زاناکان پێیان وایە مێشکمان زۆر زیاتر لەوەی پێیە لەکاتی پێویست و بنیادنانی تواناکانمان بەکاریبهێنین، مرۆڤ بەشێکی زۆر کەمی مێشک بەکاردەهێنێت، ئەمەش هۆکاری جیاوازیەکانی نێوان مرۆڤەکانە بەگشتی، کۆمەڵێک خەڵک زیرەکن، کۆمەڵێکی دیکە زیاتر کۆمەڵێک هەیە لەلیستی ئەو کەسانەدا دایان دەنێین (کەم ژیریین)، تەفسیری زانستی چییە بۆ ئەم حاڵەتانە؟
خورافیاتێکی زۆر هەیە بەدرێژایی مێژو لەسەر تواناکانی عەقڵ، یەکێک لەو خورافیاتانەی لەناو کۆمەڵگای مرۆڤایەتیدا هەیە بەدرێژایی مێژو تەنانەت لەناو ڕۆژئاوا زۆر بەربڵاوە، ئەوەیە مرۆڤ تا ئێستا لە%10 ژیریی بەکارهێناوە، واتە تەنها (10) بەش لەمێشک.
ئەم بۆچونە دەمێکە لەگەڵ مرۆڤ دەژی، نوسەری بریتانی (کلۆدیا هامۆند) لەڕاپۆرتێکدا لە (BBC) دەڵێت: تواناکانی مرۆڤ زۆر لەوە زیاترە ئەگەر هاتو ئێمە توانیمان مێشک بەکابهێنین، زۆربەی تواناکانی مێشک بەهەدەر دەڕوات لەئەنجامی ناچالاكی و بەکارنەهێناندا.
هەروەها ئەو بۆچونەی لە %10 مێشک کاردەکات بەتەواوی دورە لەحەقیقەتەوە، ئەو نوسەرە هەمو لایەنەکانی ئەو قسانەی بەوردی شیکردۆتەوە و دڵنیایی دەدات لەوەی هەڵەیە و دورە لەڕاستیەوە.
لەڕاستیدا لەسەر زەوی مێشکی مرۆڤ بەشدارە لەهەمو کارەکانی جەستەدا، مێشک توانای پێگەیشتن و بەرەو پێش چونی هەیە، گەر هاتو بەشێوەیەکی زانستی برەو بدرێت بەمێشک، مێشک بەپشتگوێخستن تەمەڵ دەبێت.
تواناکانی مێشک و شێوەی برەوپێدانی
مێشکی مرۆڤ، لەتۆڕی Medium زانا و فەیلەسوف، ماسیۆ بۆتۆملی دەڵێت، مێشک گەشە دەکات بەپێی تەمەن تا کۆتا ساتی ژیان (Thin-Slicing) وەک چۆن بەردەکان لەسەر یەک جێگیر دەبن، بەبەهێزی، لەژێر فشاردا.
بەم شێوە زانیاری و زانست وەردەگرین لەجیهانی دەوروبەرمان لەهەمو چرکە ساتێکدا، بڕی ئەو زانیاریابەی وەری دەگرین زیاترە لەوەی بتوانین هەڵسوکەوتی لەگەڵ بکەین، بەتایبەت لەساڵانی سەرەتای بنیادنانماندا، لەو پێناوە مرۆڤ ڕێگاچارەی دۆزیوەتەوە وەک؛ قوتابخانە، کتێب، پڕۆگرام و زانکۆکان بۆ ئەوەی بتوانین رۆشنبیری و ئاگاهی بنیاد بنێین، ئەمەش بەڵگەی ئەوەیە مێشک ئەندامێکی زیندوە و توانای گەورە بون و گەشەکردنی هەیە، لەڕێگەی ڕاهێنان و خوێندنەوە.
