هەواڵ

هەڵکشانی ژمارەی دەرچووانی دانەمەزراو، بێ پلانی و دەستەوەستان بوونی حكومەت

نەبوونی دەرفەتی کار و دامەزراندن یەکێکە لە گرفتە گەورەکانی دەرچووانی زانکۆ و پەیمانگاکان لەهەرێمی كوردستان، ساڵانە ژمارەیەکی زۆر خوێندکار بە هیوای دامەزراندن و دەستکەوتنی کارەوە خوێندن تەواو دەکەن.

 بە گشتی دەرچووانی زانکۆ و پەیمانگاکان، لە سێ ڕێگەوە ڕوو لە بازاڕی کاردەکەن:

ڕێگای یەکەم: دامەزراندن لە ڕێگای کەرتی تایبەتەوە
دەرچووان لە ڕێگەی ناردنی سیڤی و بەکارهێنانی پەیوەندییە کەسییەکانیان دەتوانن دەرفەتی کار بدۆزنەوە و لە کەرتی تایبەت کار بکەن، بەشێک لەم دەرچووانە کارێک ئەنجامدەدەن کە پەیوەندی بە پسپۆڕی و بڕوانامەکانیانەوە نیە.

ڕێگای دووەم: کاری ئازارد
بەشێکی تر لە دەرچووان بە سوود بینین لە پسپۆڕی و شارەزایی خۆیان کاری ئازاد ئەنجام دەدەن و کەمتر بیر لە دامەزراندن لە کەرتی تایبەت یان گشتی دەکەنەوە.

ڕێگای سێیەم: دامەزراندن لە ڕێگای کەرتی گشتییەوە
ئەم بەشەی دەرچووان ،کە دەتوانرێت بوترێت زۆرینەی ژمارەی دەرچووان پێکدێنن، دەیانەوێت لە کەرتی گشتیدا و بە پێی پسپۆڕی و لێهاتووییان لە دام و دەزگاکانی حوکمەتدا خزمەت بکەن.

لە هەرێمی کوردستاندا، هیچ کام لەم ڕێگایانەی سەرەوە  نەیتوانیوە بە شێوەیەکی باش پێویستی دەرچووان بۆ دەستکەوتنی دەرفەتی کار پڕ بکاتەوە.

کەرتی تایبەت لە ئاستی پێویستدا نیە و زۆرینەی هەلی کارەکان لەسەر بنەمای پەیوەندییە کەسییەکان پڕدەکرێنەوە نەوەک پسپۆڕی، هەروەها هاوسەنگی لە نێوان ئەرک و مافەکانی کارمەندا نیە.

زانکۆ و پەیمانگاکانیش نەیانتوانیوە وەک پێویست ببنە ژینگەیەکی لەبار بۆ پێگەیاندنی کادرێک کە بتوانێت ببێتە خاوەن کار و پیشەی ئازاد.

هەر بۆیە زۆرینەی دەرچووانی زانکۆ و پەیمانگاکان چاوییان لە کەرتی گشتییە و چاوەڕوانی دامەزراندن دەکەن.

نزیکەی ٨ ساڵە بە بیانووی خراپی دۆخی ئابوری، پرۆسەی دامەزراندن لە هەرێمی کوردستاندا ڕاگیراوە و ساڵانە ژمارەی دەرچووە دانەمەزراوەکانیش ڕوو لە زیادبوونە.

بۆ دەستکەوتنی ئاماری فەرمی ژمارەی دەرچووانی زانکۆ و پەیمانگاکان، مایک پەیوەندیکرد بە هەر یەک لە وتەبێژی وەزارەتی خوێندنی باڵا و بڕیاردەری لیژنەی پەروەردە و خوێندنی باڵا لە پەڕلەمانی کوردستان و چەند ئەندامێکی ئەو لیژنەیە.

بەڵام سەرجەمیان بێ ئاگایی خۆیان لەو ئامارە ڕاگەیاند و ئاماژەیان بەوەدا کە وەزارەتەکان هەماهەنگی پەرلەمانتاران ناکەن لە پێدانی داتا و ژمارەکان.

بە پێی ئامار و داتا نافەرمییەکان لە 15 ساڵی ڕابردوودا زیاتر لە (420,000) خویندکار لە زانکۆ و پەیمانگاکان دەرچوون و لەو ڕێژەیەش تەنها نزیکەی (60,000) لە کەرتی گشتیدا دامەزراون.

