زانست

چۆن تواناکانی مێشکت زیاد دەکەیت؟

زاناکان پێیان وایە مێشکمان زۆر زیاتر لەوەی پێیە لەکاتی پێویست و بنیادنانی تواناکانمان بەکاریبهێنین، مرۆڤ بەشێکی زۆر کەمی مێشک بەکاردەهێنێت، ئەمەش هۆکاری جیاوازیەکانی نێوان مرۆڤەکانە بەگشتی، کۆمەڵێک خەڵک زیرەکن، کۆمەڵێکی دیکە زیاتر  کۆمەڵێک هەیە لەلیستی ئەو کەسانەدا دایان دەنێین (کەم ژیریین)، تەفسیری زانستی چییە بۆ ئەم حاڵەتانە؟

خورافیاتێکی زۆر هەیە بەدرێژایی مێژو لەسەر تواناکانی عەقڵ، یەکێک لەو خورافیاتانەی لەناو کۆمەڵگای مرۆڤایەتیدا هەیە بەدرێژایی مێژو تەنانەت لەناو ڕۆژئاوا زۆر بەربڵاوە، ئەوەیە مرۆڤ تا ئێستا لە%10 ژیریی بەکارهێناوە، واتە تەنها (10) بەش لەمێشک.

ئەم بۆچونە دەمێکە لەگەڵ مرۆڤ دەژی، نوسەری بریتانی (کلۆدیا هامۆند) لەڕاپۆرتێکدا لە (BBC) دەڵێت: تواناکانی مرۆڤ زۆر لەوە زیاترە ئەگەر هاتو ئێمە توانیمان مێشک بەکابهێنین، زۆربەی تواناکانی مێشک بەهەدەر دەڕوات لەئەنجامی ناچالاكی و بەکارنەهێناندا.

هەروەها ئەو بۆچونەی لە %10 مێشک کاردەکات بەتەواوی دورە لەحەقیقەتەوە، ئەو نوسەرە هەمو لایەنەکانی ئەو قسانەی بەوردی شیکردۆتەوە و دڵنیایی دەدات لەوەی هەڵەیە و دورە لەڕاستیەوە.

لەڕاستیدا لەسەر زەوی مێشکی مرۆڤ بەشدارە لەهەمو کارەکانی جەستەدا، مێشک توانای پێگەیشتن و بەرەو پێش چونی هەیە، گەر هاتو بەشێوەیەکی زانستی برەو بدرێت بەمێشک، مێشک بەپشتگوێخستن تەمەڵ دەبێت.


تواناکانی مێشک و شێوەی برەوپێدانی

مێشکی مرۆڤ، لەتۆڕی Medium زانا و فەیلەسوف، ماسیۆ بۆتۆملی دەڵێت، مێشک گەشە دەکات بەپێی تەمەن تا کۆتا ساتی ژیان (Thin-Slicing) وەک چۆن بەردەکان لەسەر یەک جێگیر دەبن، بەبەهێزی، لەژێر فشاردا.

بەم شێوە زانیاری و زانست وەردەگرین لەجیهانی دەوروبەرمان لەهەمو چرکە ساتێکدا، بڕی ئەو زانیاریابەی وەری دەگرین زیاترە لەوەی بتوانین هەڵسوکەوتی لەگەڵ بکەین، بەتایبەت لەساڵانی سەرەتای بنیادنانماندا، لەو پێناوە مرۆڤ ڕێگاچارەی دۆزیوەتەوە وەک؛ قوتابخانە، کتێب، پڕۆگرام و زانکۆکان بۆ ئەوەی بتوانین رۆشنبیری و ئاگاهی بنیاد بنێین، ئەمەش بەڵگەی ئەوەیە مێشک ئەندامێکی زیندوە و توانای گەورە بون و گەشەکردنی هەیە، لەڕێگەی ڕاهێنان و خوێندنەوە.

چۆن تواناکانی مێشکمان زیاد بکەین؟ 

کۆمەڵێک ئامۆژگار لەتوانایدا هەیە نەزیفی زانیاری و ئاگاهی مرۆڤ ڕابگرێت، تۆڕی Psychreg کۆمەڵێک ڕێنمایی بڵاو کردوەتەوە توانای هەیە مێشک گەشە بکات تا ئەو پلەی پێویستە لەمرۆڤدا، ئەگەر هاتو ئەو ڕێنماییانە وەک خۆیان جێبەجێبکەین.

خەوتنی پێویست و لەکاتی گونجاودا

مێشک، عەقڵی مرۆڤ ماندو دەبێت لەبەر ئەو بڕە زۆرەی زانیاری وەریگرتوە لەڕۆژەکەدا و چارەسەری کردوە، مێشک سەنتەری بەڕێوەبردنی جەستەی تۆیە، ئەو هەڵدەستێک بەچالاکیەکانی ناوەوە و دەرەوەی تۆ، کاتێک مێشکت ماندو دەبێت، ئەوکات مێشک ناتوانێت سەرنج بدات، هەروەها ڕۆڵی بەڕێوەبردنی لاواز دەبێت.

