تیمێکی توێژینەوەی نێودەوڵەتی توانیان بەڵگەی بوونی کۆنترین جۆری ئاوی
شیرین لەسەر ڕووی زەوی بدۆزنەوە ئەو ئاوەی دۆزراوەتەوە بۆ ٤ ملیار ساڵ لەمەوبەر دەگەڕێتەوە،
واتە تەنها نزیکەی نیو ملیار ساڵ دوای لەدایکبوونی… هەسارەی زەویمان کە یارمەتیدەرە
لە پەرەپێدانی تێگەیشتنی زانایان لە سەرچاوەی ژیان لەسەر زەوی.
بەگوێرەی ئەو توێژینەوەیەی کە تیمەکە لە گۆڤاری Nature Geoscience بڵاویکردووەتەوە،
توێژەران شیکارییان بۆ مۆلیکولی ئۆکسجین کردووە کە لەناو کریستاڵەکانی زیرکۆن کە تەمەنی
4 ملیار ساڵە لە ناوچەی جاک هیڵز لە ڕۆژئاوای ئوسترالیا، کە یەکێکە لە کۆنترین پێکهاتە
بەردەکانی سەر زەوی.
مێژووی زیرکۆن یەکێکە لە تەکنیکە گرنگەکان کە بەکاردێت بۆ دیاریکردنی
تەمەنی بەرد و کانزاکان لە ڕێگەی شیکاری ئاوێتەیەکەوە کە پێی دەوترێت "سیلیکاتی
زیرکۆنیۆمی چوارەم"، کە بەزۆری لە بڕێکی کەم لە توخمە دەگمەنەکانی وەک یۆرانیۆم
و تۆریۆمدا دەبینرێت.
ئاوێتە سیلیکاتی زیرکۆنیۆمی چوارەم بە یەکێک لەو ماددانە دادەنرێت کە
بە سەقامگیری کیمیایی بەرزی تایبەتمەندە، ئەمەش وای لێدەکات بەرگری لە شیبوونەوە و
کەشوهەوا بکات جگە لەوەش ناوەڕۆکی ئایزۆتۆپی یۆرانیۆم و تۆریۆم بە تێپەڕبوونی کات
دەشێوێت و دەبێتە ئایزۆتۆپی سرکە و ئەم پرۆسەیەش یاساکان پەیڕەو دەکات لە شیبوونەوەی
تیشکدەر، کە دەتوانرێت تەمەنی زیرکۆن بە پشتبەستن بە ڕێژەی نێوان یۆرانیۆم و سرکە
تێیدا حیسابی بۆ بکرێت، و لە ئەنجامدا تەمەنی بەردەکان و پێکهاتەکانیان حیسابی بۆ
بکرێت.
جگە لەوەش تیمی لێکۆڵینەوەکە توانیان لێکۆڵینەوە لە ئایزۆتۆپەکانی ئۆکسجین
بکەن لە کریستاڵە بچووکەکانی تێترازیرکۆنیۆم سیلیکات، هەروەها پەنجەمۆرەکانی ئایزۆتۆپی
ئۆکسجینی سوکیان دۆزیوەتەوە کە تەمەنیان 4 ملیار ساڵە ئەم ئایزۆتۆپانە بەزۆری لە ئەنجامی
ئاوی گەرمی شیرین سەرهەڵدەدەن کە پێکهاتەی... بەردەکان چەند کیلۆمەترێک لە ژێر ڕووی
زەویەوە دوورن.
بەگوێرەی بەیاننامەیەکی ڕۆژنامەوانی فەرمی زانکۆی کورتنی ئوسترالی کە
بەشدارە لە لێکۆڵینەوەکەدا، ئەم دۆزینەوە نەک هەر ڕۆشنایی دەخاتە سەر مێژووی سەرەتای
زەوی، بەڵکو ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە بارستەی زەوی و ئاوی شیرین ڕێگەی خۆشکرد بۆ ئەوەی
ژیان لەماوەیەکی تاڕادەیەک کورتدا گەشە بکات ماوەیەک دوای دروستبوونی هەسارەکە.
تیمی لێکۆڵینەوە لەم توێژینەوەیەدا لەلایەن حەمەد گەمال ئەلدین، توێژەرێکی
میسری سەرپەرشتی کراوە و وەک یاریدەدەری توێژەر لە قوتابخانەی کورتن بۆ زانستی زەوی
و هەسارەکان کاردەکات و مامۆستای یاریدەدەرە لە بەشی زانستی زەوی لە زانکۆی خەلیفە
لە ئیمارات.
