ژیان

لەدەستدانی بیستن بەهۆی ژاوەژاوەوە دەتوانرێت بە دەرمان بەرەنگاریی بکرێتەوە

ئەگەر بەر ژاوەژاوی بەرز بکەوێت، هەندێک کەس هەست بە زەنگی گوێچکە دەکەن، تەنانەت هەندێکی تریش تووشی لەدەستدانی بیستنی کاتی یان هەمیشەیی دەبن. بەڵام توێژەر تانۆس تزۆنۆپۆلۆس لە سەنتەری توێژینەوەی بیستن لە قوتابخانەی پزیشکی زانکۆی پیتسبورگ زنجیرەیەک لێکۆڵینەوەی ئەنجامدا بە ئامانجی لێکۆڵینەوە لەم کێشەیە و پەرەپێدانی شێوازی پزیشکی بۆ زاڵبوون بەسەریدا.

لە توێژینەوەیەکدا کە لە گۆڤاری زانستی Proceedings of the National Academy of Sciences بڵاوکراوەتەوە، تانۆس و ئەو تیمە توێژینەوەیەی کە سەرۆکایەتی دەکات، گەیشتوونەتە ئەو ئەنجامەی کە لەدەستدانی بیستن لە حاڵەتی بەرکەوتن بە ژاوەژاو لە ئەنجامی گۆڕانکاری لە ئاستی مۆلیکولەکانی ناو گوێی ناوەوەدا دروست دەبێت، و ئەوەش... دەکرێت کاریگەرییەکانی ئەم کاریگەریانە کەم بکرێتەوە کێشەکە بەهۆی خواردنی هەندێک دەرمانەوە دروست دەبێت.

لێکۆڵینەوەکە دەرکەوتووە کە کێشەی لەدەستدانی بیستن بەهۆی ژاوەژاوەوە کاریگەری لەسەر ملیۆنان کەس هەیە، هەروەها لەئەنجامی زیادبوونی ئاستی زینک لە گوێی ناوەوەیە کە کانزایەکی گرنگە بۆ کارە خانەییەکان لە لەش و هەستی بیستن بەتایبەتی.

ئەو پشکنینانەی لەسەر مشکی تاقیگە ئەنجامدراون دەریانخستووە کە ئەگەری هەیە، بەهۆی هەندێک دەرمانەوە، بڕێکی زیادەی زینک لەناو گوێدا هەڵبمژرێت، ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ گەڕاندنەوەی توانای بیستن. توێژەران بۆیان دەرکەوتووە کە خواردنی ئەم دەرمانانە پێش بەرکەوتنی ژاوەژاو لە پلەی یەکەمدا گوێ لە لەدەستدانی بیستن دەپارێزێت.

لە میانی تاقیکردنەوەکاندا، توێژەران بۆیان دەرکەوتووە، دوای چەند کاتژمێرێک لە بەرکەوتنی ژاوەژاو، ئاستی زینک لە گوێی ناوەوەی مشکدا بەرز دەبێتەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی زیانگەیاندن بە گوێ لە ئاستی خانەکان و تێکچوونی پەیوەندی نێوان خانەکان.

توێژەران دەڵێن، ڕەنگە کێشەی لەدەستدانی بیستن بەهۆی ژاوەژاوەوە لاوازکەر بێت، چونکە هەندێک کەس گوێیان لە دەنگەکان دەبێت کە بوونیان نییە، ئەمەش بە زەنگی دەنگ ناسراوە، ئەمەش کێشەیەک کە کاریگەری زۆری لەسەر کوالێتی ژیانی ئەو کەسانە هەیە کە ئەم حاڵەتە تەندروستییەیان هەیە.


تانۆس، لە لێدوانەکانی ماڵپەڕی سایتێک دەیلی کە تایبەتە بە توێژینەوەی زانستی بڵاویکردووەتەوە، دەڵێت "کێشەی لەدەستدانی بیستن بەهۆی ژاوەژاوەوە لە ئاستی بایۆلۆژیدا بە تەواوی تێنەگەیشتبوو، هەر بۆیەش توێژەران لە چارەسەرکردنیدا ڕووبەڕووی ئاستەنگ بوونەتەوە."

ئاماژەی بەوەشکرد، "ئەم دۆزینەوە نوێیە دەرگایەکی فراوان دەکاتەوە بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێک بۆ ئەم کێشەیە، بەتایبەتی دوای ئەوەی تاقیکردنەوەکان دەریانخستووە دەرزی لێدانی مشک بە پێکهاتەی کیمیایی کە زینکی زیادە لە گوێچکە هەڵدەمژن یارمەتیدەرە بۆ پاراستنی بیستن و کەمکردنەوەی زیانەکانی بەهۆی ژاوەژاوەوە".

هەواڵ

گەمارۆی فڕۆکەخانەی سلێمانی و بۆردومانەکان وەربەرهێنانی بیانی لە سلێمانی دەتۆرێنێت

داخستنی ئاسمانی تورکیا بە روی فرۆکەخانەکانی سلێمانی و بۆردومانەکانی تورکیا و ئێران، بە شێوەیەکی کاریگەر وەبەرهێنانی بیانی لە سلێمانی کەمکردوەتەوە.