لێرەوە مێشک پێویستی بەپشوە، بۆ ئەوەی دوبارە وزە وەربگرێتەوە، و تواناکانی بەکاربهێنێتەوە، پێویستە خەوی پێووسیت بدرێت بەمێشک، خەوی تەندروست، تەنها خەوی پێویست گرنگ نییە، بەڵکو کەی دەنویت، نوستن لەکاتی خۆیدا، نوستنی ڕۆژانە بەراورد ناکرێت بەنوستنی شەوانە، خوا شەوی بۆ پشو دروست کردوە، بۆ ئارامی بەهێزی جەستە و مێشک.

ڕاهێنانە وەرزشیەکان

ڕاهێنانی وەرزشی تەنها ماسولکەکان بەهێز ناکات، بەڵکو یارمەتی توانای ژیریی مرۆڤ دەدات، مێشک پێویستی بەوزەیە تا کار بکات، هێز لێرەدا بەمانای وزە و ئۆکسجین دێت، بۆ ئەوەی باشترینی پێشکەشبکات، ئەوەمان لەیاد بێت رۆژانە لە %20 ئۆکسجینی وەرگیراو مێشک سەرفی دەکات.

لەکاتی وەرزشکردندا هات و چۆی خوێن باشتر دەبێت، ئەوکات زیاتر دەگات بەمێشک، واتە؛ ئۆکسجینی زیاتر، هەروەها جەستە هۆرمۆنی (ئەندرۆفین) دەڕژێت، واتلێدەکات دڵخۆش بیت، دڵە ڕاوکێ و فشاری مێشک کەمدەکاتەوە، توانای مێشک زیاد دەکات.

ڕاهێنانی عەقڵی

مێشکمان ماسولکەیە، پێویستی بەڕاهێنانی ڕۆژانەیە، بۆ ئەوە سست و لاواز نەبێت، تواناکانی کەم نەکات، خوێندنەوە لەگرنگترین ئەو چالاکیانەیە زاناکان ئامۆژگاریمان دەکەن لەپێناو ڕاهێنانی مێشکدا، هەروەها دۆزینەوەو چارەسەرکردنی مەتەڵەکان و نوسینە ئاڵۆزەکان، یاری شەتڕەنج، ئەگەر حەزت لەیاریە ئەلیکترۆنیەکان بێت، ئەو یاریانەش ژیری دەجوڵێنن بەسودە بۆ چالاکی مێشک.

خواردنی زیرەک

خواردن بەهەمان شێوە کاریگەری هەیە لەسەر تواناکانی مێشکت، دڵنیابە چی دەکەیتە گەدەت کاریگەری هەیە لەسەر مێشکت، لێرەوە ئامۆژگاریت دەکەم بەخواردنی ‏(Smart food) خواردنی زیرەک کە پێکهاتوە لە خواردنە ئاوییەکان، وەک ماسی و سەلەمون، تونە، سەردین، هەروەها هێلکە، شوکولاتەی تاریک، چەرەسات، بەدڵنیایی سەوزە و میوەکان.

تێڕامان ، نەک زۆر بیرکردنەوە

هەندێک جار هۆکار ئەوەیە زۆر بیردەکەینەوە لەکۆمەڵێک شت لەیەک کاتدا، زیادەڕەویکردن لەبیرکردنەوە توشی پەرتەوازەیی عەقڵیت دەکات، ئەمە هۆکارە بۆ ئەوەی مێشک ماندو ببێت و تەرکیز نەکات، لەم حاڵەتانەدا، تێڕامان تاقیبکەرەوە، بۆ کۆکردنەوەی بیرکردنەوەکانت، ئارام کردنەوەی مێشکت، تێڕامان زۆر گرنگە بۆ هێور کردنەوەی جەستە و مێشك، دەکرێت دەفتەرێک دابنێیت بۆ نوسینەوەی بیرکردنەوە پەرش و بڵاوەکانت.

هەمو جارێک یەک چالاکی

لەم ڕۆژگارەی ئێستاماندا خەڵکێکی زۆر دەیانەوێت کۆمەڵێک کارپێکەوە ئەنجامبدەن لەیەک کاتدا، ئەمە هۆکاری ماندو بونی مێشکە ، پێویستە تەواوی بیرکردنەوەت لای یەک چالاکی بێت، پێش ئەوەی هەنگاو بنێیت بۆ چالاکیەکی دیکە. 

بەم شێوە یارمەتیدەری مێشکی خۆت دەبیت، لەچارەسەرکردنی گرفتەکانی ڕۆژانەت یان کاروباری دەوام.

ئێستا زانیمان بەچ شێوەیەک مێشکمان چالاک و تێر دەکەین.

