زانست

هۆكارەكانی خۆڵبارین و چۆنیەتی خۆپاراستنی لێی

خۆڵبارین یاخود زریانی خۆڵ كە بە عەرەبی "العجاج" ی پێدەوترێت بەرزبونەوەی خۆڵ و لمە لەهەوادا، زۆربەی وردە خۆڵەكان لە 50 سانتیمەتر زیاتر بەرز نابنەوە بەڵام بەشێك لەدەنكە خۆڵەكان بۆ دوو مەتر زیاتر بەرزدەبنەوە.

هەندێكجار خێرایی زریانی خۆڵین یاخود خۆڵبارین دەگاتە زیاتر لە 16 كیلۆمەتر لەكاتژمێرێكدا و زۆرجاریش گەردەلولی لێدەكەوێتەوە كە سێ بۆ پێنج كاتژمێر مەترسیدارە و چەند رۆژێكیش بەردەوامی دەبێت، بەتایبەتیش لەبیابانەكان.

سەرچاوەی خۆڵبارین
زۆربەی خۆڵبارینەكان سەرچاوەكانیان بیابان و ناوچە دەشتاییەكانە كە سەوزاییان كەمە، بەشێوەیەك زۆربەی خۆڵبارینی ناوچەكانی كەنداوی عەرەبی سەرچاوەكەیان سعودیە و وڵاتانی ئەفریقایە بەتایبەت تریش بیابانی گەورە لە ئەفریقا.

چۆن دروست دەبێت؟
خۆڵبارین كردەیەكە بەهۆی باوە دروست دەبێت و لەو ناوچانەی كە وشكن و ئاستی باران بارین تێیاندا لاوازە لە ئەنجامی راماڵینی ھەوای خاك و ھەڵواسرانی دەنكۆڵەكانی خاك یان پیسكەرە سروشتی و مرۆییەكان لە ھەوادا بە بەرزی نزیكەی یەك كیلۆمەتر و نیو لە رووی زەوییەوە روو دەدات، هەندێك جاریش كردەییە ولە ئەنجامی كارە نا تەندروستیەكانی مرۆڤەوە دروست دەبێت.
هۆكارە سەرەكییە سروشتییەكانی دروستبوونی خۆڵبارین دەگەڕێتەوە بۆ گۆڕانكاری كەشوهەوا و كەمی بارانبارین و وشكبوونەوەی ناوچەكان و بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی و كەمبوونەوەی ماددە ئۆرگانییەكان و ئەوەش وا دەكات خاكەكە بە ئاسانی لەلایەن بایەكەوە بگوازرێتەوە.

كاریگەریەكانی
جگە لەوەی كە خوڵبارین هۆكارێكە بۆ كەمكردنەوەی رادەی بینین، لەگەڵ ئەوەشدا كاریگەری زۆری هەیە لەسەر هاوسەنگی نێوان تیشكی خۆر وتیشكی زەوی و كوالێتی هەوا بە تەواوەتی دەگۆرێت، چونكە كاریگەری زۆری لەسەر رێژەی ئۆكسجین دەبێت و لەلایەكی ترەوە، بەهۆی وردی دەنكۆڵەكانی خۆڵبارینەوە كە بە شێوەیەكی راستەوخۆ دەنیشنەوە سەر گەڵای دارو رووەك و بەروبومە كێڵگەیەكان و دەبێتە هۆی داخستنی ملولەی سەر گەڵای دارەكان و دەبێتە هۆی پەكخستنی كرداری رۆشنەپێكهاتن و دواتر وەرینی گەڵای دارەكان و كەمكردنەوەی بەرهەمی كشتوكاڵی.
كاریگەرییەكانی خۆڵبارین لەماوەی ئەم چەند ساڵەی كۆتایی، بەتایبەتی لەسەر عێراق و هەرێمی كوردستان زیاتر بووە و چەند پسپۆڕێكیش باسیان لەوەكردووە، دروستكردنی بەنداوەكان لە ئێران و توركیا لەسەر سەرچاوەكانی ئاوی عێراق و هەرێمی كوردستان وای كردووە وشكەساڵی و دیاردەی بەبیابانبوون لە عێراقدا زیادبكات.