بۆردومان و گه‌مارۆى ئاسمانى گه‌شته‌كانى فرۆكه‌خانه‌ى سلێمانى له‌لایه‌ن توركیا له‌لایه‌ك و په‌لامارى بنكه‌ و باره‌گاكانى هێزه‌ ئۆپۆزسیۆنه‌كانى ئێرانیش له‌لایه‌ن كۆمارى ئیسلامى ئێرانه‌وه‌ له‌لایه‌كى دیكه‌وه‌ بوونه‌ته‌ هۆكارێكى كاریگه‌ر له‌سه‌ر كه‌مبوونه‌وه‌ى قه‌باره‌ى وه‌به‌رهێنانى راسته‌وخۆى بیانى له‌ سنورى پارێزگاى سلێمانى

بەپێی ئەنجامەکانی راپرسییەکی توێژینەوەیەکی ناوەندی ڤیژن بۆ توێژینەوەی ستراتیژیله‌ (%83) به‌شداربووان بۆردومانى هه‌ردوو وڵاتى دراوسێى هه‌رێم (توركیا و ئێران) له‌گه‌ڵ راگرتنى گه‌شته‌ ئاسمانییه‌كانى فرۆكه‌خانه‌ى سلێمانى له‌لایه‌ن توركیاوه‌، به‌هۆكارێكى زۆر كاریگه‌ر له‌سه‌ر كه‌مبوونه‌وه‌ى وه‌به‌رهێنانى راسته‌وخۆى بیانى هه‌ژمارده‌كه‌ن، به‌جۆرێك زیاتر له‌ (%43)ى به‌شداربوون به‌ هۆكارێكى (زۆر زۆر) و له‌ (40%)كه‌ى دیكه‌شیان به‌ هۆكارێكى كاریگه‌رى (زۆر)له‌ قه‌ڵه‌مى ده‌ده‌ن 

بەپێی ئەنجامەکانی توێژینەوەکەی ناوەندی ڤیژن، بۆردومان و گه‌مارۆى سه‌رفرۆكه‌خانه‌ى سلێمانى هۆكارێكى دیكه‌ى كاریگه‌ره‌ له‌سه‌ر كه‌مبوونه‌وه‌ى وه‌به‌رهێنانى راسته‌وخۆى بیانى له‌و پارێزگایه‌دا، به‌جۆرێك ئه‌گه‌ر  ئه‌م  فاكته‌ره‌ به‌ ئه‌ندازه‌ى (1%) زیادبكات له‌به‌رامبه‌ردا قه‌باره‌ى وه‌به‌رهێنانى راسته‌وخۆى بیانى له‌ پارێزگاى سلێمانى به‌ ئه‌ندازه‌ى له‌ (0.51%) كه‌مبوونه‌وه‌ به‌خۆیه‌وه‌ ده‌بینێت.
لە توێژینەوەکەدا پێشنیاز کراوە بۆ به‌كارهێنانى كه‌ناڵه‌ دیبلۆماتیه‌كان بۆ لابردنى گه‌مارۆى سه‌ر فڕۆكه‌خانه‌ى سلێمانى و كۆتایی هێنان به‌ بۆردومانى هه‌ریه‌ك له‌ توركیا و ئێران.

وه‌به‌رهێنانى بیانی
وه‌به‌رهێنانى بیانی بریتیه‌ له‌و وه‌به‌رهێنانه‌ى كه‌ لایه‌نى وه‌به‌رهێن له‌ ده‌ره‌وه‌ى سنورى ئه‌و وڵاته‌یه‌ كه‌ وه‌به‌رهێنانى تێدا ئه‌نجامده‌دات و سه‌رمایه‌ى(بیرى ، نه‌ختینه‌یی) خۆى له‌ وڵاتی خانه‌خوێدا به‌گه‌ڕده‌خات،ئه‌میش دابه‌ش ده‌كرێت به‌ دوو جۆره‌وه‌ كه‌ (وه‌به‌رهێنانى ناڕاسته‌وخۆى بیانى، وه‌به‌رهێنانى راسته‌وخۆى بیانى)

وه‌به‌رهێنانى ناڕاسته‌وخۆى بیانى: ئه‌و جۆره‌یه‌ له‌ وه‌به‌رهێنانى بیانى كه‌ خۆى ده‌بینێته‌وه‌ له‌ شێوه‌ى قه‌رز و كڕینى پشك و قه‌واڵه‌كان به‌بێ ئه‌وه‌ى خودى وه‌به‌رهێنى بیانى سه‌رۆكارى له‌ بڕیارى كارگێڕى بكات و خۆى بخاته‌ ناو كاره‌كانه‌وه‌،به‌ڵكو له‌ چوارچێوه‌ى مامه‌ڵه‌كردن به‌ كاغه‌زه‌ داراییه‌كان وه‌به‌رهێنانى ده‌كات.

وه‌به‌رهێنانى راسته‌وخۆى بیانى: ئه‌وجۆره‌یه‌ له‌ وه‌به‌رهێنانى بیانى كه‌ راسته‌وخۆ خودى وه‌به‌رهێن به‌شدارى له‌ پرۆژه‌ وه‌به‌رهێنانه‌كان ده‌كات له‌ وڵاتى میوانداردا، له‌م روانگه‌یه‌شه‌وه‌ كه‌ ئه‌م ته‌وه‌ره‌ بابه‌تى سه‌ره‌كى توێژینه‌وه‌كه‌یه‌ هه‌ڵوه‌سته‌ى زیاترى له‌سه‌ر ده‌كرێت.

لەم لینکەوە خوێنەری تەواوی توێژینەوەی رۆڵى وه‌به‌رهێنانى راسته‌وخۆى بیانى له‌ هه‌رێمى كوردستان له‌نێوان ساڵانى (2006-2024) پارێزگاى سلێمانى وه‌ك نمونه‌یه‌ك