ژیان

نەورۆز… هێمای ئازادی لای شاعیرانی کورد

نەورۆز لە شیعری شاعیرانی کورد هەمیشە جێگەی بایەخ بووە، شاعیران لەگەڵ ئەوەی نەورۆزیان وەک جەژنێکی "کوردەواری" ناوبردووە، وەک هێمای ئازادی و نوێبوونەوەش پێناسەیان کردووە. 

نەورۆز لە کوردستاندا وێڕای ئەوەی جەژنێکی تایبەتە و مێژوویەکی کۆنی ھەیە، بە جەژنێکی نەتەوەییش دادەنرێت کە لە ھەموو بەش و شار و ناوچەکانی کوردستان بەڕێوە دەچێت. 

یەکێک لە خاڵە ھاوبەشەکان لەنێوان زۆربەی ناوچەکانی کوردستاندا، هەڵکردنی ئاگری نەورۆز و هەڵپەڕکێ و دیلانی کوردییە لە دەوری ئەم ئاگرانەدا. 

نەورۆز وەک هێمایەکی سیمبولی بۆ رزگاربوون لە چەوسانەوە و لەنێوچوونی زوڵم و ستەم و رۆژی ئازادی، جێگەی لەنێو دەقی شیعری شاعیرانی کوردا دیارە و، دەیان تێکست و دەقی ئەدەبی بەو ئاراستەیە نووسراون. 

بەشێک لەو شیعرانەی کە تایبەتن بە نەورۆز، بوون بە سرودێک بۆ ئەم رۆژە، نەوە دوای نەوە دەوترێتەوە و بەبێ گوێگرتن لەو شیعرانە کە کراون بە گۆرانی نەورۆز تێناپەڕێت. 

نەورۆز لای شاعیرانی کورد و لە ئەدەبی کوردیدا هەم وەکو سەرەتای وەرزێکی نوێ و، نوێبوونەوەی سرووشت، هەم وەکو سیمبولێک بۆ رزگاربوون لە زوڵم و ستەم و نیشانەی ئازایەتی و بەرخودانی نەتەوەیی کورد بەشێکی دانەبڕاوە لە ئەدەبیاتی کۆن و تازەی کوردیدا.

شیعری نەورۆزی پیرەمێرد کە لەلایەن حەمە ساڵح دیلان و حەسەن زیرەکەوە کراوەتە سرود، دیارترین نمونەیە کە نەورۆز وەک  رزگاربوون لە زوڵم و ستەم و نیشانەی ئازایەتی و بەرخودانی نەتەوەیی کورد دەناسێنێت. 

ئەم رۆژی ساڵی تازەیە نەورۆزە ھاتەوە
جەژنێکی کۆنی کوردە بە خۆشی و بە ھاتەوە
ئەو رەنگە سوورە بوو کە ئاسۆی بڵیندی کورد
مژدەی بەیانی بۆ گەلی دوور و نزیک ئەبرد
نەورۆز بوو ئاگرێکی وەهای خستە جەرگەوە
لاوان بە عەشق ئەچوون بەرەو پیری مەرگەوە

نەورۆز و عەشق دووانەیەکی دانەبڕاوی شاعیرانی کوردبوون، لە ئەدەبی کوردیدا وەسفی نەورۆز کراوە و جوانی نەورۆز وەکو وێنەی خەیاڵی لە تێکستە ئەدەبییەکاندا جێی بووەتەوە، وەک وەفایی لە باسی نەورۆزدا نوسیویەتی:

نەسیمی بای نەورۆزی شەمیمی عەبھەری ھێنا
موریدی عاشقان دیسان پەیامی دولبەری ھێنا
نەوید ئەی عاشقانی دڵفگار یار ھاتە سەر خەندە
سەڵا ئەی بولبولان دیسان درەختی گوڵ بەری ھێنا

نەورۆز کە لە کوردستاندا سەرەتا وەرزی بەهارە، ئەو وەرزەش وەک سەرەتایی نوێبونەوەی سروشت دەبینرێت، بۆیە وەک نالی شاعیر لە شعیرێکدا نەورۆزی وەک هێما بۆ نوێبوونەوە و گۆڕانکاری لە ژیان و ژیانەوەی دووبارەی سروشت و کۆتایی خەم و پەژارە وێنا کردووە. 

تەشریفی نەوبەھارە کە عالەم دەکا نوێ
دڵ چونکە میسلی خونچەیە بۆیە دەپشکوێ

کورد بە درێژایی مێژوو لە ژێر دەستی وڵاتی سەردەستدا بووە، هاوڵاتیانی کورد بە شێوەی جیاواز چەوسێندراونەتەوە، گەلی لە بەشێکی زۆری مێژووەکەیدا لە کاتی نزیک بونەوەی لە نەورۆز و بەهار شۆرش و راپەڕینی کردووە، راپەرینی باشوری کوردستان لە نەورۆزدا بووە، تا ئێستا هەنگاوەکان بۆ دەستپکردنی ئاشتی لە باکوری کوردستان لە نەورۆزدان، هەر بۆیە وەک هێمن موکریانی نەورۆزیان وەک سەردەمی شۆڕش و رزگاری پێناسەکردووە.

