بۆ عاشقانی قاوه‌: گۆڕانی كه‌ش و هه‌وا تا ساڵی 2050 به‌رهه‌مهێنانی قاوه‌ دەوەستێنێت

هه‌ر له‌ كۆنه‌وه‌ و له‌ كلتووره‌ جۆراوجۆره‌كاندا قاوه خواردنه‌وه‌یه‌كی سه‌ره‌كی و گرنگی ژیانی مرۆڤه‌كان بووه‌ و له‌ كتووری ڕۆژهه‌ڵاتییشدا له‌دوای چاوه‌ قاوه‌ به‌ پلەی دووه‌م هاتووه‌، به‌ڵام گۆڕانی كه‌ش و هه‌وا له‌ داهاتوودا ده‌بێته‌ هۆی ئه‌وه‌ی قاوه‌ به‌ ئاسانی به‌رده‌ست نه‌بێت.

به‌وپێیه‌ی كافاینێكی زۆری تێدایه‌وه‌ قاوە واده‌كات ڕۆژانه‌ كاره‌كانت به‌ چالاكی ئه‌نجامبده‌یت و خه‌ڵكێكی زۆر قاوه‌ ده‌كه‌ن به‌ ژه‌می سه‌ره‌كی به‌یانیانیان. 

چەندین لێکۆڵینەوە له‌ ته‌واوی جیهاندا کاریگەریی گەرمبوونی زەوی بەهۆی چاندنی قاوە لەلایەن مرۆڤەوە پیشان دەدەن، ڕووەکی قاوە بۆ گۆڕینی کەشوهەوا بە هەستیار دادەنرێت، بەتایبەت بۆ زیادکردنی پلەی گەرما.

پابلۆ ئیمپاک لە ناوەندی نێودەوڵەتی بۆ کشتوکاڵی خوولگەیی لەم بارەیەوە روون کردنەوە دەدات و دەڵێت: باشترین قاوە ناسراوە بە "عەرەبییە" و زۆر هەستیارن بە گۆڕانی پلەکانی گەرما چونکە کاریگەرییان لەسەر لایه‌نی فسیولۆجیی ڕووەکەکان هەیە.

ئیمپاك ئاماژە بەوەش دەدەت کە لەگەڵ زیادبوونی پلەی گەرما لە داهاتوودا، ناوچە گونجاوەکان بۆ دروستکردنی قاوە بەرەو خراپ بوون دەچن، لەئەنجامدا ناوچە نزمەکان گەرمتر و ناگونجاوتر دەبن بۆ ڕواندنی قاوە.

گۆڕانی کەش و هەوا هەڕەشە لە پەیداکردنی گوزەرانی سەرەکی ملیۆنان خەڵک لە کۆمەڵگە لاوازەکان دەکات لە سەرانسەری جیهاندا

 ئەم لێکۆڵینەوەیە یەک مانای هەیە، کوالێتی قاوە بەرە بەرە دادەبەزێت. پرسیارەکە ئەوەیە چی دەبێت کاتێک قاوەی خراپ بەرهەم دەهێنرێت؟ لە کۆندا کەمی ڕێژەی قاوە بووەتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی قاوه‌ی عەرەبییە.

تەنانەت ئەگەر نرخیش بەرز ببێتەوە بەکارهێنەرانی قاوە واز لە کوالێتی دەهێنن، چونکە بژاردەی زیاتریان نییە، بەڵام هەروەک تایلەر ڕیکێتس لە پەیمانگای گەندی زانکۆی ڤێرمۆنت بۆ ژینگە بە ڕادیۆی گشتی NPRی ڕاگەیاندووە، مەترسی زیاتر هەیە وەک لەوەی کە قاوەی ئێسپرێسۆ گرانتر و کوالێتی نزمتر دەبێت.

هەروەها وتی، “گۆڕینی کەش وهەوا مەترسی لەسەر بژێوی سەرەکی ملیۆنەها خەڵک لە کۆمەڵگە لاوازەکانی جیهاندا درووست دەکات”.

کێشەکە تەنها قاوەی عەرەبییە نییە، بەڵکو قاوە بە شێوەیەکی گشتی کە لەژێر مەترسیدایە. پێش دوو ساڵ لێکۆڵینەوەیەکی کریستیان بۆونی ناوەندی نێودەوڵەتی بۆ کشتوکاڵی خولگەیی پێشبینی ئەوەی کردووە: "نیوەی ئەو زەوییەی بۆ بەرهەمهێنانی قاوە گونجاوە تا ساڵی 2050 زۆربەی نامێنێت".

ڕوونتر بیڵێین, ئەم زەویانە هەر دەمێنن، بەڵام ئەوکاتە گونجاونابن بۆ ڕواندنی قاوە بەهۆی ئەو کاریگەریانەی گۆڕینی کەش وهەوا دروستی دەکات لەگەڵ گۆڕانی شێوازی باران بارین لە داهاتوودا.

