زانست

چۆن تواناکانی مێشکت زیاد دەکەیت؟

زاناکان پێیان وایە مێشکمان زۆر زیاتر لەوەی پێیە لەکاتی پێویست و بنیادنانی تواناکانمان بەکاریبهێنین، مرۆڤ بەشێکی زۆر کەمی مێشک بەکاردەهێنێت، ئەمەش هۆکاری جیاوازیەکانی نێوان مرۆڤەکانە بەگشتی، کۆمەڵێک خەڵک زیرەکن، کۆمەڵێکی دیکە زیاتر  کۆمەڵێک هەیە لەلیستی ئەو کەسانەدا دایان دەنێین (کەم ژیریین)، تەفسیری زانستی چییە بۆ ئەم حاڵەتانە؟

خورافیاتێکی زۆر هەیە بەدرێژایی مێژو لەسەر تواناکانی عەقڵ، یەکێک لەو خورافیاتانەی لەناو کۆمەڵگای مرۆڤایەتیدا هەیە بەدرێژایی مێژو تەنانەت لەناو ڕۆژئاوا زۆر بەربڵاوە، ئەوەیە مرۆڤ تا ئێستا لە%10 ژیریی بەکارهێناوە، واتە تەنها (10) بەش لەمێشک.

ئەم بۆچونە دەمێکە لەگەڵ مرۆڤ دەژی، نوسەری بریتانی (کلۆدیا هامۆند) لەڕاپۆرتێکدا لە (BBC) دەڵێت: تواناکانی مرۆڤ زۆر لەوە زیاترە ئەگەر هاتو ئێمە توانیمان مێشک بەکابهێنین، زۆربەی تواناکانی مێشک بەهەدەر دەڕوات لەئەنجامی ناچالاكی و بەکارنەهێناندا.

هەروەها ئەو بۆچونەی لە %10 مێشک کاردەکات بەتەواوی دورە لەحەقیقەتەوە، ئەو نوسەرە هەمو لایەنەکانی ئەو قسانەی بەوردی شیکردۆتەوە و دڵنیایی دەدات لەوەی هەڵەیە و دورە لەڕاستیەوە.

لەڕاستیدا لەسەر زەوی مێشکی مرۆڤ بەشدارە لەهەمو کارەکانی جەستەدا، مێشک توانای پێگەیشتن و بەرەو پێش چونی هەیە، گەر هاتو بەشێوەیەکی زانستی برەو بدرێت بەمێشک، مێشک بەپشتگوێخستن تەمەڵ دەبێت.


تواناکانی مێشک و شێوەی برەوپێدانی

مێشکی مرۆڤ، لەتۆڕی Medium زانا و فەیلەسوف، ماسیۆ بۆتۆملی دەڵێت، مێشک گەشە دەکات بەپێی تەمەن تا کۆتا ساتی ژیان (Thin-Slicing) وەک چۆن بەردەکان لەسەر یەک جێگیر دەبن، بەبەهێزی، لەژێر فشاردا.

بەم شێوە زانیاری و زانست وەردەگرین لەجیهانی دەوروبەرمان لەهەمو چرکە ساتێکدا، بڕی ئەو زانیاریابەی وەری دەگرین زیاترە لەوەی بتوانین هەڵسوکەوتی لەگەڵ بکەین، بەتایبەت لەساڵانی سەرەتای بنیادنانماندا، لەو پێناوە مرۆڤ ڕێگاچارەی دۆزیوەتەوە وەک؛ قوتابخانە، کتێب، پڕۆگرام و زانکۆکان بۆ ئەوەی بتوانین رۆشنبیری و ئاگاهی بنیاد بنێین، ئەمەش بەڵگەی ئەوەیە مێشک ئەندامێکی زیندوە و توانای گەورە بون و گەشەکردنی هەیە، لەڕێگەی ڕاهێنان و خوێندنەوە.

