زانست

زانایانی ناسا پێکهاتەیەکی سەیریان دۆزیوەتەوە کە لە ئەتمۆسفێری زەویدا دەسوڕێنەوە

زانایانی ناسا بە بەکارهێنانی ئامێرێکی وێنەگرتن بە ناوی "GOLD" چەند شێوەیەکی نهێنییان دەستنیشان کردووە بە بەرزیی نێوان 48 تا965 کلم ی سەرووی زەوی، لە بەشێکی بەرگە هەوادا دەفڕن لە بەرزی نزیکەی 48-965 کیلۆمەتر.
زاناکان پێکهاتە چاوەڕواننەکراوەکانیان لە شێوەی X و C لە چینێکی کارەبایی گازدا لە بەشێکی بەرگەهەوادا دۆزیەوە کە پێی دەوترێت ئایۆنی.
زانایان پێکهاتەکانی دەوروبەری ئایۆنۆسفێر "ئەو ناوچەیەی کە بەرگەهەوای زەوی لەگەڵ بۆشایی ئاسماندا کۆدەبێتەوە"، دۆزیوەتەوە و دەڵێن "دۆزینەوەکە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ باشترکردنی پەیوەندییە بێتەلەکان و پێشبینییەکانی کەشوهەوای بۆشایی ئاسمان".
زانایان دەڵێن: هەرچەندە ئەم شێوە ئەلفوبێیانە پێشتر چاودێریی کراون، بەڵام ئەرکی "GOLD" باشترین سەیرکردنمان پێ دەبەخشێت تا ئێستە، شێوەی سەیر و سەمەرەی X و C ئاشکرا دەکات کە لە کاتە چاوەڕواننەکراوەکان و هەندێکجاریش لە شوێنی سەرسوڕهێنەردا دەردەکەون.
دەرکەوتنی لەناکاوی ئەم پێکهاتانە دەیسەلمێنێت کە هێشتا کاتی زیاترمان لەبەردەستە بۆ فێربوون دەربارەی ئایۆنۆسفێر و کاریگەرییەکانی لەسەر سیگناڵەکانی پەیوەندی و گەشتکردن کە تێیدا تێدەپەڕن.
ئایۆنۆسفێر کە دەکەوێتە بەرزایی نزیکەی 80 بۆ 644 کم 50 بۆ 400 میل لە سەرووی ڕووی هەسارەکەوە، کاتێک تیشکی خۆر بە درێژایی ڕۆژ لێی دەدات، بارگاوی دەبێت و دەگۆڕێت بە کارەبا و ئەمەش تیشکی پلازمای تەنۆلکە بارگاوییەکان دروست دەکات کە زیاتر کاریگەرییان لەسەر کێڵگەی موگناتیسی زەوی دەبێت. هەر ئەم بڵقانەی پلازمایە کە شێوەی X و C پێکدەهێنن کە چاودێری دەکرێن.
توێژینەوەکانی پێشوو دەریانخستووە کە لووتکەی پلازما یەک دەگرنەوە و شێوەی X دروست دەکەن دوای زریانی خۆر و تەقینەوەی گڕکانە گەورەکان.
بەڵام داتا نوێیەکان ئاشکرای دەکەن کە دەتوانن لە کاتە بەناو "کاتە بێدەنگەکانی"شدا دروست ببن، ئەمەش ئەوە پیشان دەدات کە هۆکارە ناوخۆییەکانیش ڕۆڵیان هەیە.
زاناکان لە توێژینەوەکەیاندا ئاماژەیان بەوە کردووە، مۆدێلی کۆمپیوتەر دەری دەخات کە بارودۆخی کەمی بەرگەهەوا دەتوانێت پلازما بەرەو خوارەوە ڕابکێشێت.
فەزلول لاسکار، فیزیازانێکی ئایۆنۆسفێری لە زانکۆی کۆلۆرادۆ کە هاوبەشی نووسینی توێژینەوەکە بووە، لە بەیاننامەیەکی ناسادا ڕوونی کردووەتەوە، "ڕاپۆرتەکانی پێشووی یەکگرتنەوەکە تەنها لە کاتی بارودۆخی پشێوی موگناتیسیدا بووە".
هەروەها زانایان سەریان سوڕما لە دەرکەوتنی بڵقی شێوەی C و شێوەی  Cلە پلازمادا، کە پێ دەچێت بەهۆی بای سەر زەویەوە دروست بوو بێت. بەڵام ئامێری"GOLD" تۆماری کردووە کە ئەم توخمانە لە نزیک یەکترەوە دروست دەبن، هەندێک جار نزیکەی 634 کم 400 میل لەیەکترەوە دوورن، ئەمەش دیسانەوە ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە هۆی ناوخۆیی زیاتر لە یارییەکەدا هەیە، جا زریان بێت یان شتێکی تر.
پێدەچێت ئەم پۆلە توندانەی شێوە C ئێستە تاڕادەیەک دەگمەن بن و "GOLD" تا ئێستە تەنها دوو لەوانەی چاودێری کردووە. بەڵام ئامانجی زاناکان ئەوەیە زیاتر لێکۆڵینەوەیان لەسەر بکەن بۆ ئەوەی بزانن بۆچی لە ئایۆنۆسفێردا دروست دەبن.
پلازما لە ئایۆنۆسفێردا زۆر گرنگە بۆ ئەوەی شەپۆلەکانی ڕادیۆیی بتوانن مەودای دوور ببڕن، ئەمەش واتە تێکچوون لە ئایۆنۆسفێردا دەتوانێت کاریگەریی لەسەر ژێرخانی پەیوەندی و گەشتیاری گرنگ هەبێت.
ئەم توێژینەوەیە و داتاکانی ئامێری "GOLD" بەڵگەی زیاترن لەسەر ئەوەی کە چۆن داهێنانەکان لە توێژینەوەی زانستی و تەکنەلۆژیادا یارمەتیدەرمان دەبن بۆ دۆزینەوەی زیاتر دەربارەی زەوی و گەردوون بە گشتی.
جێفری کلینزینگ، فیزیای ئەستێرەیی لە سەنتەری فڕینی بۆشایی ئاسمانی گۆدارد لە ناسا کە ڕاستەوخۆ بەشدار نەبووە لە توێژینەوەکەدا، ڕایگەیاندووە، "ئەو ڕاستییەی کە شێوەی زۆر جیاوازی بڵقەکانمان لە یەکتر نزیکە، پێمان دەڵێت کە داینامیکی بەرگەهەوا ئاڵۆزترە لەوەی چاوەڕوان دەکرا".