چۆن تواناکانی مێشکمان زیاد بکەین؟
کۆمەڵێک ئامۆژگار لەتوانایدا هەیە نەزیفی زانیاری و ئاگاهی مرۆڤ ڕابگرێت، تۆڕی Psychreg کۆمەڵێک ڕێنمایی بڵاو کردوەتەوە توانای هەیە مێشک گەشە بکات تا ئەو پلەی پێویستە لەمرۆڤدا، ئەگەر هاتو ئەو ڕێنماییانە وەک خۆیان جێبەجێبکەین.
خەوتنی پێویست و لەکاتی گونجاودا
مێشک، عەقڵی مرۆڤ ماندو دەبێت لەبەر ئەو بڕە زۆرەی زانیاری وەریگرتوە لەڕۆژەکەدا و چارەسەری کردوە، مێشک سەنتەری بەڕێوەبردنی جەستەی تۆیە، ئەو هەڵدەستێک بەچالاکیەکانی ناوەوە و دەرەوەی تۆ، کاتێک مێشکت ماندو دەبێت، ئەوکات مێشک ناتوانێت سەرنج بدات، هەروەها ڕۆڵی بەڕێوەبردنی لاواز دەبێت.
لێرەوە مێشک پێویستی بەپشوە، بۆ ئەوەی دوبارە وزە وەربگرێتەوە، و تواناکانی بەکاربهێنێتەوە، پێویستە خەوی پێووسیت بدرێت بەمێشک، خەوی تەندروست، تەنها خەوی پێویست گرنگ نییە، بەڵکو کەی دەنویت، نوستن لەکاتی خۆیدا، نوستنی ڕۆژانە بەراورد ناکرێت بەنوستنی شەوانە، خوا شەوی بۆ پشو دروست کردوە، بۆ ئارامی بەهێزی جەستە و مێشک.
ڕاهێنانە وەرزشیەکان
ڕاهێنانی وەرزشی تەنها ماسولکەکان بەهێز ناکات، بەڵکو یارمەتی توانای ژیریی مرۆڤ دەدات، مێشک پێویستی بەوزەیە تا کار بکات، هێز لێرەدا بەمانای وزە و ئۆکسجین دێت، بۆ ئەوەی باشترینی پێشکەشبکات، ئەوەمان لەیاد بێت رۆژانە لە %20 ئۆکسجینی وەرگیراو مێشک سەرفی دەکات.
لەکاتی وەرزشکردندا هات و چۆی خوێن باشتر دەبێت، ئەوکات زیاتر دەگات بەمێشک، واتە؛ ئۆکسجینی زیاتر، هەروەها جەستە هۆرمۆنی (ئەندرۆفین) دەڕژێت، واتلێدەکات دڵخۆش بیت، دڵە ڕاوکێ و فشاری مێشک کەمدەکاتەوە، توانای مێشک زیاد دەکات.
ڕاهێنانی عەقڵی
مێشکمان ماسولکەیە، پێویستی بەڕاهێنانی ڕۆژانەیە، بۆ ئەوە سست و لاواز نەبێت، تواناکانی کەم نەکات، خوێندنەوە لەگرنگترین ئەو چالاکیانەیە زاناکان ئامۆژگاریمان دەکەن لەپێناو ڕاهێنانی مێشکدا، هەروەها دۆزینەوەو چارەسەرکردنی مەتەڵەکان و نوسینە ئاڵۆزەکان، یاری شەتڕەنج، ئەگەر حەزت لەیاریە ئەلیکترۆنیەکان بێت، ئەو یاریانەش ژیری دەجوڵێنن بەسودە بۆ چالاکی مێشک.
خواردنی زیرەک
خواردن بەهەمان شێوە کاریگەری هەیە لەسەر تواناکانی مێشکت، دڵنیابە چی دەکەیتە گەدەت کاریگەری هەیە لەسەر مێشکت، لێرەوە ئامۆژگاریت دەکەم بەخواردنی (Smart food) خواردنی زیرەک کە پێکهاتوە لە خواردنە ئاوییەکان، وەک ماسی و سەلەمون، تونە، سەردین، هەروەها هێلکە، شوکولاتەی تاریک، چەرەسات، بەدڵنیایی سەوزە و میوەکان.