چۆن تواناکانی مێشکمان زیاد بکەین؟ 

کۆمەڵێک ئامۆژگار لەتوانایدا هەیە نەزیفی زانیاری و ئاگاهی مرۆڤ ڕابگرێت، تۆڕی Psychreg کۆمەڵێک ڕێنمایی بڵاو کردوەتەوە توانای هەیە مێشک گەشە بکات تا ئەو پلەی پێویستە لەمرۆڤدا، ئەگەر هاتو ئەو ڕێنماییانە وەک خۆیان جێبەجێبکەین.

خەوتنی پێویست و لەکاتی گونجاودا

مێشک، عەقڵی مرۆڤ ماندو دەبێت لەبەر ئەو بڕە زۆرەی زانیاری وەریگرتوە لەڕۆژەکەدا و چارەسەری کردوە، مێشک سەنتەری بەڕێوەبردنی جەستەی تۆیە، ئەو هەڵدەستێک بەچالاکیەکانی ناوەوە و دەرەوەی تۆ، کاتێک مێشکت ماندو دەبێت، ئەوکات مێشک ناتوانێت سەرنج بدات، هەروەها ڕۆڵی بەڕێوەبردنی لاواز دەبێت.

لێرەوە مێشک پێویستی بەپشوە، بۆ ئەوەی دوبارە وزە وەربگرێتەوە، و تواناکانی بەکاربهێنێتەوە، پێویستە خەوی پێووسیت بدرێت بەمێشک، خەوی تەندروست، تەنها خەوی پێویست گرنگ نییە، بەڵکو کەی دەنویت، نوستن لەکاتی خۆیدا، نوستنی ڕۆژانە بەراورد ناکرێت بەنوستنی شەوانە، خوا شەوی بۆ پشو دروست کردوە، بۆ ئارامی بەهێزی جەستە و مێشک.

ڕاهێنانە وەرزشیەکان

ڕاهێنانی وەرزشی تەنها ماسولکەکان بەهێز ناکات، بەڵکو یارمەتی توانای ژیریی مرۆڤ دەدات، مێشک پێویستی بەوزەیە تا کار بکات، هێز لێرەدا بەمانای وزە و ئۆکسجین دێت، بۆ ئەوەی باشترینی پێشکەشبکات، ئەوەمان لەیاد بێت رۆژانە لە %20 ئۆکسجینی وەرگیراو مێشک سەرفی دەکات.

لەکاتی وەرزشکردندا هات و چۆی خوێن باشتر دەبێت، ئەوکات زیاتر دەگات بەمێشک، واتە؛ ئۆکسجینی زیاتر، هەروەها جەستە هۆرمۆنی (ئەندرۆفین) دەڕژێت، واتلێدەکات دڵخۆش بیت، دڵە ڕاوکێ و فشاری مێشک کەمدەکاتەوە، توانای مێشک زیاد دەکات.

ڕاهێنانی عەقڵی

مێشکمان ماسولکەیە، پێویستی بەڕاهێنانی ڕۆژانەیە، بۆ ئەوە سست و لاواز نەبێت، تواناکانی کەم نەکات، خوێندنەوە لەگرنگترین ئەو چالاکیانەیە زاناکان ئامۆژگاریمان دەکەن لەپێناو ڕاهێنانی مێشکدا، هەروەها دۆزینەوەو چارەسەرکردنی مەتەڵەکان و نوسینە ئاڵۆزەکان، یاری شەتڕەنج، ئەگەر حەزت لەیاریە ئەلیکترۆنیەکان بێت، ئەو یاریانەش ژیری دەجوڵێنن بەسودە بۆ چالاکی مێشک.

