکردنی دەستکەوتەکانت بە کەسانی دیکە بە تەواوی نا دادپەروەرییەکە بەرامبەر خۆت و کەسەکەی دیش ئه‌نجامیده‌ده‌یت لە بری ئەوەی چاو لە بەرامبەرەکەت بکەیت، دڵخۆشبە بەو شتانەی خەڵکی هەیەتی و و هەوڵی بەدەستهێنانی دڵخۆشی خۆت بدە.

１３-هەموو کەسێک دڵخۆشبکەیت
هەموو کەسێک لە ژیانتدا دڵخۆشمەکە، ڕەنگە هەندێک جار بڕیارێک بدەیت کە حەزت پێی نییە، یاخود ڕەنگە هەندێ کات شتێک بکەیت کەسێک نیگەران بکات، تا بە زوویی ئەمە قبوڵبکەیت دڵخۆشتر دەبیت لە ژیانی خۆتدا.

１４-شتێک بکەیت کە بێتاقەتت دەکات
هەندێک جار پێویستە شتانێک بکەیت کە چێژیان لێ نابینیت وەک چێشتلێنان، پاکردنەوەی حەمام و تەوالێت و تەواوکردنی پەڕاوەکانی کارکردن. وە ئەگەر تەواوی ڕۆژەکەت بە کارێکەوە بەسەربەریت کە حاڵت خراپبکات وەک کارێک كه‌ هیلاك و شكه‌تت ده‌كات. ئەوا تۆ هیچی لێوە فێرنابیت. باشترین ڕێگا بۆ ئەوەی کات بەدەستبهێنی یاخود بۆت بگەڕێتەوە لەو شتانەدا بەسەریبەرە كه‌ خۆت دەتەوێت. بیر لە درامای کەسانی دیکە مەکەره‌وە. بیر لەوە مەکەرەوە ئەوان چی دەکەن و چۆن بیر لە تۆ دەکەنەوە، ئەو شتانەی ١٥ ساڵ لەمەوپیش ڕوویداوە بیری لێمەکەرەوە، کاتیک توانای گۆڕینی شتی دیکەت نییە بۆ نیگەرانیت لێی؟ بۆ ئەوەی خۆت دڵخۆشبکەیت  سەرنج بخه‌ره‌ سەر ئەوەی لە داهاتوودا چی ڕودەدات، وە خۆت دەیبینیتەوە چۆن چێژ لە بەسەربردنی ڕۆژەکەت دەبینیت  زیاتر لە جاران.

هەواڵ

لایەنەکانی هەرێمی کوردستان هەڕەشەی وەرگرتنی هەڵوێست دژی بەغدا دەکەن

پارتی و یەکێتی بەهۆی بڕیاری نەناردنی پارە بۆ هەرێمی کوردستان، هەڕەشەی راگەیاندنی هەڵوێستی نوێ دژی بەغدا دەکەن، فراکسیۆنە کوردییەکانی پەرلەمانی عێراق هەڵوێستی هاوبەش رادەگەیەنن و محەمەد حاجی مەحمودیش دەڵێت، باشترین کاتە ئێستا دەوڵەتی کوردی رابگەیەنین. 

 بڕیارەکانی حکومەتی عێراق بۆ نەناردنی پارەی مووچە ناڕەزایەتی لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستانی لێکەوتەوە، مەکەبی سیاسی پارتی دیموکراتی کوردستان رایگەیاند، تا پێش جەژنی قوربان وەزارەتی دارایی عێراق شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان نەنێرێت، هەڵوێستی جیددییان دەبێت. 

پارتی حکومەتی فیدراڵی بە "پێشێلکردنی مافە دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستان" تۆمەتبار کردووە، نوسراوەکەی وەزارەتی دارایی عێراقیشی بۆ نەناردنی مووچە بۆ هەرێمی کوردستان وەک دوا پێشلکاری دژی دەستوور و بنەماکانی ڕێککەوتنی پێکهێنانی حکومەت وەسفکردووە. 