تێڕامان ، نەک زۆر بیرکردنەوە
هەندێک جار هۆکار ئەوەیە زۆر بیردەکەینەوە لەکۆمەڵێک شت لەیەک کاتدا، زیادەڕەویکردن لەبیرکردنەوە توشی پەرتەوازەیی عەقڵیت دەکات، ئەمە هۆکارە بۆ ئەوەی مێشک ماندو ببێت و تەرکیز نەکات، لەم حاڵەتانەدا، تێڕامان تاقیبکەرەوە، بۆ کۆکردنەوەی بیرکردنەوەکانت، ئارام کردنەوەی مێشکت، تێڕامان زۆر گرنگە بۆ هێور کردنەوەی جەستە و مێشك، دەکرێت دەفتەرێک دابنێیت بۆ نوسینەوەی بیرکردنەوە پەرش و بڵاوەکانت.
هەمو جارێک یەک چالاکی
لەم ڕۆژگارەی ئێستاماندا خەڵکێکی زۆر دەیانەوێت کۆمەڵێک کارپێکەوە ئەنجامبدەن لەیەک کاتدا، ئەمە هۆکاری ماندو بونی مێشکە ، پێویستە تەواوی بیرکردنەوەت لای یەک چالاکی بێت، پێش ئەوەی هەنگاو بنێیت بۆ چالاکیەکی دیکە.
بەم شێوە یارمەتیدەری مێشکی خۆت دەبیت، لەچارەسەرکردنی گرفتەکانی ڕۆژانەت یان کاروباری دەوام.
ئێستا زانیمان بەچ شێوەیەک مێشکمان چالاک و تێر دەکەین.
سەرەڕای کشانەوەی لە پرۆسەی سیاسی و بەشدارینەکردنی لە هەڵبژاردنی
داهاتووی پەرلەمانی عێراق، بەڵام موقتەدا سەدر هێشتا مۆتەکەی دەسەڵاتدارانی
عێراقە، ئەمەش وایکردووە لەلایەک چاویان لەسەر هەڵبژاردن بێت و لەلایەکیش چاویان
لەسەر سەدر بێت، خودی موقتەدا سەدریش چاوەڕێی روودانی دوو ئەگەرە لە عێراق.
موقتەدا سەدر سەرکردەی ڕەوتی سەدر، هێشتا یەکێکە لە گەورەترین مەتەڵە
سیاسییەکان، کە ڕووبەڕووی نەیارەکانی دەبێتەوە لە چوارچێوەی هەماهەنگیدا، یان تەنانەت
لایەنگران و هاوپەیمانە نزیکەکانی.
لەدوای بڕیارە بەناوبانگەکەی سەدر بۆ کشانەوەی کوتلە پەرلەمانییەکەی
کە خاوەنی 72 کورسی پەرلەمانی بوو، لە هاوینی 2022 و راگەیاندنی ڕەتکردنەوەی
کارکردن لەگەڵ "گەندەڵکاران" کە مەبەستی چوارچێوەی هەماهەنگی بوو، پێشبینیەکان
سەبارەت بە هەنگاوی داهاتووی سەدر بەردەوام مشتومڕی لە نێوان سیاسەتمەداران و شیکەرەوەکان
و تەنانەت هاوڵاتیانی ئاسایی دروستکردووە.
موقتەدا سەدر لە هەموو پەیامەکانیدا سەبارەت بە کشانەوەی لە پرۆسەی
سیاسی و هەڵبژارد، تەنها ئاماژەی بە چینێکی گەندەڵی دەسەڵاتدار کردووە، بەبێ ئەوەی
هیچ نیازێکی تری خۆی بخاتەڕوو، بەڵام سەرکردەویەکەی چوارچێوەی هەماهەنگی خواستی
سەدر ئاشکرا دەکات.