توێژینەوەکە لە گۆڤاری The Journal of Geophysical Research: Space Physics بڵاوکراوەتەوە.

هەواڵ

سوریا دوای ئەسەد ؛دەرفەت و بنیاتنانەوەی نەتەوەیەک

سوریا دوای ئەسەد ؛دەرفەت و بنیاتنانەوەی نەتەوەیەک

نەجیبە مەحمود

ڕۆڵی کورد لە شۆڕشی گەلانی سوریادا گرنگییەکی تایبەتی هەیە و دەتوانرێت ئاماژە بە چەند لایەنێکی سەرەکی بکرێت:

لەوانە :_ 1. ڕۆڵی سەربازی، کورد بەتایبەت هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) و یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) ڕۆڵێکی سەرەکییان لە شەڕی داعش و گروپە توندڕەوەکانی تردا بینی. ئەم هێزانە توانیان ناوچەیەکی فراوان لە دەستی داعش ڕزگار بکەن و وەک هێزێکی سەرەکی لە شەڕی دژ بە تیرۆر ناسێنران.

2 دوای دەستپێکردنی شەڕی ناوخۆ، کورد توانی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆی بەڕێوەببات و سەربازییەکی ئۆتۆنۆم بە ناوی (ڕۆژاڤا) پێکبهێنێت. ئەم سیستەمە بە جۆرێک هەوڵیدا نەخشە دیموکراسی و فرە کولتوورییەکان لە کۆمەڵگەی ناوخۆییدا جێبەجێ بکات.

3. کورد وەک گرووپێکی نەتەوەیی خاوەن مێژوو و کولتووری تایبەت بە خۆیان، بەشدارییان لە فرەچەشنی نەتەوەیی و ئایینی وڵاتەکەدا کردووە. ئەوان بەدوای مافەکانیاندا دەگەڕان و ناسنامەی کولتووری خۆیان بپارێزن، لە هەمان کاتدا گرنگییان بە پێکەوەژیانی ئاشتیانە لەگەڵ نەتەوە و ئایینەکانی دیکەی سوریادا دەدا.