بڕیارە رۆژی 2ـی حوزەیرانی 2025، کۆمیتەی ناوەندیی پارتی لەسەر پرسەکە کۆبێتەوە تاتوێی پرسەکە بکات، وەک لە راگەیەندراوەکەی پارتیدا هاتووە، ئەگەر ماف و شایستە داراییەکانی خەڵکی هەرێمی کوردستان ڕەوانە نەکرێت هەڵوێستی جدییان دەبێت". 
یەکێتیی نیشتمانی کوردستان تا ئێستا بە فەرمی هەڵوێستی خۆی  لەسەر بڕیارەکانی وەزارەتی دارایی عێراق رانەگەیاندووە، تەنها هەرێم كەمال ئاغا سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی لە پەرلەمانی عێراق بە میدیای حزبەکەی راگەیاندووە، بڕیارەكەی تەیف سامی وەزیری دارایی نایاساییە و دژی بڕیارەكانی دادگای فیدڕاڵییە.

باسی لەوەشكردووە، هێشتا خشتەی یاسای بودجەی 2025 رەوانەی پەرلەمان نەکراوە و پەسند نەکراوە، ئەم ساڵ مانگی پێنج تەواو نەبووە، بە چ پێوەرێک مووچەی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی و شایستەی هەرێمی کوردستان دەبڕێت؟. 
رۆژی 21ـی شوباتی 2024، دادگای فیدراڵی عێراق لەسەر سکاڵایەکی یەکگرتوو، دادگای فیدراڵی چەند بڕیارێکی لەبارەی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستانەوە دەرکرد، یەکێک لە بڕیارەکان پابەندکردنی بەغدا و هەولێر بوو بە خەرجکردنی مووچە دور لە ملمانێ سیاسییەکان.

دارا سێکانیانی، ئەندامی پەرلەمانی عێراق فراکسیۆنی یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان، هەولێر و بەغدا بە وەلانانی بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی تۆمەتبار کرد و وتی،" نووسراوەکەی تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق پێچەوانەی بڕیاری دادگای فیدراڵییە و  هۆکارەکەی بێ متمانەیی و پابەند نەبوونە بەبڕیارەکانی دادگای فیدراڵیەوە".

باسی لەوەشکرد، زمانی هەڕەشەی سەرکردە سیاسییەکان خزمەت بە هیچ بوارێک و سەقامگیریی کەرتی ئابوری ناکات، ناکرێت مووچەخۆران باجی هەڵەکانی حکومەت بدەن. 
بڕیارە، فراکسیۆنە کوردستانییەکان بۆ رونکردنەوەی نیگەرانییەکان یاداشتێکی ناڕەزایەتیی لە دژی بڕیاری تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق بۆ نەناردنی مووچەی فەرمانبەرانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، بدەنە محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق. 

پارتی چاکسازیی تورکمان لەگەڵ داواکاری بۆ راگەیاندنی هەڵوێستی توندی هاوبەش دژ بە بڕیارەکانی حکومەتی عێراق، لە راگەیەندراوێکدا راگەیاندووە، " حکومەتی فیدراڵی عێراق بەردەوامە لە سزادانی هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان و ماددەکانی دەستوور پێشێڵ دەکات  و پاشگەز دەبێتەوە لە ڕێککەوتنەکان بە بیانوی بێ پاسا و بێ بنەما کە لەسەر مووچە و شایستە داراییەکان ئەنجام درابوون. 

باسی لەوەیشکردووە، بەغدا مووچەی کردووەتە کارتێکی سیاسی بۆ لاوازکردن و دژایەتیکردنی حکومەتی هەرێمی کوردستان و خەڵکەکەی.

