ژیان

مرۆڤ تەمەنی درێژتر دەبێت بەڵام لە تەندروستی کەمتر... بەهۆی قەڵەوی و نەخۆشی شەکرە

لە نێوان ساڵانی ٢٠٠٠ بۆ ٢٠٢١ ژمارەی ئەو ساڵانەی کە مرۆڤەکان لە دۆخێکی خراپدا دەژین بە ڕێژەی ٥٠% زیادی کردووە
توێژینەوەیەکی گەورەی نێودەوڵەتی کە دوێنێ پێنجشەممە بڵاوکرایەوە، دەریخست قەڵەوی و بەرزی شەکر و پەستانی خوێن لە کێشەکانی میتابۆلیکن کە ئێستا دەبێتە هۆی زیادبوونی نزیکەی 50% لە ساڵانی تەمەندا کە مرۆڤ دەیتوانی لە تەندروستیدا بژی و لەدەست دەچێت بەهۆی نەخۆشی یان مردنی پێشوەختە، بە بەراورد بە ساڵی ٢٠٠٠.

هەر لەو ماوەیەدا، ژمارەی ئەو ساڵانەی کە بەهۆی هۆکارەکانی پەیوەست بە بەدخۆراکی دایکان و منداڵەکانەوە لەدەستچوون، وەکو کۆتاییهێنان یان بەفیڕۆدان، بە ڕێژەی ٧١.٥% کەمیکردووە.

توێژینەوەی بارگرانی جیهانی بۆ نەخۆشی و برینداربوون و هۆکاری مەترسی بۆ ساڵی ٢٠٢١ کە ئەمڕۆ پێنجشەممە لە ڕۆژنامەی لانسێتدا بڵاوکراوەتەوە، داتای ٢٠٤ وڵات و ناوچە بەکارهێناوە بۆ دەستنیشانکردنی هۆکارە سەرەکییەکانی نەخۆشی و مردنی پێشوەختە لە سەرانسەری جیهاندا.

نووسەرانی توێژینەوەکە دەڵێن داتاکان گۆڕانکارییەکی ڕوون لە ئاستەنگە تەندروستییە جیهانییەکان نیشان دەدەن لەگەڵ تەمەنی دانیشتووان و گۆڕانی شێوازی ژیان، هەرچەندە پیسبوونی هەوا گەورەترین هۆکاری مەترسی بووە لە داتاکانی ساڵی ٢٠٠٠ و ٢٠٢١دا.

هەروەها ئاماژەیان بەوە کردووە کە ئەنجامەکان یەکسان نەبوون، لەگەڵ کەمخۆراکی هێشتا هۆکارێکی سەرەکی مەترسیدارە لە ئەفریقای ژێر سەحرا، بۆ نموونە.

توێژەران ئاماژەیان بەوەشکردووە، نەخۆشیی تەندروستی لەنێو ئەو کەسانەی تەمەنیان لە تەمەنی ١٥ بۆ ٤٩ ساڵدایە لە سەرانسەری جیهاندا زیاتر دەگەڕێتەوە بۆ بەرزبوونەوەی ڕێژەی بارستەی لەش و بەرزبوونەوەی ڕێژەی شەکر لە خوێندا، کە هۆکاری مەترسین بۆ تووشبوون بە نەخۆشی شەکرە.
لیان ئۆنگ، توێژەری باڵا لە پەیمانگای پێوانە و هەڵسەنگاندنی تەندروستی لە زانکۆی واشنتۆن کە سەرکردایەتی توێژینەوەکە دەکات، دەڵێت: "ڕەنگە ڕەوتەکانی داهاتوو زۆر جیاواز بن لە ڕەوتەکانی ڕابردوو بەهۆی هۆکارەکانی وەک گۆڕانی کەشوهەوا، بەرزبوونەوەی قەڵەوی و ئالوودەبوون".

توێژینەوەیەکی هاوڕێی پانێڵی بارگرانی جیهانی پێشبینی کردووە کە تەمەنی چاوەڕوانکراو تا ساڵی ٢٠٥٠، ٤.٥ ساڵ بەرزبێتەوە، لە ٧٣.٦ ساڵەوە بۆ ٧٨.١ ساڵ.

پێدەچێت گەورەترین زیادبوون لەو وڵاتانەدا بێت کە لە ئێستادا خەمڵاندنەکانیان کەمن، ئەمەش بەو مانایەیە کە تەمەنی چاوەڕوانکراو لە سەرانسەری جیهاندا دەستیکردووە بە یەکگرتن.