4. کورد ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە دانوستانە سیاسییەکان سەبارەت بە داهاتووی رۆژئاوا و سوریا. ئەوان داوای دانپێدانان بە مافەکانیان و ئۆتۆنۆمییان لە چوارچێوەی سوریایەکی دیموکراسیدا کرد. 5. لەگەڵ بوونی تەحەددیات و گرژیەکان، لە هەمان کاتدا ڕۆڵی کورد لە شۆڕشدا ، بەتایبەتی لە پێوەندی لەگەڵ حکومەتی ناوەندی سوریا و هەروەها لەگەڵ تورکیا کە نیگەران بوو لە کاریگەرییەکانی کوردەکان لەسەر سنوورەکانی. بە گشتی کورد وەک یاریزانێکی سەرەکی لە شۆڕشی رۆژئاوا و گەلانی سوریا لە گۆڕەپانی سەربازی و سیاسی و کۆمەڵایەتیدا دەرکەوت و ڕۆڵی ئەوان کاریگەرییەکی زۆری لەسەر پرۆسەی گەشەسەندنی ئەم وڵاتە هەبوو. هەروەها لە ئێستادا لە دوای ڕووخانی حکومەتی بەشار ئەسەد لە سوریا گۆڕانکارییەکی گەورە دەبێت کە دەتوانێت لێکەوتەی زۆری بۆ داهاتووی ئەم وڵاتە و ناوچەکە هەبێت.

لە دۆخێکی وادا ئەو هەنگاوانەی کە دەتوانرێت ئەنجام بدرێن وەک - دامەزراندنی حکومەتی ئینتقالی، دوای ڕووخانی حکومەت پێویستە حکومەتێکی ڕاگوزەر دابمەزرێنرێت کە نوێنەری سەرجەم نەتەوە لەخۆ بگرێت. پێویستە ئەم حکومەتە بتوانێت وەڵامی پێداویستییەکانی خەڵک بداتەوە و هاوکار بێت لە بەرقەرارکردنی ئاسایش و سەقامگیری. -دابینکردنی ئاسایش و ڕێگریکردن لە ئاژاوەگێڕی و تاڵانی موڵکی گشتی،کە یەکێک لە ئەرکە سەرەکییەکانی دوای ڕووخانی ڕژێم ئەگەری ئاژاوەگێڕی و توندوتیژی ناوخۆیی هەیە ، پێویستە ڕێوشوێن بگیرێتەبەر بۆ دڵنیابوون لە ئاسایشی ناوچە جیاوازەکان و هێزی ئەمنی نوێ پێکبهێنرێت بە ئامانجی پاراستنی هاوڵاتیان. - ئەنجامدانی دیالۆگی نیشتمانی لە نێوان گروپە جیاوازەکانی کۆمەڵگەی سوریا بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتنی سیاسی و کۆمەڵایەتی پێویستە.

ئەم دیالۆگانە دەتوانن یارمەتیدەر بن بۆ بەهێزکردنی پێکەوەژیانی ئاشتیانە و ڕێگریکردن لە گرژییە نەتەوەیی و ئایینییەکان. - دوای چەندین ساڵ لە شەڕ و وێرانکاری، پێویستی بە بەرنامەی بەرفراوانی ئاوەدانکردنەوە و پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری و خزمەتگوزارییە گشتییەکان و ئابووری هەیە. پشتیوانی نێودەوڵەتی لەم بوارەدا دەتوانێت زۆر کاریگەر بێت. - پێویستە گرنگی تایبەت بە مافی مرۆڤ و دادپەروەری ئینتقالی بدرێت.

ئەمەش لێکۆڵینەوە لە تاوانەکانی جەنگ و پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە کاتی جەنگ و هەوڵدان بۆ چەسپاندنی مافی قوربانییەکان دەگرێتەوە -بەهێزکردن و پاڵپشتیکردنی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و گروپە کۆمەڵایەتییە کاراکان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ دروستکردنی کۆمەڵگەیەکی دیموکراسی و بەشدار. - لەدوای ڕووخانی حکومەت پێویستی بە ڕاکێشانی هاوکاری نێودەوڵەتی هەیە بۆ ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدانی وڵات. ئەم یارمەتییانە دەتوانن یارمەتی دارایی و مرۆیی و تەکنیکی لەخۆ بگرن.

لە کۆتاییدا، هەر کارێک لە دوای ڕووخانی حکومەت، دەبێت وەڵامی خواست و پێداویستییەکانی گەلی سوریا بداتەوە و هاوکار بێت لە بەرقەرارکردنی ئاشتی و سەقامگیری هەمیشەیی لەو وڵاتەدا.