زانست

نەیزەكێك كە200 ساڵ لەمەوبەر كەوتووەتە سەرزەوی تێگەیشتنمان لەبارەی مەریخ دەگۆڕێت

زۆربەی ئەو شتانەی كە لەبارەی ناوەوەی هەسارەی سوورەوە دەیزانین، لە سێ بەردی بۆشایی ئاسمانەوە هاتووە كە لەسەر هەسارەكەمان نیشتەوە دوای ئەوەی بەهۆی كاریگەرییەوە لە مەریخ تەقێنرانەوە، بەڵام شیكارییە نوێیەكان  دەریدەخەن كە پێكهاتەی كیمیایی ناوەوەی مەریخ بە شێوەیەكی بەرچاو لە نەیزەكەكانەوە هاتووە، وە ئاماژە بەوەدەكات  كە مەریخ توخمە هەڵاوساوەكانی هایدرۆجین و ئۆكسجینی لەم پێكدادانانە وەرگرتووە.

پێشتر وا بیردەكرایەوە كە لە هەورێكی گەورەی گازیەوە هاتوون كە پێی دەوترێت تەمومژاوی خۆریان نێبولا (nebula)

 پسپۆڕان شیكارییان بۆ نمونەی نەیزەكی چاسینی كردووە كە ٢٠٠ ساڵ لەمەوبەر بەر زەوی كەوتووە ،لەوانە نەیزەكی چاسینگی كە لە ساڵی ١٨١٥ لە باكووری ڕۆژهەڵاتی فەرەنسا كەوتە خوارەوە و دوو نەیزەكی دیكەش كە بە شێرگۆتی و نەخلا ناسراون.

شیكارییەكە دەریدەخات كە پێكهاتەی كیمیایی ناوەوەی مەریخ تا ڕادەیەكی زۆر لە پێكدادانی نەیزەكەكانەوە هاتووە، نەك لە هەورێكی زەبەلاحی گازیەوە كە پێی دەوترێت تەمەهەوری خۆر وەك پێشتر بیری لێدەكرایەوە.

ئەمەش دژایەتی بیركردنەوەی ئێستا دەكات كە چۆن هەسارە بەردینەكانی وەك زەوی و مەریخ توخمە هەڵاوساوەكانی وەك هایدرۆجین، كاربۆن، ئۆكسجین، نایترۆجین و گازە بەرزەكان بەدەست دەهێنن لەگەڵ دروستبوونیان.

ئەمەش  بەهۆی ئەوەوە دێت  كە مەریخ جێگەی سەرنجی تایبەتە چونكە بە شێوەیەكی تاڕادەیەك خێرا دروست بووە — لە نزیكەی ٤ ملیۆن ساڵدا دوای لەدایكبوونی كۆمەڵەی خۆر ڕەق بوو، لە كاتێكدا زەوی ٥٠ بۆ ١٠٠ ملیۆن ساڵی خایاند بۆ دروستبوون.

مەریخ چوارەم هەسارەیە لە خۆرەوە، جیهانێكی تۆزاوی و سارد و بیابانی 'نزیك لە مردن'ی هەیە كە بەرگەهەوایەكی زۆر تەنكە.

هەروەها مەریخ هەسارەیەكی دینامیكییە كە وەرزەكان و سەهۆڵی جەمسەرەكان و كانیۆن و گڕكانە لەناوچوونەكانی تێدایە، ئەویش بەڵگەیە بۆ چالاك بوونی لەرابردوودا.

یەكێكە لەو هەسارانەی كە زۆرترین گەڕانی بۆ كراوە لە كۆمەڵەی خۆردا و تاكە هەسارەیە كە مرۆڤ پشكنینی تێدا ئەنجامداوە.

ڕۆژێك لەسەر مەریخ كەمێك زیاتر لە ٢٤ كاتژمێری دەوێت و ساڵێك ٦٨٧ ڕۆژی زەوییە.

هەواڵ

هەڵبژاردن شەڕی نەوەی نوێ و کۆمەڵ گەرم دەکات

شەڕی میدیایی جوڵانەوەی نەوەی نوێ و کۆمەڵی دادگەریی لەگەڵ نزیکبوونەوە لە هەڵبژاردن گەرمتردەبێت، بەشێکیش وەک هۆکارێک بۆ پەرتبوونی دەنگی ناڕازی پێناسەی دەکەن.

