توێژینەوەیەكی زانكۆی بەنێوبانگی ھارڤارد دەریخستوە كە تەندروستی ڕیخۆڵە بە شێوەیەكی ڕاستەوخۆ كار لە مێشكت دەكات.
پێكھاتەی مێشك تەواو ئاڵۆز و سەرسوڕھێنەرە، جگە لە ڕاییكردنی كارەكانی خۆی، سەرپەرشتی ڕێكخستنی كاری زۆربەی ئەندامەكانی دیكەی جەستەش دەكات. ئەمانە چەند زانیارییەكن دەربارەی ئەو ئەندامە گرنگەی لەش:
1. ھەست بە ئازار ناكات: شانەی مێشك ئەو پێكھاتە دەمارییە تایبەتمەندەیان نییە كە ھەستی ئازار وەردەگرن، ئەی كەواتە ھۆكاری سەرئێشە چییە؟ سەرئێشە ھۆكارەكانی جیاوازن، ھەر لە گرژبوونی ماسولكەكانی ڕوخسار و ملەوە، تاوەكو ھەوكردنی گیرفانەكانی لووت گرژبوون و خاوبوونەوە تەنانەت تەقینی بۆریەكانی خوێن.
2. شانەیەكی تەواو چەورە: ٦٥٪ی پێكھاتەی مێشك لە چەورییە بەسودەكانی وەك ئۆمێگا-٣ پێكھاتووە، توێژینەوە زانستییەكان دەڵێن زایادبوونی چەورییە زیانبەخشەكان لە جەستەدا بەگشتی و مێشك بەتایبەتی، خراپ لەسەر توانای بیر و زیرەكی مرۆڤ دەشكێتەوە.
3. مێشكی پیاو قورسترە: كێشی مێشك نیوەی كێشی كەللە سەرە. تێكڕای كێشی مێشكی خانمان ١٢٤٥ گرامە، ئەوەی پیاوان زیاترە ١٣٧٥ گرامە، وەك بەراوردێك مێشكی فیل ٦ كیلۆگرامە، بەڵام كێشی مێشكی پشیلە تەنیا ٣٠ گرامە.
4. مێشكی خۆڵەمێشی و مێشكی سپی: ٤٠٪ی مێشك لە بەشێكی خۆڵەمێشی پێكھاتووە و دەكەوێتە ڕووكاری دەرەوەی مێشك، ئەم بەشە كاری ئەوەیە زانیارییەكانی مرۆڤ ڕێكبخات و ھەڵیان بگرێت. ئەوەی دەمێنێتەوە بەشە سپییەكەی مێشكە كە زیاتر كاری ئەوەیە ھاتوچۆ بە ئاماژە جیاوازەكان بكات لە مێشكدا.
5. خەرجییەكی زۆری دەوێ: مێشكی كەسێك تەنیا ٢٪ی كێشی پێكدێنێ، كەچی ٢٠٪ی وزە و ٢٥٪ی ئۆكسجینی جەستە بۆ خۆی دەبات، بەوەش زۆرترین وزە دەبات بە بەراورد بە ھەر ئەندامێكی دیكەی جەستە. ٦٦٪ی ئەو وزەیەی وەریدەگرێت، بۆ كاركردنی دەمارە خانەكان بەكاردێنێ و ئەوەی دەمێنێتەوە بۆ پاراستن و ھێشتنەوەی خانەكانە.
6. وزەی گڵۆپێك كارەبای پێیە: بەگوێرەی ماڵپەڕی فۆكسی ئەڵمانی، ئەو وزەیەی مێشك بەرھەمی دەھێنێت، دەتوانێت گڵۆپێك دابگیرسێنێ.
واتە دەكرێ مێشك بچوێنین بە پاتریەك كە بەردەوام كاردەكات. لەكاتی لە خەو ھەستاندا مێشك ٢٣ وات كارەبا دەدات، ئەوەش بەسە بۆ داگیرسانی گڵۆپێك.