سەرکردەیەک لە چوارچێوەی هەماهەنگی کە نەیویست ناوی ئاشکرا بکرێت، بە ڕۆژنامەی
«الشرق الأوسط»ـى راگەیاندووە، سەدر سیستەمێکی دەوێت کە لەگەڵ تێڕوانینی خۆیدا
بگونجێت، کە لەوانەیە لەگەڵ تێڕوانینی ئەوانی تردا نەگونجێت.
ئەو سەرکردەیەی چوارچێوەی هەماهەنگی پێیوایە، کشانەوەی ئێستای موقتەدا
سەدر لە پرۆسەی سیاسی و بایکۆتی هەڵبژاردن، لەم دیدگایەوە سەرچاوە دەگرێت نەک ڕق لە
کاری سیاسی.
ئاماژە بە پێگە و بەهێزی سەدر دەکات لە دەرەوەی پرۆسەی سیاسی و دەڵێت:
لەوانەیە یارییەکە بە تەواوی بگۆڕێت تەنانەت ئەگەر لە پێشبڕکێی هەڵبژاردنیش دوور بێت،
هەر بۆیە، چوارچێوەی هەماهەنگی چاوێکیان لەسەر هەڵبژاردنەکان و چاوەکەی دیکەش لەسەر
سەدرە.
لەگەڵ ئەوەی لایەنەسیاسییەکان و چاودێرانی سیاسی پێیانوابوو، سەدر لە
چوار ساڵی رابروودا، شەقامی لە بەرژەوەندی خۆی ساز و ئامادەکردووە بۆ چوونە سەر
سندوقەکانی دەنگدان، بەڵام لە بڕیارێکی چاوەڕواننەکراودا، سەدر بایکۆتکردنی
هەڵبژاردنی راگەیاند، هەرچەندە سەرۆک کۆماری عێراق بە فەرمی داوای لێکرد بە
بڕیارەکەیدا بچێتەوە، بەڵام ئەو سوربوو لەسەر بڕیارەکەی.
لە ناوەڕاستی مانگی تەمووزی ساڵی ڕابردوودا، موقتەدا سەدر بڕیارێکی دەرکرد
بۆ دوورخستنەوەی 31 کەس لە بزووتنەوەکە و باڵی سەربازی سەرایا سەلام، بەهۆی ئاماەکارییان
بۆ بەشداریکردنیان لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا.
سەرکردەیەکی رەوتی سەر بە رۆژنامەی «الشرق الأوسط»ـى
وتووە، ڕەوتی سەدر پشتگیری لە هیچ لیست و کاندیدێک ناکات لە هەڵبژاردنەکانی
داهاتوودا، ئەو سەرکردەیە ڕەتی دەکاتەوە پێشبینی هەنگاوەکانی داهاتووی سەدر بکات و
دەڵێت: هەموو شتێک دەگونجێت، بەڵام کەس نازانێت چۆن و کەی ڕوودەدات.
ئەو سەرکردەیە ئاماژەی بەوەکردووە، کە سەدر درکپێدەکات و گرەو لەسەر ئەگەری
داڕمانی چوارچێوەی هەماهەنگی دەکات بە تێپەڕبوونی کات، چونکە بڕوا وایە سیستەمی سیاسی
ئێستا بە ئاسانی چاکسازی ناکرێت.
دەشڵێت: سەدر هەموو جۆرە کارێکی سیاسی تاقیکردۆتەوە. بەشداری کردن لە
پەرلەمان و کشانەوەی لێی و بەشداریکردن لە حکومەت و کشانەوەی لێی و هەروەها دژایەتیکردنی
چالاکی لە شەقامدا و پێدەچێت گەیشتووەتە ئەو ئەنجامەی کە ئەم سیستەمە توانای
چاکسازی نییە.
یەکێکی تر لەو ئەگەرانەی کە سەدر چاوەڕێی دەکات، شوێنگرتنەوەی عەلی
سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەکانە لە عێراق، خودی سەدریش خواستی خۆی بۆ جێگرتنەوەی
نەشاردووەتەوە و بەپێی بنەماکانی مەزهەبی شیعە، موقتەدا سەدر هەموو مەرجەکانی
تێدایە.