خواردنی زیرەک

خواردن بەهەمان شێوە کاریگەری هەیە لەسەر تواناکانی مێشکت، دڵنیابە چی دەکەیتە گەدەت کاریگەری هەیە لەسەر مێشکت، لێرەوە ئامۆژگاریت دەکەم بەخواردنی ‏(Smart food) خواردنی زیرەک کە پێکهاتوە لە خواردنە ئاوییەکان، وەک ماسی و سەلەمون، تونە، سەردین، هەروەها هێلکە، شوکولاتەی تاریک، چەرەسات، بەدڵنیایی سەوزە و میوەکان.

تێڕامان ، نەک زۆر بیرکردنەوە

هەندێک جار هۆکار ئەوەیە زۆر بیردەکەینەوە لەکۆمەڵێک شت لەیەک کاتدا، زیادەڕەویکردن لەبیرکردنەوە توشی پەرتەوازەیی عەقڵیت دەکات، ئەمە هۆکارە بۆ ئەوەی مێشک ماندو ببێت و تەرکیز نەکات، لەم حاڵەتانەدا، تێڕامان تاقیبکەرەوە، بۆ کۆکردنەوەی بیرکردنەوەکانت، ئارام کردنەوەی مێشکت، تێڕامان زۆر گرنگە بۆ هێور کردنەوەی جەستە و مێشك، دەکرێت دەفتەرێک دابنێیت بۆ نوسینەوەی بیرکردنەوە پەرش و بڵاوەکانت.

هەمو جارێک یەک چالاکی

لەم ڕۆژگارەی ئێستاماندا خەڵکێکی زۆر دەیانەوێت کۆمەڵێک کارپێکەوە ئەنجامبدەن لەیەک کاتدا، ئەمە هۆکاری ماندو بونی مێشکە ، پێویستە تەواوی بیرکردنەوەت لای یەک چالاکی بێت، پێش ئەوەی هەنگاو بنێیت بۆ چالاکیەکی دیکە. 

بەم شێوە یارمەتیدەری مێشکی خۆت دەبیت، لەچارەسەرکردنی گرفتەکانی ڕۆژانەت یان کاروباری دەوام.

ئێستا زانیمان بەچ شێوەیەک مێشکمان چالاک و تێر دەکەین.

هەواڵ

ئەو سزادراوەی 98 ڕۆژ بەر لە ئێستا لە سلێمانی ڕایکرد چووەتە درەوەی کوردستان

زیاتر سێ مانگە زیندانیکراوێک لە چاکسازی گەورانی سلێمانی ڕایکردوە کە دوو سزای لەسێدارەدانی هەیە بەڵام تا ئێستا دەستگیرنەکراوە، سەرچاوەیەک دەڵێت، چووەتە دەرەوەی کوردستان. 

 98 ڕۆژە زیندانیکراوێک لە چاکسازی گەورانی سلێمانی ڕایکردوە و تا ئێستا نەتوانراوە دەستگیربکرێتەوە، ئاسایشی سلێمانی لەسەر دۆسیەکە سێ براو و زاوایەکی دەستگیرکردووە. 
بەپێی ئەو زانیارییانەی لە سەرچاوە ئەمنییەکانەوە دەستی مایک کەوتوون، هێزە ئەمنییەکان چەند سەرە داوێکیان لەسەر شوێنی زیندانییە ڕاکردوەکە دەستکەوتووە، بەڵام نەیانتوانیووە دەستگیری بکەنەوە. 
بەپێی زانیاری سەرچاوەکان، ئەو زیندانیکراوە دوای ڕاکردنی لە زیندان بە هاوکاری کەسوکارەکەی خۆی گەیاندوەتە دەرەوەی کوردستان و هێزە ئەمنییەکان توانیویانە زانیاریی سەرەتاییان لەسەر شوێنەکەی دەست بکەوێت. 

