ژیان

بۆ عاشقانی قاوه‌: گۆڕانی كه‌ش و هه‌وا تا ساڵی 2050 به‌رهه‌مهێنانی قاوه‌ دەوەستێنێت

هه‌ر له‌ كۆنه‌وه‌ و له‌ كلتووره‌ جۆراوجۆره‌كاندا قاوه خواردنه‌وه‌یه‌كی سه‌ره‌كی و گرنگی ژیانی مرۆڤه‌كان بووه‌ و له‌ كتووری ڕۆژهه‌ڵاتییشدا له‌دوای چاوه‌ قاوه‌ به‌ پلەی دووه‌م هاتووه‌، به‌ڵام گۆڕانی كه‌ش و هه‌وا له‌ داهاتوودا ده‌بێته‌ هۆی ئه‌وه‌ی قاوه‌ به‌ ئاسانی به‌رده‌ست نه‌بێت.

به‌وپێیه‌ی كافاینێكی زۆری تێدایه‌وه‌ قاوە واده‌كات ڕۆژانه‌ كاره‌كانت به‌ چالاكی ئه‌نجامبده‌یت و خه‌ڵكێكی زۆر قاوه‌ ده‌كه‌ن به‌ ژه‌می سه‌ره‌كی به‌یانیانیان. 

چەندین لێکۆڵینەوە له‌ ته‌واوی جیهاندا کاریگەریی گەرمبوونی زەوی بەهۆی چاندنی قاوە لەلایەن مرۆڤەوە پیشان دەدەن، ڕووەکی قاوە بۆ گۆڕینی کەشوهەوا بە هەستیار دادەنرێت، بەتایبەت بۆ زیادکردنی پلەی گەرما.

پابلۆ ئیمپاک لە ناوەندی نێودەوڵەتی بۆ کشتوکاڵی خوولگەیی لەم بارەیەوە روون کردنەوە دەدات و دەڵێت: باشترین قاوە ناسراوە بە "عەرەبییە" و زۆر هەستیارن بە گۆڕانی پلەکانی گەرما چونکە کاریگەرییان لەسەر لایه‌نی فسیولۆجیی ڕووەکەکان هەیە.

ئیمپاك ئاماژە بەوەش دەدەت کە لەگەڵ زیادبوونی پلەی گەرما لە داهاتوودا، ناوچە گونجاوەکان بۆ دروستکردنی قاوە بەرەو خراپ بوون دەچن، لەئەنجامدا ناوچە نزمەکان گەرمتر و ناگونجاوتر دەبن بۆ ڕواندنی قاوە.

گۆڕانی کەش و هەوا هەڕەشە لە پەیداکردنی گوزەرانی سەرەکی ملیۆنان خەڵک لە کۆمەڵگە لاوازەکان دەکات لە سەرانسەری جیهاندا

 ئەم لێکۆڵینەوەیە یەک مانای هەیە، کوالێتی قاوە بەرە بەرە دادەبەزێت. پرسیارەکە ئەوەیە چی دەبێت کاتێک قاوەی خراپ بەرهەم دەهێنرێت؟ لە کۆندا کەمی ڕێژەی قاوە بووەتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی قاوه‌ی عەرەبییە.

تەنانەت ئەگەر نرخیش بەرز ببێتەوە بەکارهێنەرانی قاوە واز لە کوالێتی دەهێنن، چونکە بژاردەی زیاتریان نییە، بەڵام هەروەک تایلەر ڕیکێتس لە پەیمانگای گەندی زانکۆی ڤێرمۆنت بۆ ژینگە بە ڕادیۆی گشتی NPRی ڕاگەیاندووە، مەترسی زیاتر هەیە وەک لەوەی کە قاوەی ئێسپرێسۆ گرانتر و کوالێتی نزمتر دەبێت.

هەروەها وتی، “گۆڕینی کەش وهەوا مەترسی لەسەر بژێوی سەرەکی ملیۆنەها خەڵک لە کۆمەڵگە لاوازەکانی جیهاندا درووست دەکات”.

کێشەکە تەنها قاوەی عەرەبییە نییە، بەڵکو قاوە بە شێوەیەکی گشتی کە لەژێر مەترسیدایە. پێش دوو ساڵ لێکۆڵینەوەیەکی کریستیان بۆونی ناوەندی نێودەوڵەتی بۆ کشتوکاڵی خولگەیی پێشبینی ئەوەی کردووە: "نیوەی ئەو زەوییەی بۆ بەرهەمهێنانی قاوە گونجاوە تا ساڵی 2050 زۆربەی نامێنێت".

ڕوونتر بیڵێین, ئەم زەویانە هەر دەمێنن، بەڵام ئەوکاتە گونجاونابن بۆ ڕواندنی قاوە بەهۆی ئەو کاریگەریانەی گۆڕینی کەش وهەوا دروستی دەکات لەگەڵ گۆڕانی شێوازی باران بارین لە داهاتوودا.

هەواڵ

موقتەدا سەدر هەڵبژاردن رەتدەکاتەوە و چاوەڕێی دوو ئەگەرە

سەرەڕای کشانەوەی لە پرۆسەی سیاسی و بەشدارینەکردنی لە هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی عێراق، بەڵام موقتەدا سەدر هێشتا مۆتەکەی دەسەڵاتدارانی عێراقە، ئەمەش وایکردووە لەلایەک چاویان لەسەر هەڵبژاردن بێت و لەلایەکیش چاویان لەسەر سەدر بێت، خودی موقتەدا سەدریش چاوەڕێی روودانی دوو ئەگەرە لە عێراق.