هەواڵ

لیای 10 ساڵ، ئەو کیژۆڵەی دووجار بەخاکسپێردرا

کیژۆڵەیەکی 10 ساڵان، تەنها لە هەفتەیەکدا دووجار بەخاکسپێردرا، ئەوەش بەهۆی ئەوەی گومان لەدۆسییە کوشتنەکەیدا هەبوو، بەڵام دواجار دادگا دۆسییەکەی یەکلاییکردەوە.

باوكی لیا كە چەند رۆژێك لەمەوبەر گیانی لەدەستدا دەڵێت پزیشكی دادوەری پشتڕاستیكردوەتەوە كە كچەكەی بەهۆی پەلاماردانی سەگەوە گیانی لەدەستداوە، وتەبێژی پۆلیسی سلێمانیش دەڵێت لێكۆڵینەوە لەگەڵ بنەماڵەی منداڵەكە و خاوەنی سەگەكانیش كراوە.

عەلی ڕەحیم، باوكی لیای تەمەن 10 ساڵ، ئەو كچەی ھەفتەی رابردوو لە گەڕەكی ڕاپەڕینی شاری سلێمانی سەگ پەلاماری دا و گیانی لەدەست دا بە مایكی ڕاگەیاند: تەرمی كچەكەم لە پەیمانگەی پزیشكی دادی سلیمانی وەرگرتەوە و جارێكی دیكە بە خاكمان سپاردەوە".

وتیشی: "بەپێی ڕاپۆرتی پەیمانگەی پزیشكی دادی سلێمانی، دەركەوتووە كچەكەم بەھۆی پەلاماردانی سەگەوە گیانی لەدەست داوە و خواردوویەتی، بۆیە سبەی بنەماڵەكەمان لەسەر ئەو ھەموو تۆمەتانەی ئاڕاستەمان كراوە، لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا ھەڵوێستمان دەبێت".

باوكی لیای تەمەن 10 ساڵ، وتیشی: "ئەو سێ سەگەی كچەكەمیان خواردووە، كوژراون، بەڵام من سەگەكانم نەكوشتووە".

لەوبارەیەوە سەركەوتن ئەحمەد وتەبێژی پۆلیسی سلێمانی بەمایكی وت:"لەسەر دۆسیەی لیا لێكۆڵینەوە لەگەڵ بنەماڵەی لیا و ئەو بنەماڵەیەش كە سەگەكانیان هەیە كراوە".
وتیشی :"لەسەر دۆسیەكە لێكۆڵینەوەی تەواو كراوە و ئەوەی هەیە پەیوەندی بەدادوەری گشتیەوە هەیە".
هاوكات بەرزان محەمەد بەڕێوەبەری پزیشكی دادی سلێمانی بەمایكی راگەیاند: سەرجەم ئەو پرسیارانەی سەبارەت بە مردنی لیا لەپزیشكی دادوەری لەلایەن داواكاری گشتیەوە كراون وەڵاممان داونەتەوە".
پێشتریش هەر سەبارەت بەو پرسە، گوڵستان سەعید ئەندامی لیژنەی مافی مرۆڤی پەرلەمانی كوردستان بەمایكی وت:"سەبارەت بەو پرسە قسەمان لەگەڵ دەستەی مافی مرۆڤ كردووە، ئەوان پێیان وتین لەسەر دۆسیەكە لێكۆڵینەوەیان كردووە، بەڵام وەكو پەرلەمان ناتوانین دەستێوەردان لەكاروباری داواكاری گشتی بكەین".
بەڕێوەبەرایەتیی پۆلیسی سلێمانی لە روونكردنەوەیەكدا كە رۆژی هەینی رابردوو بڵاویكردەوە، رایگەیاند: بە بڕیاری دادوەر و بە ئامادەبوونی مەفرەزەكانی بنكەی پۆلیسی راپەڕین، تیمەكانی بەشی بەڵگەی تاوان و پزیشكانی دادوەری، تەرمی لیا لەناو گۆڕەكەی دەرهێنراوەتەوە و توێكاری بۆ لاشەكەی دەكرێت و لێكۆڵینەوەش لە رووداوەكە بەردەوام دەبێت".
16 یی ئەم مانگە هەواڵی گیانلەدەستدانی كچێكی 10 ساڵ لە سلێمانی بەهۆی پەلاماردانی سەگ بڵاوبویەوە، هەواڵەكە و پاشانیش لێدوانی باوكی منداڵەكە كاردانەوەی بەدوای خۆیدا هێنا بەتایبەتیش لەتۆڕە كۆمەڵایەتیەكان، بەوهۆیەشەوە لەسەر فەرمانی داواكاری گشتی گۆڕەكەی لیا هەڵدرایەوە.