چیرۆکی ڕوداوەکە 
ڕۆژی 30ـی تشرینی یەکەمی 2024، لەکاتی سەردانیکردنی کەسوکاری سزادراوان، سزادراوێک ڕایکرد و براکەی لە شوێنی ئەو لە زیندانەکە مایەوە، ڕوداوەکە دوای زیاتر لە 16 کاتژمێر ئاشکرابوو، لەگەڵ ئاشکرابوونیشدا هێزەکانی ئاسایش برای زیندانی کراوەکەیان دەستگیرکرد و هێزە ئەمنییەکان دەستیان بە لێکۆڵینەوە کرد.
ئەو سزادراوەکەی کە ڕایکرد تۆمەتباربووە بەکوشتنی کوڕ و باوکێک لە گەرمیان، لە ڕۆژی 7ـی تەموزی 2017ـەوە دەستگیرکراوە و سزای لە سێدارەدانی سەردا سەپێندراوە.
سزای ئەو کەسانە چی دەبێت کە هاوکارییان کردووە؟ 
بەپێی ماددەی 268ـی یاسای سزادانی عێراق هەر کەسێک هاوکاری زیندانیەک بکات بۆ هەڵهاتن کە سزای لە سێدارەدانی هەبێت ئەوا سزا دەدرێت بە زیندانیکردن بۆ ماوەیەک لە 10ساڵ زیاتر نەبێت.
بەپێی وردەکارییەکانی یاساکە، لە هەندێک حاڵەتدا دەکرێت جگەلە سزای زیندانیکردن پێبژاردنی مادییش بەو کەسانە بکرێت کە هاوکاریی سزادراوی هەڵهاتوو دەکەن.

کچە ڕاگیراوێکیش هەڵات
ڕۆژی 28ـی تەموزی 2024، کچێکی تەمەن 16 ساڵ لە چاکسازی ژنانی سلێمانی ڕایکرد و دوای نزیکەی 24 کاتژمێر هێزە ئەمنییەکان توانیان دەستیگیری بکەنەوە.
بەپێی گێڕانەوەکان، ئەو کچە سودی لە کەمی هێزی جێبەجێکار و نەوبونی چاودێری توند وەرگرتووە بۆیە بەسەر دیواری چاکسازییەکەدا ڕایکردووە.
ئەوکات، بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی ئاسایشی سلێمانی، لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، شەش تۆمەتبار هاوکاربوون لە حەشاردانی و گواستنەوەی ئەو ڕاگیراوە ڕاکردووەدا و سەرجەمیان دەستگیرکراون و رادەستی یاسا کراون.

لە زیندان دوو کەس بریندارکران
ڕۆژی 30ـی حوزەیرانی 2024، لە زیندانی گرتن و گواستنەوەی سلێمانی کەسێک کە چەقۆی لەناو پێڵاوەکانیدا شاردبوەوە و لە ناو زینداندا هەوڵی کوشتنی دوو کەسی دا کە تۆمەتبارن بە کوشتنی براکەی.
لەو ڕووداوەدا دوو کەس برینداربوون کە یەکێکیان چەقۆ بەر ملی کەوتبوو ئەو دیکەشیان چەقۆ لە گوێچەکەیەکی درابوو.
ئەوکات، پۆلیسی سلێمانی ڕایگەیاند: کەسی هێرشبەر چەقۆی لە پێڵاوەکانیدا شاردوەتەوە و هیچ پشکنینێک نەیتوانیوە بیدۆزێتەوە، تەنانەت کاتێک دەیەوێت بچێتە ناو زیندانەکەوە پاسەوانان پێڵاوەکانیان پێ داکەندووە بەڵام نەیانتوانیووە هیچ ئاماژەیەک بدۆزنەوە.

چاکسازییەکانی هەرێمی کوردستان 
لە هەرێمی کوردستاندا سێ چاکسازیی گەوران لە شارەکانی هەولێر، سلێمانی و دهۆک هەن؛ هاوکات سێ چاکسازیی ژنان و منداڵان لە هەر سێ شارەکەدا هەن و بەگشتی زیاتر لە 5000 هەزار کەس تێیاندا سزاکانیان بەسەر دەبەن.