7. ھەتا پێچاو پێچ بێت باشترە: ئەو ھەموو پێچەی لەسەر ڕووكاری مێشك ھەیە، نیشانەیەكی باشەو بۆ ئەوەی زۆرترین ڕووبەری ھەبێت، بەوەش زۆرترین دەمارەخانەی ھەبن، تاوەكو كەسێك دەمارەخانەی زیاتری ھەبن، توانای زیرەكی ئەو كەسە زیاتر دەبێت. دەبێ بزانین وەك چۆن قەبارەی سەری كەسێك لە كەسێكی دیكەوە جیاوازە و پەیوەندی بە لایەنی بۆ ماوەیی ھەیە، ڕادەدەی پێچاوپێچی و ڕووبەری زیادی مێشكیش لە كەسێكەوە بۆ یەكێكی دیكە دەگۆڕێت.
8. بۆن لەیاد ناكات: مێشكی مرۆڤ ھیچ شتێكی وەك بۆن بیرناكەوێتەوە، ئەویش چونكە ھەستی بۆنكردن لەچاو ھەستەكانی دیكە، زۆرترین ناوچەی پێشوازیكەری ھەیە، توێژینەوەیەك لەسەر كەسانی بەتەمەن كراوە بۆ زانینی ڕاددەی بیركەوتنەوەی بیرەوەرەكان. لە تاقیكردنەوەكاندا وێنە، وشە و بۆن بەكراھاتوون، كە ئەنجامدا دەركەوت ئەو یادەوەریانەی پەیوەست بوون بە بۆن، لەسەردەمێكی زووەوە بیری كەسەكان دەھاتنەوە، كەچی ئەوانەی تایبەت بوون بە وشەو و وێنە، لە تەمەنێكی گەورەتر و درەنگترەوە بیردەھاتنەوە.
9. پەیوەندی مێشك و ڕیخۆڵە زۆر پتەوە: توێژینەوەیەكی زانكۆی بەنێوبانگی ھارڤارد دەریخستوە كە تەندروستی ڕیخۆڵە بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ كار لە مێشك دەكات، بەجۆرێك ئەوانەی ڕێژەی بەكتریا سوودبەخشەكان ڕیخۆڵەیان ئاساییە، كەمتر تووشی شڵەژان و دڵەڕاوكێ دەبن و دەروونێكی ئارامتر و تەندروستتریان دەبێ.
سوریا دوای ئەسەد ؛دەرفەت و بنیاتنانەوەی نەتەوەیەک
نەجیبە مەحمود
ڕۆڵی کورد لە شۆڕشی گەلانی سوریادا گرنگییەکی تایبەتی هەیە و دەتوانرێت ئاماژە بە چەند لایەنێکی سەرەکی بکرێت:
لەوانە :_ 1. ڕۆڵی سەربازی، کورد بەتایبەت هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) و یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) ڕۆڵێکی سەرەکییان لە شەڕی داعش و گروپە توندڕەوەکانی تردا بینی. ئەم هێزانە توانیان ناوچەیەکی فراوان لە دەستی داعش ڕزگار بکەن و وەک هێزێکی سەرەکی لە شەڕی دژ بە تیرۆر ناسێنران.
2 دوای دەستپێکردنی شەڕی ناوخۆ، کورد توانی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆی بەڕێوەببات و سەربازییەکی ئۆتۆنۆم بە ناوی (ڕۆژاڤا) پێکبهێنێت. ئەم سیستەمە بە جۆرێک هەوڵیدا نەخشە دیموکراسی و فرە کولتوورییەکان لە کۆمەڵگەی ناوخۆییدا جێبەجێ بکات.
3. کورد وەک گرووپێکی نەتەوەیی خاوەن مێژوو و کولتووری تایبەت بە خۆیان، بەشدارییان لە فرەچەشنی نەتەوەیی و ئایینی وڵاتەکەدا کردووە. ئەوان بەدوای مافەکانیاندا دەگەڕان و ناسنامەی کولتووری خۆیان بپارێزن، لە هەمان کاتدا گرنگییان بە پێکەوەژیانی ئاشتیانە لەگەڵ نەتەوە و ئایینەکانی دیکەی سوریادا دەدا.