نزیکبونەوەی لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان شەڕی میدیایی جوڵانەوەی نەوەی نوێ بە سەرۆکایەتی شاسوار عەبدولواحید و کۆمەڵی دادگەریی کوردستان بە سەرۆکایەتی عەلی باپیر گەرم دەکات.

دەستپێکردنی پشووی هاوینەی پەرلەمانی کوردستان کە سەرۆکە بەتەمەنەکەی لە لیستی نەوەی نوێیە، دیسانەوە بووەتە بابەتێکی دیکەی جەنگی میدیایی نێوان نەوەی نوێ و کۆمەڵی دادگەریی.

کۆمەڵی دادگەریی، تاکە هێزی سیاسی هەرێمی کوردستانە کە بەهۆی ناڕازیبوونی بە ئەنجامەکانی هەڵبژاردن بایکۆتی پەرلەمانی کوردستانی کردووە.

نەوەی نوێ ترسی هەیە هەڵوێستەکەی کۆمەڵ کاریگەری لەسەر شەقام هەبێت و بەشێکی دەنگی ناڕازی لە رێگەی ئەو هەڵوێستەوە بۆ خۆی ببات بە تایبەت کە تائێستا پەرلەمان کارا نەبووە. 

ئەوەی وایکردووە ئەو گریمانەیە بەهێزبێت، هێرشی توندی میدیایی نەوەی نوێیە بۆ سەر بڕیارەکەی کۆمەڵ بۆ بایکۆتکردنی پەرلەمانی کوردستان.

 نەوەی نوێ، کۆمەڵی دادگەری بەوە تۆمەتبارکردووە کە کۆتا هەڵبژاردن بەهۆی ساختەکاریی رۆژی هەڵبژاردن و جیاکردنەوەی دەنگەکانەوە بایکۆتی پەرلەمانی کردووە، کەچی دیسان بەشداریی هەڵبژاردن دەکاتەوە. 

کۆمەڵ لەسەرەتاوە بێدەنگیی هەڵبژارد، بەڵام دواتر وەڵامی هێرشەکەی نەوەی نوێی دایەوە و جوڵانەوەکەی بە "ئاڕاستەکراو" تۆمەتبار کرد.

کۆمەڵی دادگەری بە تایبەت رەخنەی لەو هەڵوێستەی نەوەی نوێ گرتووە کە لە پەرلەمانی عێراق دەنگی بە یاسای "بە تاوانکردنی هاوڕەگەزخوازیی و ڕەگەز گۆڕین" نەداوە. 

هاوڵاتییان رای جیاوازییان لەسەر شەڕی میدیایی نەوەی نوێ و کۆمەڵی دادگەری هەیە، بەشێکیان وەک بابەتێکی ئاسایی و هەڵمەتێکی پێشوەختەی هەڵبژاردن لێی دەڕوانن، بەڵام زۆرن ئەوانەشی پێیان وایە شەڕی میدیایی حزبە ئۆپۆزسیۆنەکان کاریگەری لەسەر پەرتکردنی دەنگە ناڕازییەکان دەبێت. 

نەوەی نوێ و کۆمەڵی دادگەری لە کاتێکدا شەڕی میدیایان دژ بە یەکتر گەرمکردووە کە دوو پارتەکە لەگەڵ لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکانی دیکەدا لە هەوڵی دروستکردنی یەک لیست بوون بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، بەڵام هەوڵەکەیان شکستی هێنا. 

جوڵانەوەی نەوەی نوێ لە پەرلەمانی کوردستان خاوەنی 15 کورسییە و لە پەرلەمانی عێراقیش خاوەنی 9 کورسییە، کۆمەڵی دادگەری لە پەرلەمانی عێراق خاوەنی یەک کورسییە، ئەگەرچی لە پەرلەمانی کوردستان 3 کورسی بەدەستهێناوە، بەڵام وەک خۆیان رایانگەیاندووە، بەهۆی " ساختەکاری"یەوە بایکۆتی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستانیان کردووە.