هەواڵ

هەرێمی کوردستان بە یاساکەی عێراق زیاتر لە 35 هەزار کەس پێکەوە خانەنشین دەکات

ئەمساڵ هەرێمی کوردستان زیاتر لە 35 هەزار کەس پێکەوە خانەشین دەکات، هەر کەسێکیشیان تەمەنی خزمەتی 25 ساڵ بێت 18 مووچەی پێکەوە پێدەدرێت. پێشبینی دەکرێت، بە خانەنشینی بوونی ئەو ژمارە فەرمانبەرە دەرگای دامەزراندنی نوێ بەڕوی بەشێک لە گەنجاندا بکرێتەوە.

حکومەتی هەرێمی کوردستان بڕیاریداوە، تەنها لە مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵدا زیاتر لە 35 هەزار فەرمانبەر خانەنشین بکات. 

بەشی کارگێڕی سەرجەم فەرمانگەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان ماوەی دوو ڕۆژە سەرقاڵی ئامادەکردن و رێکخستنی لیستی ئەو فەرمانبەرانەن کە خانەنشین دەکرێن.

بەپێی ڕێکارەکان، ئەو کەسانەی لەم قۆناغەدا خانەشین دەکرێن، لەدایکبووانی ساڵەکانی 1962،1963،1964ن لەگەڵ لەدایکبووانی مانگی یەکی ساڵی 1965 کە تەمەنیان بووەتە 60 ساڵ خانەنشین دەکرێن.

یاساکەی عێراق بۆ خانەشینکردنی فەرمانبەران بەکاردەهێنرێت
کۆتایی مانگی تشرینی دووەمی 2022، دادگاى باڵاى فیدراڵى عێراق، بڕیاریدا بە پابەندکردنی حکومەتى هەرێمى کوردستان بە کارکردن بە یاسای ژمارە 9ـی ساڵی 2014ـی تایبەت بە یاسای یەکگرتوی خانەنشینی عێراق، بەگوێرەى یاساکە کەمترین موچەى خانەنشینى 400 هەزار دینار دەبێت.

تەموزی 2024، حکومەتی هەرێمی کوردستان پابەندبوونی خۆی بە بڕیارەکەی دادگای فیدراڵیەوە ڕاگەیاند و بڕیاریدا ئەو یاسایە بۆ خانەنشینکردنی فەرمانبەرانی بەکاربهێنێت. 

حکومەتی هەرێمی کوردستان لە خانەنشینکردنی ئەم فەرمانبەرە نوێیانەشدا پشت بە هەمان یاسا دەبەستێت، بەڵام بڕیاریداوە، تەمەنی خانەنشینیی لە 63 ساڵەوە بۆ 60 ساڵی كەم بکرێتەوە. 

بەپێی یاسای خانەنشینی عێراق کە هەرێمی کوردستان بۆ خانەنیشینی بوونی فەرمانبەران بەکاریدەهینێت، هەر فەرمانبەرێک لە کاتی خانەنشینیدا ئەگەر 25 ساڵ خزمەتی هەبێت، 12 مووچە وەک پاداشتی ساڵانی خزمەت پێدەدرێت لەگەڵ شەش مووچەی مۆڵەتی کۆکراوە.

کەسوکاری شەهیدان دەتوانن خانەنشین نەبن
وەزارەتی دارایی و ئابوریی هەرێمی کوردستان مافی بەردەوامبوون بەو کەسانە دەدات کە خاوەن شەهیدی پلە یەک و دوون و تەمەنی خانەشینیان تەواو کردووە. 

بەپێی ڕاگەیەندراوی وەزارەتەکە، ئەو کەسانەی کەسی پلە یەک و پلە دوویان شەهیدە، فۆڕمێکی تایبەتی وەزارەتی دارایی عێراقییان پڕکردوەتەوە، بە مەبەستی "ئەنجامدانی کاری پێویست و بەردەوامبوونیان لە خزمەت".

ژمارەی خانەنشیان 
بەپێی دوایین ڕاپۆرتی وەزارەتی دارایی و ئابوری بۆ ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان، 277 هەزار و 541 کەس لە هەرێمی کوردستان خانەنشینن.

بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی و ئابوری هەرێمی کوردستان، مووچەی یەک مانگی خانەشینان پێویستی بە زیاتر لە 180 ملیار دیناری مانگانە هەیە. 

دامەزراندن دەکرێتەوە؟ 
خانەنشین بوون، ڕێگەیەکە بۆ نوێکردنەوەی فەرمانگە و دامەزراوە حکومییەکان بە گەنجان و لاوان، چونکە پێویستە لەگەڵ خانەشینبوونی توێژێکدا توێژێکی نوێ دابمەزرێت. 
تا ئێستا حکومەتی هەرێمی کوردستان هیچ، ڕێکار و ڕێنماییەکی بڵاونەکردوەتەوە کە تایبەت بێت بە دامەزراندنی فەرمانبەری نوێ لە شوێنی ئەو فەرمانبەرانەی خانەنشین دەکرێن، بەڵام  پێشبینی دەکرێت، بە خانەنشینی بوونی ئەو ژمارە فەرمانبەرە دەرگای دامەزراندنی نوێ بەڕوی بەشێک لە گەنجاندا بکرێتەوە.