زانست

هۆكارەكانی خۆڵبارین و چۆنیەتی خۆپاراستنی لێی

خۆڵبارین یاخود زریانی خۆڵ كە بە عەرەبی "العجاج" ی پێدەوترێت بەرزبونەوەی خۆڵ و لمە لەهەوادا، زۆربەی وردە خۆڵەكان لە 50 سانتیمەتر زیاتر بەرز نابنەوە بەڵام بەشێك لەدەنكە خۆڵەكان بۆ دوو مەتر زیاتر بەرزدەبنەوە.

هەندێكجار خێرایی زریانی خۆڵین یاخود خۆڵبارین دەگاتە زیاتر لە 16 كیلۆمەتر لەكاتژمێرێكدا و زۆرجاریش گەردەلولی لێدەكەوێتەوە كە سێ بۆ پێنج كاتژمێر مەترسیدارە و چەند رۆژێكیش بەردەوامی دەبێت، بەتایبەتیش لەبیابانەكان.

سەرچاوەی خۆڵبارین
زۆربەی خۆڵبارینەكان سەرچاوەكانیان بیابان و ناوچە دەشتاییەكانە كە سەوزاییان كەمە، بەشێوەیەك زۆربەی خۆڵبارینی ناوچەكانی كەنداوی عەرەبی سەرچاوەكەیان سعودیە و وڵاتانی ئەفریقایە بەتایبەت تریش بیابانی گەورە لە ئەفریقا.

چۆن دروست دەبێت؟
خۆڵبارین كردەیەكە بەهۆی باوە دروست دەبێت و لەو ناوچانەی كە وشكن و ئاستی باران بارین تێیاندا لاوازە لە ئەنجامی راماڵینی ھەوای خاك و ھەڵواسرانی دەنكۆڵەكانی خاك یان پیسكەرە سروشتی و مرۆییەكان لە ھەوادا بە بەرزی نزیكەی یەك كیلۆمەتر و نیو لە رووی زەوییەوە روو دەدات، هەندێك جاریش كردەییە ولە ئەنجامی كارە نا تەندروستیەكانی مرۆڤەوە دروست دەبێت.
هۆكارە سەرەكییە سروشتییەكانی دروستبوونی خۆڵبارین دەگەڕێتەوە بۆ گۆڕانكاری كەشوهەوا و كەمی بارانبارین و وشكبوونەوەی ناوچەكان و بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی و كەمبوونەوەی ماددە ئۆرگانییەكان و ئەوەش وا دەكات خاكەكە بە ئاسانی لەلایەن بایەكەوە بگوازرێتەوە.

كاریگەریەكانی
جگە لەوەی كە خوڵبارین هۆكارێكە بۆ كەمكردنەوەی رادەی بینین، لەگەڵ ئەوەشدا كاریگەری زۆری هەیە لەسەر هاوسەنگی نێوان تیشكی خۆر وتیشكی زەوی و كوالێتی هەوا بە تەواوەتی دەگۆرێت، چونكە كاریگەری زۆری لەسەر رێژەی ئۆكسجین دەبێت و لەلایەكی ترەوە، بەهۆی وردی دەنكۆڵەكانی خۆڵبارینەوە كە بە شێوەیەكی راستەوخۆ دەنیشنەوە سەر گەڵای دارو رووەك و بەروبومە كێڵگەیەكان و دەبێتە هۆی داخستنی ملولەی سەر گەڵای دارەكان و دەبێتە هۆی پەكخستنی كرداری رۆشنەپێكهاتن و دواتر وەرینی گەڵای دارەكان و كەمكردنەوەی بەرهەمی كشتوكاڵی.
كاریگەرییەكانی خۆڵبارین لەماوەی ئەم چەند ساڵەی كۆتایی، بەتایبەتی لەسەر عێراق و هەرێمی كوردستان زیاتر بووە و چەند پسپۆڕێكیش باسیان لەوەكردووە، دروستكردنی بەنداوەكان لە ئێران و توركیا لەسەر سەرچاوەكانی ئاوی عێراق و هەرێمی كوردستان وای كردووە وشكەساڵی و دیاردەی بەبیابانبوون لە عێراقدا زیادبكات.

