زانست

نەیزەكێك كە200 ساڵ لەمەوبەر كەوتووەتە سەرزەوی تێگەیشتنمان لەبارەی مەریخ دەگۆڕێت

زۆربەی ئەو شتانەی كە لەبارەی ناوەوەی هەسارەی سوورەوە دەیزانین، لە سێ بەردی بۆشایی ئاسمانەوە هاتووە كە لەسەر هەسارەكەمان نیشتەوە دوای ئەوەی بەهۆی كاریگەرییەوە لە مەریخ تەقێنرانەوە، بەڵام شیكارییە نوێیەكان  دەریدەخەن كە پێكهاتەی كیمیایی ناوەوەی مەریخ بە شێوەیەكی بەرچاو لە نەیزەكەكانەوە هاتووە، وە ئاماژە بەوەدەكات  كە مەریخ توخمە هەڵاوساوەكانی هایدرۆجین و ئۆكسجینی لەم پێكدادانانە وەرگرتووە.

پێشتر وا بیردەكرایەوە كە لە هەورێكی گەورەی گازیەوە هاتوون كە پێی دەوترێت تەمومژاوی خۆریان نێبولا (nebula)

 پسپۆڕان شیكارییان بۆ نمونەی نەیزەكی چاسینی كردووە كە ٢٠٠ ساڵ لەمەوبەر بەر زەوی كەوتووە ،لەوانە نەیزەكی چاسینگی كە لە ساڵی ١٨١٥ لە باكووری ڕۆژهەڵاتی فەرەنسا كەوتە خوارەوە و دوو نەیزەكی دیكەش كە بە شێرگۆتی و نەخلا ناسراون.

شیكارییەكە دەریدەخات كە پێكهاتەی كیمیایی ناوەوەی مەریخ تا ڕادەیەكی زۆر لە پێكدادانی نەیزەكەكانەوە هاتووە، نەك لە هەورێكی زەبەلاحی گازیەوە كە پێی دەوترێت تەمەهەوری خۆر وەك پێشتر بیری لێدەكرایەوە.

ئەمەش دژایەتی بیركردنەوەی ئێستا دەكات كە چۆن هەسارە بەردینەكانی وەك زەوی و مەریخ توخمە هەڵاوساوەكانی وەك هایدرۆجین، كاربۆن، ئۆكسجین، نایترۆجین و گازە بەرزەكان بەدەست دەهێنن لەگەڵ دروستبوونیان.

ئەمەش  بەهۆی ئەوەوە دێت  كە مەریخ جێگەی سەرنجی تایبەتە چونكە بە شێوەیەكی تاڕادەیەك خێرا دروست بووە — لە نزیكەی ٤ ملیۆن ساڵدا دوای لەدایكبوونی كۆمەڵەی خۆر ڕەق بوو، لە كاتێكدا زەوی ٥٠ بۆ ١٠٠ ملیۆن ساڵی خایاند بۆ دروستبوون.

مەریخ چوارەم هەسارەیە لە خۆرەوە، جیهانێكی تۆزاوی و سارد و بیابانی 'نزیك لە مردن'ی هەیە كە بەرگەهەوایەكی زۆر تەنكە.

هەروەها مەریخ هەسارەیەكی دینامیكییە كە وەرزەكان و سەهۆڵی جەمسەرەكان و كانیۆن و گڕكانە لەناوچوونەكانی تێدایە، ئەویش بەڵگەیە بۆ چالاك بوونی لەرابردوودا.

یەكێكە لەو هەسارانەی كە زۆرترین گەڕانی بۆ كراوە لە كۆمەڵەی خۆردا و تاكە هەسارەیە كە مرۆڤ پشكنینی تێدا ئەنجامداوە.

ڕۆژێك لەسەر مەریخ كەمێك زیاتر لە ٢٤ كاتژمێری دەوێت و ساڵێك ٦٨٧ ڕۆژی زەوییە.

هەواڵ

لە قەڵادزێ بەڕێکەوت و لە فەرەنسا خنکا

لە قەڵادزێ بەڕێکەوت و لە فەرەنسا خنکا
سلێمانی - MIC
ژیلان محەمەد ئەمین، کچە کوردێکی تەمەن 24 ساڵە و یەکێکە لە قوربانییەکانی رووداوەکەی دوێنێ سێشەممەی نێوان فەرەنسا و بەریتانیا.
ژیلان لەگەڵ چەند کەسێکی دیکەدا و یەکێک بووە لەو 100 سەرنشینەی کە لەناو بەلەمێکی پەڕینەوەدابوون لە فەرەنساوە بۆ بەریانیا.
بەڵام پێش گەیشتنیان چەند کەسێک دەکەونە ناو ئاوەکەوەو دەخنکێن کە یەکێکیان ژینایە.
زانیاری ئەوە هەیە، رووداوەکە بەهۆی زۆری ژمارەی سەرنشینانی سەر بەلەمەکەوە بوبێت، بەتایبەت کاتێک کە بەلەمەکە کەوتوەتە ڕێ، ژمارەیەک کۆچبەری ئەفریقیش لەڕێگەی بەکارهێنانی فشارەوە چونەتە ناو بەلەمەکەوە و هەندێکیش دەڵێن شەڕ و ئاڵۆزی روویداوە.
هێشتا بەتەواوی هۆکاری خنکانی ژیلان و ئەوانی دیکە نییە، روونیش نییە کە ئاخۆ جگە لە ژیلان لەناو خنکاوەکاندا کوردی دیکە هەیە یان نا، بەڵام ئەوەی دەزانرێت کە بەشێکی زۆری کۆچبەرەکانی سەر بەلەمەکە عێراقی بوون و لەناو عێراقیەکانیشدا ژمارەیەک کورد هەبوون.
تائێستا نازانرێت کە ئاخۆ ژیلان محەمەد بەتەنها کۆچیکردوە یان خزم و کەسوکاری لەگەڵدا بووە.
ساڵانە لەکاتی پەڕێنەوەی کۆچبەران لەنێوان فەرەنسا بۆ بەریتانیا دەیان کۆچبەر دەخنکێن، ئەوەش لەپێناو گەیشتنیان بۆ ئەو وڵاتە و مافی بەدەستهێنانی مانەوەیان.
هەرچەندە لەچەند رۆژی رابردوودا پەرلەمانی بەریتانیا یاسای ناردنی کۆچبەرانی نایاسایی وڵاتەکەی بۆ رواندا پەسەند کرد ئەوەش وەک هەولیک بۆ رێگریکردن لە چوونی کۆچبەران بۆ ئەو وڵاتە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا کۆچبەران بە یەکێک لە وڵاتە دڵخوازەکەی خۆیان دەزانن بۆ مانەوەیان و وەرگرتنی مافی پەنابەری.