ره‌فيقان رۆژى كوردانه‌، به‌هاره‌ جێژنى نه‌ورۆزه‌
به‌ دڵ لێتان ده‌كه‌م له‌و رۆژه‌دا من جێژنه‌ پيرۆزه‌
به‌ سۆزه‌ى باى به‌يان لێوى كراوه‌ خونچه‌يى خه‌ندان
له‌سه‌ر چڵ بولبولى شه‌يدا له‌ خۆشى گوڵ ده‌ڵێ به‌ندان

بەشێکی دیکە لە شعیری شاعیرانی کورد بۆ نەورۆز کە بە گرنگیەوە باسی جەژنەکەیان کردووە و بە هەستێکی نەتەوەیی بەرزەوە وەسفی نەورۆزییان کردووە.

شێرکۆ بێکەس
بەهار جوانه، بەڵام کاتێ،
زەوی دایکی، سەرفراز بێ
دەستی درک و داڵ نەیگاتێ
چاو بەرەوژێری بن نەبێ
بۆ ئاسمانی سەر بڕوانێ
من ئەمەوێ جوانی بەهار
له هەڵپەڕکێی کوردستانا
دەستی ئازادیی کورد بگرێ
له ناو نەورۆزی ژیانا

عەبدوڵڵا پەشێو

ئەمساڵ بێ چیا نەورۆز ناکەم
بێ‌بۆنی گیا نەورۆز ناکەم
نەورۆز ناکەم بێ بڵێسەی سووری ئاگر
نەورۆز ناکەم گەر ڕەشبەڵەک تۆز نەکات
و بەخۆم نەبمە سەرچۆپی‌گر .

شێخ سەلامی شاعیر
جێژنی نەورۆزتان یاخوا پیرۆز بێت
شەوتان هەر رۆژ و رۆژتان نەورۆز بێت
هەر ئەم رۆژە بوو کاوەی کوردی گورد
مێشکی زوحاکی بە چەکوش ورد کرد

حەریق
ئەڵێن وا جەژنی نەورۆزە دڵم پڕ ئاتەش و سۆزە
وەرە ‌بۆ جەژنەپیرۆزە بدەم رۆحم لەبەر ماوم
وەرە سەر چاوەیی چاوم، دەڵێی دەریای عەممانە
تەماشای ئەشکی گوڵنارم لە سایەی چاوی خوێناوم

مەولەوی 
ئاماوە وەهار وەهاری شادی 
بوی عەترێ نەسیم خونچەی ئازادی
خێڵخانەی خەفەت باربەنیش کەردەن
مەینەت روو نیان وە ماوای مەردەن

حەقیقی
مزگێنی بێ ھات ساڵی نوێ
خۆشی دوای خۆشی جوێ بە جوێ
بڵێن بەخت چیدی نەنوێ
ئەستێرەی مەش سەری ناسوێ
وە بیرت دێ چمان دی دوێ

ع.شەونەم
جەژنە جەژنی کوردستانە جەژنی نەورۆزه
بە تیشکی ئاگر ئەنووسم جەژنە پیرۆزە
چاوگی ئاگر هێز و گیانــمە
بـاوەڕی بـــەرزی کـــوردستانمە
جەژنە جەژنی کوردستانە جەژنی

مەلا کەریم زاری
سەبا ھەستە لە خەو نەورۆز واھات
بڵێ با لەشکری زستان بڕوات
بەسە جەور و جەفای بەھمەن و دەی
لە دڵ سەبر و لە تەن خۆ گیان دەرھات
بە ‌سەرمانا کڕێوەی بەفر تاکەی
بدات و دابپۆشێ شار و دێهات
ھەتا کەی تەم بەری خورشێد بگرێ
لە ڕووناکی بەری بن ھەر دوو باغات..
لە بەندیخانەکەی دەردێ گوڵاڵە؟
ئیلاھی تا بولبول بگات بە ئاوات
بە ئاوی شەونمت پێویستە سەوزە
سەر و زڵف و دەم و چاوێک بشوات
سەبا بێ دێرە نازانی کە "زاری"
لە جەوری بەھمەن و دەی چی بە سەر ھات؟

ناسر حیسامی
نه‌ورۆزه‌، كڵپه‌ی لێت ده‌وێ
هه‌تا ڕووناكی سه‌ركه‌وێ
له‌نێو بڵێسه‌دا ماوی
به‌بێ ئاگر تۆ گومناوی
ئه‌ی به‌ژنی به‌رز، ئه‌ی سپیدار!
ئه‌ی قامه‌تی سه‌وزی به‌هار!
به‌سه‌رچوو وه‌رزی دابڕان،
وه‌رزی كۆچی باڵنده‌كان
له‌گه‌ڵ گه‌زیزه‌ دێنه‌وه‌
نه‌غمه‌ی ئه‌وین ده‌ڵێنه‌وه‌
نه‌ورۆزه‌ گۆرانیی ده‌وێ
هه‌تا خه‌می خاک بڕه‌وێ،
له‌ هاواری خۆتدا ماوی
به‌بێ هاوار تۆ گومناوی