داخستنی ئاسمانی تورکیا بە روی فرۆکەخانەکانی سلێمانی و بۆردومانەکانی تورکیا و ئێران، بە شێوەیەکی کاریگەر وەبەرهێنانی بیانی لە سلێمانی کەمکردوەتەوە.
بۆردومان و گهمارۆى ئاسمانى گهشتهكانى فرۆكهخانهى سلێمانى لهلایهن توركیا لهلایهك و پهلامارى بنكه و بارهگاكانى هێزه ئۆپۆزسیۆنهكانى ئێرانیش لهلایهن كۆمارى ئیسلامى ئێرانهوه لهلایهكى دیكهوه بوونهته هۆكارێكى كاریگهر لهسهر كهمبوونهوهى قهبارهى وهبهرهێنانى راستهوخۆى بیانى له سنورى پارێزگاى سلێمانى
بەپێی ئەنجامەکانی راپرسییەکی توێژینەوەیەکی ناوەندی ڤیژن بۆ توێژینەوەی ستراتیژیله (%83) بهشداربووان بۆردومانى ههردوو وڵاتى دراوسێى ههرێم (توركیا و ئێران) لهگهڵ راگرتنى گهشته ئاسمانییهكانى فرۆكهخانهى سلێمانى لهلایهن توركیاوه، بههۆكارێكى زۆر كاریگهر لهسهر كهمبوونهوهى وهبهرهێنانى راستهوخۆى بیانى ههژماردهكهن، بهجۆرێك زیاتر له (%43)ى بهشداربوون به هۆكارێكى (زۆر زۆر) و له (40%)كهى دیكهشیان به هۆكارێكى كاریگهرى (زۆر)له قهڵهمى دهدهن
بەپێی ئەنجامەکانی توێژینەوەکەی ناوەندی ڤیژن، بۆردومان و گهمارۆى سهرفرۆكهخانهى سلێمانى هۆكارێكى دیكهى كاریگهره لهسهر كهمبوونهوهى وهبهرهێنانى راستهوخۆى بیانى لهو پارێزگایهدا، بهجۆرێك ئهگهر ئهم فاكتهره به ئهندازهى (1%) زیادبكات لهبهرامبهردا قهبارهى وهبهرهێنانى راستهوخۆى بیانى له پارێزگاى سلێمانى به ئهندازهى له (0.51%) كهمبوونهوه بهخۆیهوه دهبینێت.
لە توێژینەوەکەدا پێشنیاز کراوە بۆ بهكارهێنانى كهناڵه دیبلۆماتیهكان بۆ لابردنى گهمارۆى سهر فڕۆكهخانهى سلێمانى و كۆتایی هێنان به بۆردومانى ههریهك له توركیا و ئێران.
وهبهرهێنانى بیانی
وهبهرهێنانى بیانی بریتیه لهو وهبهرهێنانهى كه لایهنى وهبهرهێن له دهرهوهى سنورى ئهو وڵاتهیه كه وهبهرهێنانى تێدا ئهنجامدهدات و سهرمایهى(بیرى ، نهختینهیی) خۆى له وڵاتی خانهخوێدا بهگهڕدهخات،ئهمیش دابهش دهكرێت به دوو جۆرهوه كه (وهبهرهێنانى ناڕاستهوخۆى بیانى، وهبهرهێنانى راستهوخۆى بیانى)
وهبهرهێنانى ناڕاستهوخۆى بیانى: ئهو جۆرهیه له وهبهرهێنانى بیانى كه خۆى دهبینێتهوه له شێوهى قهرز و كڕینى پشك و قهواڵهكان بهبێ ئهوهى خودى وهبهرهێنى بیانى سهرۆكارى له بڕیارى كارگێڕى بكات و خۆى بخاته ناو كارهكانهوه،بهڵكو له چوارچێوهى مامهڵهكردن به كاغهزه داراییهكان وهبهرهێنانى دهكات.
وهبهرهێنانى راستهوخۆى بیانى: ئهوجۆرهیه له وهبهرهێنانى بیانى كه راستهوخۆ خودى وهبهرهێن بهشدارى له پرۆژه وهبهرهێنانهكان دهكات له وڵاتى میوانداردا، لهم روانگهیهشهوه كه ئهم تهوهره بابهتى سهرهكى توێژینهوهكهیه ههڵوهستهى زیاترى لهسهر دهكرێت.
لەم لینکەوە خوێنەری تەواوی توێژینەوەی رۆڵى وهبهرهێنانى راستهوخۆى بیانى له ههرێمى كوردستان لهنێوان ساڵانى (2006-2024) پارێزگاى سلێمانى وهك نمونهیهك