زیانە تەندروستیەكانی
خۆڵبارین لەوانەیە سییەكان پڕبكاتەوە و توشی هەوكردنیان بكات، لە نیشانە باوەكانیشی ئازاری سنگ و كۆكە و تا لێهاتن و ئەستەمی هەناسەدانە، زۆركاتیش گەردیلەكانی خۆڵ دەچنە ناو چاوەوە، ئەمەش لەوانەیە زیان بە چاوەكان بگەیەنێت و كۆرینەی چاو بریندار بكات و كەسەكە نارەحەت بكات.

خۆپاراستن لە خۆڵبارین
باشترین رێگە بۆ خۆپاراستن لە خۆڵبارین مانەوە لە ماڵ و داخستنی دەرگا و پەنجەرەیە، لەگەڵ ئەوەشدا بەكارهێنانی ماسك بۆ ئەو كەسانەی نەخۆشیی پەیوەست بە سییەكان و كۆئەندامی هەناسەیان هەیە تەنانەت ئەگەر لە ماڵیشەوە بن، لەگەڵ بەكارهێنانی ماسك بۆ كەسانی ئاسایی لەكاتی چوونەدەرەوەدا.
یەكێكی دیكە لە رێگەچارەكان خواردنی ئەو خۆراكانەیە كە بەرگری جەستە بەهێزدەكەن، وەك ئەو خواردنانەی دەوڵەمەندن بە ڤیتامینەكانی C و E  لە سەوزەواتەكان و بادەم و گێزەر و زۆری تریشدا بوونیان هەیە.

هەواڵ

لە قەڵادزێ بەڕێکەوت و لە فەرەنسا خنکا

لە قەڵادزێ بەڕێکەوت و لە فەرەنسا خنکا
سلێمانی - MIC
ژیلان محەمەد ئەمین، کچە کوردێکی تەمەن 24 ساڵە و یەکێکە لە قوربانییەکانی رووداوەکەی دوێنێ سێشەممەی نێوان فەرەنسا و بەریتانیا.
ژیلان لەگەڵ چەند کەسێکی دیکەدا و یەکێک بووە لەو 100 سەرنشینەی کە لەناو بەلەمێکی پەڕینەوەدابوون لە فەرەنساوە بۆ بەریانیا.
بەڵام پێش گەیشتنیان چەند کەسێک دەکەونە ناو ئاوەکەوەو دەخنکێن کە یەکێکیان ژینایە.
زانیاری ئەوە هەیە، رووداوەکە بەهۆی زۆری ژمارەی سەرنشینانی سەر بەلەمەکەوە بوبێت، بەتایبەت کاتێک کە بەلەمەکە کەوتوەتە ڕێ، ژمارەیەک کۆچبەری ئەفریقیش لەڕێگەی بەکارهێنانی فشارەوە چونەتە ناو بەلەمەکەوە و هەندێکیش دەڵێن شەڕ و ئاڵۆزی روویداوە.
هێشتا بەتەواوی هۆکاری خنکانی ژیلان و ئەوانی دیکە نییە، روونیش نییە کە ئاخۆ جگە لە ژیلان لەناو خنکاوەکاندا کوردی دیکە هەیە یان نا، بەڵام ئەوەی دەزانرێت کە بەشێکی زۆری کۆچبەرەکانی سەر بەلەمەکە عێراقی بوون و لەناو عێراقیەکانیشدا ژمارەیەک کورد هەبوون.
تائێستا نازانرێت کە ئاخۆ ژیلان محەمەد بەتەنها کۆچیکردوە یان خزم و کەسوکاری لەگەڵدا بووە.
ساڵانە لەکاتی پەڕێنەوەی کۆچبەران لەنێوان فەرەنسا بۆ بەریتانیا دەیان کۆچبەر دەخنکێن، ئەوەش لەپێناو گەیشتنیان بۆ ئەو وڵاتە و مافی بەدەستهێنانی مانەوەیان.
هەرچەندە لەچەند رۆژی رابردوودا پەرلەمانی بەریتانیا یاسای ناردنی کۆچبەرانی نایاسایی وڵاتەکەی بۆ رواندا پەسەند کرد ئەوەش وەک هەولیک بۆ رێگریکردن لە چوونی کۆچبەران بۆ ئەو وڵاتە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا کۆچبەران بە یەکێک لە وڵاتە دڵخوازەکەی خۆیان دەزانن بۆ مانەوەیان و وەرگرتنی مافی پەنابەری.