4. کورد ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە دانوستانە سیاسییەکان سەبارەت بە داهاتووی رۆژئاوا و سوریا. ئەوان داوای دانپێدانان بە مافەکانیان و ئۆتۆنۆمییان لە چوارچێوەی سوریایەکی دیموکراسیدا کرد. 5. لەگەڵ بوونی تەحەددیات و گرژیەکان، لە هەمان کاتدا ڕۆڵی کورد لە شۆڕشدا ، بەتایبەتی لە پێوەندی لەگەڵ حکومەتی ناوەندی سوریا و هەروەها لەگەڵ تورکیا کە نیگەران بوو لە کاریگەرییەکانی کوردەکان لەسەر سنوورەکانی. بە گشتی کورد وەک یاریزانێکی سەرەکی لە شۆڕشی رۆژئاوا و گەلانی سوریا لە گۆڕەپانی سەربازی و سیاسی و کۆمەڵایەتیدا دەرکەوت و ڕۆڵی ئەوان کاریگەرییەکی زۆری لەسەر پرۆسەی گەشەسەندنی ئەم وڵاتە هەبوو. هەروەها لە ئێستادا لە دوای ڕووخانی حکومەتی بەشار ئەسەد لە سوریا گۆڕانکارییەکی گەورە دەبێت کە دەتوانێت لێکەوتەی زۆری بۆ داهاتووی ئەم وڵاتە و ناوچەکە هەبێت.
لە دۆخێکی وادا ئەو هەنگاوانەی کە دەتوانرێت ئەنجام بدرێن وەک - دامەزراندنی حکومەتی ئینتقالی، دوای ڕووخانی حکومەت پێویستە حکومەتێکی ڕاگوزەر دابمەزرێنرێت کە نوێنەری سەرجەم نەتەوە لەخۆ بگرێت. پێویستە ئەم حکومەتە بتوانێت وەڵامی پێداویستییەکانی خەڵک بداتەوە و هاوکار بێت لە بەرقەرارکردنی ئاسایش و سەقامگیری. -دابینکردنی ئاسایش و ڕێگریکردن لە ئاژاوەگێڕی و تاڵانی موڵکی گشتی،کە یەکێک لە ئەرکە سەرەکییەکانی دوای ڕووخانی ڕژێم ئەگەری ئاژاوەگێڕی و توندوتیژی ناوخۆیی هەیە ، پێویستە ڕێوشوێن بگیرێتەبەر بۆ دڵنیابوون لە ئاسایشی ناوچە جیاوازەکان و هێزی ئەمنی نوێ پێکبهێنرێت بە ئامانجی پاراستنی هاوڵاتیان. - ئەنجامدانی دیالۆگی نیشتمانی لە نێوان گروپە جیاوازەکانی کۆمەڵگەی سوریا بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتنی سیاسی و کۆمەڵایەتی پێویستە.
ئەم دیالۆگانە دەتوانن یارمەتیدەر بن بۆ بەهێزکردنی پێکەوەژیانی ئاشتیانە و ڕێگریکردن لە گرژییە نەتەوەیی و ئایینییەکان. - دوای چەندین ساڵ لە شەڕ و وێرانکاری، پێویستی بە بەرنامەی بەرفراوانی ئاوەدانکردنەوە و پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری و خزمەتگوزارییە گشتییەکان و ئابووری هەیە. پشتیوانی نێودەوڵەتی لەم بوارەدا دەتوانێت زۆر کاریگەر بێت. - پێویستە گرنگی تایبەت بە مافی مرۆڤ و دادپەروەری ئینتقالی بدرێت.
ئەمەش لێکۆڵینەوە لە تاوانەکانی جەنگ و پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە کاتی جەنگ و هەوڵدان بۆ چەسپاندنی مافی قوربانییەکان دەگرێتەوە -بەهێزکردن و پاڵپشتیکردنی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و گروپە کۆمەڵایەتییە کاراکان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ دروستکردنی کۆمەڵگەیەکی دیموکراسی و بەشدار. - لەدوای ڕووخانی حکومەت پێویستی بە ڕاکێشانی هاوکاری نێودەوڵەتی هەیە بۆ ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدانی وڵات. ئەم یارمەتییانە دەتوانن یارمەتی دارایی و مرۆیی و تەکنیکی لەخۆ بگرن.
لە کۆتاییدا، هەر کارێک لە دوای ڕووخانی حکومەت، دەبێت وەڵامی خواست و پێداویستییەکانی گەلی سوریا بداتەوە و هاوکار بێت لە بەرقەرارکردنی ئاشتی و سەقامگیری هەمیشەیی لەو وڵاتەدا.