هەرچەندە تاکەکان تەمەنیان زیاتر دەبێت، بەڵام بەپێی توێژینەوەکە پێشبینی دەکرێت ساڵانی زیاتری تەمەنیان لە دۆخی خراپی تەندروستیدا بەسەر بەرن.

هەواڵ

"حزبی دیموکرات دەڵێت "ئاسایش بێهزاد خوسرەوی رادەستی ئیتڵاعات کردۆتەوە

حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران دەڵێت" ئاسایشی سلێمانی بێهزاد خوسرەوی ئەندامی ئەو حزبەیان دەستگیرکردوە و رادەستی ئیڵاعاتی ئێرانیان کردۆتەوە، بەڵام ئاسایش دەڵێت لەسەر داوای خۆی گەڕێندراوەتەوە.

دەنگۆی رادەستکردنەوەی ئەندامێکی حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران، کە پارتێکی ئۆپۆزسیۆن، کاردانەوەی لێکەوتۆتەوە، ئاسایشی سلێمانی رۆژی هەینی رایگەیاند کە "بێهزاد خوسرەوی ماوەی مۆڵەتی مانەوەی لە هەرێم تەواو بووە بۆیە لەسەر داوای خۆی گەڕندراوەتەوە بۆ رۆژهەڵاتی کوردستان."

بەڵام ئەمڕۆ شەممە، حزبی دیموکراتی ئێران ئەو لێدوانە ڕەتدەکاتەوە و دەڵیت" بێهزاد خوسرەوی لەلایەن ئاسایشیەوە دەستگیرکراوە و رادەستی ئیتڵاعاتی سنە کراوەتەوە.

ڕۆژی 6-9-2024، ڕێکخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو بڵاوی کردەوە، هەفتەی ڕابردوو چالاکوانێکی خەڵکی سەقز بەناوی بێهزاد خوسرەوی تەمەن 35 ساڵ کە خاوەن پێداویستیی تایبەت بووە و ئەندامی حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران بووە، هاوکات ئەندامی فەرمی کۆمیسیاری باڵای پەنابەرانی نەتەوەیەکگرتووەکان بووە، دوای دەستگیرکردن و ئەشکەنجەدانی لەلایەن هێزە ئەمنییەکانی سلێمانی ڕادەستی ئێران کراوەتەوە.

ناوەندی تەشکیلاتی حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران ڕایگەیاندووە، لە ماوەی دوو هەفتەی ڕابردوودا بەهزاد خوسرەوی لە شاری سلێمانی دووجار لەلایەن ئاسایشەوە بانگ کراوە و جاری دووەم و دوای چەند ڕۆژێک لە بەندکردن و ڕاگرتن، ڕادەستی ئیدارەی ئیتلاعاتی شاری سنە کراوەتەوە.

حیزبی دیموکرات وەڵامی ئاسایشی سلێمانی داوەتەوە و ئاماژەی بەوە کردووە، کە بەهزاد خوسرەوی ماوەی زیاتر لە 10 ساڵە لەگەڵ دایک و خوشکی لە هەرێمی کوردستان لە شاری سلێمانی دەژین و بەپێ هەموو بەڵگە بەردەستەکان، لە نیشینگەی شاری سلێمانی مۆڵەتی مانەوە و نیشتەجێبوونیان وەرگرتووە، مانەوەیان لەو شارە یاسایی و بەپێی ڕێوشوێنەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بووە.

ماوەی حەوت ساڵ بەهزاد و بنەماڵەکەی ئەندامی حیزبی دیموکرات بوون، لە هەموو ئەو ماوەیەشدا لە چوارچێوەی یاسا و ڕێوشوێنەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە سلێمانی ژیاون،  هیچ لادان و سەرپێچییەک لە ناوبراو ڕووی نەداوە کە لە دادگایەکدا لەسەری سەلمێندراوبێت، تەنانەت وەک پەناخوازی سیاسی لە کۆمیساریای بەرزی پەنابەران، نوێنەرایەتیی UN لە هەرێمی کوردستان ناوی تۆمار کردوە. 

حیزبی دیموکرات ڕادەستکردنی بەهزاد خوسرەوی بە کۆماری ئیسلامیی ئێران سەرکۆنە دەکات و دەڵێت، دەبوایە دۆسیەی گرتنی بەپێی یاسا لە دەزگای دادی هەرێمی کوردستاندا بڕیاری لەسەر درابا، نەک ناوبراو کە ئەندامی حیزبێکی سیاسیی دژبەری ئێران و پەناخوازی سیاسی نیشتەجێی هەرێمی کوردستانە، لەلایەن دەزگای ئاسایشی سلێمانییەوە ڕادەست بکرێتەوە.