موقتەدا سەدر سەرکردەی ڕەوتی سەدر، هێشتا یەکێکە لە گەورەترین مەتەڵە سیاسییەکان، کە ڕووبەڕووی نەیارەکانی دەبێتەوە لە چوارچێوەی هەماهەنگیدا، یان تەنانەت لایەنگران و هاوپەیمانە نزیکەکانی.

لەدوای بڕیارە بەناوبانگەکەی سەدر بۆ کشانەوەی کوتلە پەرلەمانییەکەی کە خاوەنی 72 کورسی پەرلەمانی بوو، لە هاوینی 2022 و راگەیاندنی ڕەتکردنەوەی کارکردن لەگەڵ "گەندەڵکاران" کە مەبەستی چوارچێوەی هەماهەنگی بوو، پێشبینیەکان سەبارەت بە هەنگاوی داهاتووی سەدر بەردەوام مشتومڕی لە نێوان سیاسەتمەداران و شیکەرەوەکان و تەنانەت هاوڵاتیانی ئاسایی دروستکردووە.

موقتەدا سەدر لە هەموو پەیامەکانیدا سەبارەت بە کشانەوەی لە پرۆسەی سیاسی و هەڵبژارد، تەنها ئاماژەی بە چینێکی گەندەڵی دەسەڵاتدار کردووە، بەبێ ئەوەی هیچ نیازێکی تری خۆی بخاتەڕوو، بەڵام سەرکردەویەکەی چوارچێوەی هەماهەنگی خواستی سەدر ئاشکرا دەکات.

سەرکردەیەک لە چوارچێوەی هەماهەنگی کە نەیویست ناوی ئاشکرا بکرێت، بە ڕۆژنامەی «الشرق الأوسط»ـى راگەیاندووە، سەدر سیستەمێکی دەوێت کە لەگەڵ تێڕوانینی خۆیدا بگونجێت، کە لەوانەیە لەگەڵ تێڕوانینی ئەوانی تردا نەگونجێت.

ئەو سەرکردەیەی چوارچێوەی هەماهەنگی پێیوایە، کشانەوەی ئێستای موقتەدا سەدر لە پرۆسەی سیاسی و بایکۆتی هەڵبژاردن، لەم دیدگایەوە سەرچاوە دەگرێت نەک ڕق لە کاری سیاسی.

ئاماژە بە پێگە و بەهێزی سەدر دەکات لە دەرەوەی پرۆسەی سیاسی و دەڵێت: لەوانەیە یارییەکە بە تەواوی بگۆڕێت تەنانەت ئەگەر لە پێشبڕکێی هەڵبژاردنیش دوور بێت، هەر بۆیە، چوارچێوەی هەماهەنگی چاوێکیان لەسەر هەڵبژاردنەکان و چاوەکەی دیکەش لەسەر سەدرە.

لەگەڵ ئەوەی لایەنەسیاسییەکان و چاودێرانی سیاسی پێیانوابوو، سەدر لە چوار ساڵی رابروودا، شەقامی لە بەرژەوەندی خۆی ساز و ئامادەکردووە بۆ چوونە سەر سندوقەکانی دەنگدان، بەڵام لە بڕیارێکی چاوەڕواننەکراودا، سەدر بایکۆتکردنی هەڵبژاردنی راگەیاند، هەرچەندە سەرۆک کۆماری عێراق بە فەرمی داوای لێکرد بە بڕیارەکەیدا بچێتەوە، بەڵام ئەو سوربوو لەسەر بڕیارەکەی.

لە ناوەڕاستی مانگی تەمووزی ساڵی ڕابردوودا، موقتەدا سەدر بڕیارێکی دەرکرد بۆ دوورخستنەوەی 31 کەس لە بزووتنەوەکە و باڵی سەربازی سەرایا سەلام، بەهۆی ئاماەکارییان بۆ بەشداریکردنیان لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا.

سەرکردەیەکی رەوتی سەر بە رۆژنامەی «الشرق الأوسط»ـى وتووە، ڕەوتی سەدر پشتگیری لە هیچ لیست و کاندیدێک ناکات لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا، ئەو سەرکردەیە ڕەتی دەکاتەوە پێشبینی هەنگاوەکانی داهاتووی سەدر بکات و دەڵێت: هەموو شتێک دەگونجێت، بەڵام کەس نازانێت چۆن و کەی ڕوودەدات.

ئەو سەرکردەیە ئاماژەی بەوەکردووە، کە سەدر درکپێدەکات و گرەو لەسەر ئەگەری داڕمانی چوارچێوەی هەماهەنگی دەکات بە تێپەڕبوونی کات، چونکە بڕوا وایە سیستەمی سیاسی ئێستا بە ئاسانی چاکسازی ناکرێت.

دەشڵێت: سەدر هەموو جۆرە کارێکی سیاسی تاقیکردۆتەوە. بەشداری کردن لە پەرلەمان و کشانەوەی لێی و بەشداریکردن لە حکومەت و کشانەوەی لێی و هەروەها دژایەتیکردنی چالاکی لە شەقامدا و پێدەچێت گەیشتووەتە ئەو ئەنجامەی کە ئەم سیستەمە توانای چاکسازی نییە.

یەکێکی تر لەو ئەگەرانەی کە سەدر چاوەڕێی دەکات، شوێنگرتنەوەی عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەکانە لە عێراق، خودی سەدریش خواستی خۆی بۆ جێگرتنەوەی نەشاردووەتەوە و بەپێی بنەماکانی مەزهەبی شیعە، موقتەدا سەدر هەموو مەرجەکانی تێدایە.