زیانە تەندروستیەكانی
خۆڵبارین لەوانەیە سییەكان پڕبكاتەوە و توشی هەوكردنیان بكات، لە نیشانە باوەكانیشی ئازاری سنگ و كۆكە و تا لێهاتن و ئەستەمی هەناسەدانە، زۆركاتیش گەردیلەكانی خۆڵ دەچنە ناو چاوەوە، ئەمەش لەوانەیە زیان بە چاوەكان بگەیەنێت و كۆرینەی چاو بریندار بكات و كەسەكە نارەحەت بكات.

خۆپاراستن لە خۆڵبارین
باشترین رێگە بۆ خۆپاراستن لە خۆڵبارین مانەوە لە ماڵ و داخستنی دەرگا و پەنجەرەیە، لەگەڵ ئەوەشدا بەكارهێنانی ماسك بۆ ئەو كەسانەی نەخۆشیی پەیوەست بە سییەكان و كۆئەندامی هەناسەیان هەیە تەنانەت ئەگەر لە ماڵیشەوە بن، لەگەڵ بەكارهێنانی ماسك بۆ كەسانی ئاسایی لەكاتی چوونەدەرەوەدا.
یەكێكی دیكە لە رێگەچارەكان خواردنی ئەو خۆراكانەیە كە بەرگری جەستە بەهێزدەكەن، وەك ئەو خواردنانەی دەوڵەمەندن بە ڤیتامینەكانی C و E  لە سەوزەواتەكان و بادەم و گێزەر و زۆری تریشدا بوونیان هەیە.

هەواڵ

بەرهەمهێنانی نەوت راگیراوە و تا هەرێمی کوردستانیش نەوت رادەست نەکات مووچە نایەت

بەپێی رێککەوتنی حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق تا نەوت رادەستی کۆمپانیای سۆمۆ نەکرێت بەغدا پارەی مووچە رەوانە ناکات؛ زیاتر لە 24 کاتژمێرە بەهۆی هێرشە درۆنییەکانەوە بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی کوردستان راگیراوە. 

 حکومەتی هەرێمی کوردستان دوای چەندین کۆبوونەوە لەگەڵ حکومەتی عێراق لەسەر پرسی نەوت و داهاتە نانەوتییەکان رێککەوتنی کرد. 

بەپێی دەقی ئەو رێککەوتنە کە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڵاویکردوەتەوە، تا وەزارەتی نەوت و کۆمپانیا سۆمۆ وەرگرتنی نەوت لە بەندەری جەیهان پشتراست نەکەنەوە، وەزارەتی دارایی پارە بۆ هەرێمی کوردستان نانێرێت. 

بەپێی رێککەوتنەکەی هەولێر و بەغدا دەبێت هەرێمی کوردستان رۆژانە 280 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەم بهێنێت، 230 هەزاری بداتە بەغدا و 50 هەزاریشی لە ناوخۆدا بەکاربهینێتەوە. 

ناردنی پارەی مووچە بە مەرجی رادەستکردنی نەوت لە کاتێکدایە زیاتر لە 24 کاتژمێرە بەهۆی هێرشی درۆنییەوە بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی کوردستان رایگراوە. 

عەزیز ئەحمەد جێگری بەڕێوەبەری نوسینگەی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان و کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستان - ئەپیکور لە دوو راگەیەندراوی جیاوازدا رایانگەیاند، بەهۆی هێرشە درۆنییەکانەوە هەرێمی کوردستان نزیکەی 200 هەزار بەرمیل بەرهەمهێنانی نەوتی لەدەستداوە. 

ئەگەرچی هەولێر و بەغدا رێککەوتنیان کردووە، بەڵام ناو بەناو هێرشی دۆرنییەکان دەست پێدەکەنەوە و کێڵە نەوتییەکان بە ئامانج دەگرن دیار نیە درۆنەکان رێگە بە دەستپێکردنەوەی نەوت دەدەن یاخود هێرش دەکەنەوە. 

هەموو ئاماژەکان بەو ئاڕاستەیەن رێککەوتنەکەی هەولێر و بەغدا کۆتایی بە هێرشی درۆنەکان بهێنێت، چونکە ئەو هێرشانە وەک کارتی فشار دژی هەرێمی کوردستان دەبینران تا نەرمی بۆ رێککەوتن بنوینێت و نەوتەکەی رادەست بکات.