نەوەی نوێ و کۆمەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان بە هۆکار دەزانن
جوڵانەوەی نەوەی نوێ کە لەناو هێزە ئۆپۆزسیۆنەکاندا خاوەنی زۆرترین کورسییە، تا ئێستا بە شێوەیەکی فەرمی هەڵوێستی خۆی رانەگەیاندووە، بەڵام لە رێگەی میدیاکانییەوە حکومەتی هەرێمی کوردستانی وەک هۆکار دیاریکردووە و بە پابەندنەبوو بە داواکارییەکانی حکومەتی عێراقەوە تۆمەتباری کردووە. 

کۆمەڵی دادگەری کوردستان لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، "ئۆباڵی کێشەی مووچە بە پلەی یەکەم دەکەوێتە ئەستۆی بەرپرسانی حکومەتی کاربەڕێکەری هەرێمی کوردستان، بەڵام بێگومان حکومەتی فیدراڵیش بەشێکی تاوانەکەی دەکەوێتە ئەستۆ، بەو پێیەی مووچە وەک کارتی سیاسی بەکار دەهێنێت و دەشزانێت کە خەڵک باجەکەی دەدەن".

باس لەوەیشکراوە، بابەتی مووچە کراوەتە چەکی ململانێی نێوان دەسەڵاتدارانی هەرێم و بەغداد و هاوڵاتییانی هەرێمی پێوە گیرۆدە کراوە و دەبێت جارێکی دیکە هاوڵاتیان دەبێت باجی هەڵەی بەرپرسانی هەردوولا بدەن و بە گیرفانی خاڵی جەژن بەڕێ بکەن.

عەلی حەمەساڵح بڕیاردەری رەوتی هەڵوێست بڵاویکردەوە، ئەوان دەڵێن داهاتی نەوت و ناوخۆ نەگەڕاوەتەوە، لەبری سزای بەرپرسانی هەرێم بدەن و ڕێکاری یاسایی بگرنەبەر هاتون سزای موچەخۆرێک دەدەن، کە چەندین ساڵە قوربانیە. 

بڕیاردەری رەوتی هەڵوێست پێی وایە، عێراقیش بێ خەتا نییە و وەک خۆی نوسیوویەتی،" ئەوان بە دەسەڵاتدارانی پارتی و یەکێتی دەڵێن، لە بازرگانی نەوت و قاچاخی و بردنی پارەی هەرێم بەردەوام بن و نەینێرنەوە بۆ عێراق، ئێمەش سزای موچەخۆران دەدەین".

محەمەدی حاجی مەحمود داوای راگەیاندنی دەوڵەتی کوردی دەکات
محەمەد حاجی مەحمود، سکرتێری گشتیی پارتی سۆسیال دیموکراتی کوردستان جارێکی دیکە پرسی ریفراندۆمی ورژاندووە و پێی وایە، ڕیفراندۆم هەیە و دەبێت هەرێمی کوردستان بڕیاری خۆی بدات، چونکە ڕیفراندۆم دەنگی پێویستی بۆ جیابوونەوەی کورد لە عێراق بەدەستهێناوە.

باسی لەوەشکردووە، ئەوەی بەرامبەر بە کورد دەکرێت بڕیاری هەموو سیاسییەکانی عێراقە نەک تەنها وەزیری دارایی، ئەوەی عێراق دەیکات کاردانەوەی واژۆکردنی گرێبەستەکانی کوردستانە لە ئەمریکا.

محەمەد حاجی مەحمود بۆچوونی وایە، عێراق زۆر لاوازە و کورد زۆر بەهێزە، بۆیە عێراق بەبێ کورد هەڵبژاردنی بۆ ناکرێت، بەبێ بەشداریی کورد لە پرۆسەی سیاسیدا هەموو شتێک لە عیراق تێکدەچێت.

نوسراوەکەی تەیف سامی
تەیف سامى، وەزارەتى دارایی عێراق، بە نووسراوێکی فەرمی حکومەتی هەرێمى کوردستانى ئاگادار کردووەتەوە لەوەى چیدیکە ناتوانێت لە ناردنى پارەی مووچە بەردەوام بێت، بە پاساوى ئەوەى بڕى پشکى دیاریکراوى خۆى لە یاسای بودجە تێ پەڕاندووە