ئەمین گەردیگلانی
نەوبەھارە و سەوزە گۆرانی دەڵێ
بەندی تیشک و شەونم و جوانی دەڵێ
پێیەتی مزگێنیی سەرھەڵدانەوە
پشت لە مردن کردن و بووژانەوە
دێ گەزیزەی شین بە شوێن نەورۆزەوە
دێن بە پێشوازی شنەی نەورۆزەوە
دێ بەھارێ پڕ بە دڵ شادی بکەین
چاو لە باڵای بووکی ئازادی بکەین

حاجی قادری کۆیی
ڕۆژتە ئەی بایی نەورۆزی لە بن بەفری گران
کانی پێی سڕ بوو چناریش دەستی چوو پەنجەی تەزی
سونبولی زوڵف و گوڵی ڕوخسار و سەروی قامەتی
مانگی نیسان و گوڵان نەیدی لە نێو باخی وزەوی

هەواڵ

بۆ یەکەمجار شەڕ و جەنگ گرانی لە هەرێمی کوردستان دروست نەکرد

لە 12 رۆژی جەنگی ئیسرائیل و ئێراندا، بازاڕەکانی هەرێمی کوردستان بۆ یەکەمجار توشی هیچ شڵەژانێک و بەرزبونەوەی نرخی کاڵاو شمەک نەبوو، لە کاتێکدا زۆرینەی کاڵای بازاڕەکانی ئێرانین. 


بەرەبەیانی 13ـى حوزەیران ئیسرائیل هێرشێکی چڕ و فراوانی کردە سەر کۆماری ئیسلامی ئێران، هێرشەکە یەکەم هێرشی ئاشکرا و راستەوخۆی ئیسرائیل بوو بۆ سەر ئێران.


ئیسرائیل گورزی کوشندەی لە ئێران وەشاند، جگە لە کوژرانی سوپاسالاری ئێران و فەرماندەی سوپای پاسداران و فەرماندەی هێزی ئاسمانی ئێران، چەندین فەماندەی پلەباڵای ئێران کوژران، هەروەها زیاتر لە 10 زانای ئەتۆمی ئێران کوژران.


ئێران هەمان رۆژ وەڵامی هێرشەکانی دایەوە و بەچڕی ئیسرائیلی موشەک باران کرد، دوای 12 رۆژ شەڕەکە بە کاتی وەستێندراوە و بڕیارە ئاگربەستی درێژخایەنیش بکرێت. 


هەرێمی کوردستان لە نێوان بەرداشی ئێران و ئییسرائیلدا بوو، بەشێک لە موشەک و درۆنەکانی هەر دوولا بەسەر ئاسمانی هەرێمدا تێدەپەڕین و لە چەند ناوچەیەکیش کەوتنەخوارەوە.


ئەوەی بۆ هەرێمی کوردستان جیاوازبوو لەم جەنگەدا، سەقامگیری دۆخی بازاڕەکانی بوو، نەک شتومەک گرانن نەبوو، بازاڕ هیچ شڵەژانێکی بەخۆیەوە نەبینی، بەڵکو بەشێک لە شمەک و پێداویستییەکان نرخەکانیان دابەزی.


گراننەبوونی کاڵا و پێویستی هاوڵاتیان لەکاتێکدابوو، بەشێکی زۆری ئەو بەرهەمانەی لە بازاڕەکانی هەرێمدان، بەرهەمی ئێرانییە، لە 12 رۆژ ئەو جەنگە قورسەی بەرۆکی ئێرانی گرتبوو، سنورەکان دانەخران و ئاڵوگۆڕی بازرگانی وەک خۆی بەردەوام بوو.


یەکێکی تر لەو هۆکارانەی کە وایکرد، لە بازاڕەکاندا هیچ شڵەژانێک روونەدات، دابەشنەکردنی مووچە بوو، کاتێک جەنگەکە دەستیپێکرد، 43 رۆژبوو مووچە دابەشنەکرابوو، ئەمەش وایکرد هاوڵاتیان بە لێشاو و زیاد لە پێویست شتومەک نەکڕن.


هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان لە کاتی ئەنجامدانی ریفراندۆم و بڵاوبونەوەی کۆرۆنا و قەدەغەی هاتووچۆ لەکاتی سەرژمێریدا، بەلێشاو روویان لە بازاڕەکان دەکرد بۆ کڕینی شتومەک، ئەمەش سڵەژانی لە بازاڕدا دروستت کرد و بووەهۆی بەرزبونەوەی نرخ، بەڵام تێپەڕاندنی ئەم جەنگە بەبێ شڵەژانی بازاڕ، هاوڵاتییانی هەرێم رادەهێنێت بۆ چۆنێتی مامەڵەکردنن لەگەڵ کێشە و قەیرانەکاندا.