لە ئێستادا ژمارەی دەرچووانی دانەمەزراو نزیکەی (360,000) دەرچووە. ساڵانەش نزیکەی (40,000) خوێندکار لە زانکۆ و پەیمانگاکان خوێندن تەواو دەکەن و چاوەڕێی دامەزراندن و دەرفەتی کارکردن  دەکەن.

لە ساڵانی ڕابردوودا خوێندکارە یەکەمەکانی سەر ئاستی زانکۆ و پەیمانگاکان لە پرۆسەیەکی تایبەتی دامەزراندندا جیاواز لە دەرچووانی تر دادەمەزرێنراون، ماوەی چوار ساڵە ئەو جۆرە دامەزراندنەش ڕاگیراوە و لە ئێستادا زیاتر لە 1500 دەرچووی یەکەمی زانکۆ و پەیمانگاکان چاوەڕوانی دامەزراندنن، سەرەڕای هەبوونی ژمارەیەکی زۆر بۆشایی لە دامودەزگاکاندا، حوکمەتی هەرێم ماوەی هەشت ساڵە دەرگای دامەزراندنی داخستووە و لە ئێستادا هیچ پلانێک نیە بۆ دەستپێکردنەوەی پرۆسەکە.

وەستانی پرۆسەی دامەزراندن، بووەتەهۆی بەرزبوونەوەی ڕێژەی بێکاری گەنجان و دروستبوونی بۆشایی میلاکات لە دامودەزگاکانی حکومەتدا.

بەهۆی نەبوونی دەرفەتی کار و دامەزراندنەوە، بەشێک لە دەرچووان وەک خۆبەخش یان وەک وانەبێژ لە خوێندنگە و دامودەزگاکاندا کاردەکەن و بەهیوای ئەوەن لە ئەگەری دەستپێکردنەوەی پرۆسەی دامەزراندندا هەلی دامەزراندنیان هەبێت.

زیاتر لە 17 هەزار دەرچووی دانەمەزراو وەک وانەبێژ لە کەرتی پەروەردەدا کاردەکەن و خۆبەخشانی کەرتی تەندروستیش ژمارەیان نزیکەی4  هەزار کەسە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ نەبوونی میلاکاتی پێویست لەو دوو کەرتەدا.

لە ڕابردوودا، دابەزینی نرخی نەوت و بڕینی بەشە بودجەی هەرێم لەلایەن حوکمەتی عێراقەوە ئەو پاساوانەبوون کە حوکمەتی هەرێم دەیکردنە هۆکاری ڕاگرتنی پرۆسەی دامەزراندن، بەڵام لە دوای دوبارە ڕێکەوتنەوەی هەولێر و بەغداد و باشبوونی دۆخی دارایی هەرێم، دەرچووانی دانەمەزراو چاوەڕێدەکەن پرۆسەی دامەزراندن دەستپێبکاتەوە.

هەواڵ

موقتەدا سەدر هەڵبژاردن رەتدەکاتەوە و چاوەڕێی دوو ئەگەرە

سەرەڕای کشانەوەی لە پرۆسەی سیاسی و بەشدارینەکردنی لە هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی عێراق، بەڵام موقتەدا سەدر هێشتا مۆتەکەی دەسەڵاتدارانی عێراقە، ئەمەش وایکردووە لەلایەک چاویان لەسەر هەڵبژاردن بێت و لەلایەکیش چاویان لەسەر سەدر بێت، خودی موقتەدا سەدریش چاوەڕێی روودانی دوو ئەگەرە لە عێراق.

موقتەدا سەدر سەرکردەی ڕەوتی سەدر، هێشتا یەکێکە لە گەورەترین مەتەڵە سیاسییەکان، کە ڕووبەڕووی نەیارەکانی دەبێتەوە لە چوارچێوەی هەماهەنگیدا، یان تەنانەت لایەنگران و هاوپەیمانە نزیکەکانی.

لەدوای بڕیارە بەناوبانگەکەی سەدر بۆ کشانەوەی کوتلە پەرلەمانییەکەی کە خاوەنی 72 کورسی پەرلەمانی بوو، لە هاوینی 2022 و راگەیاندنی ڕەتکردنەوەی کارکردن لەگەڵ "گەندەڵکاران" کە مەبەستی چوارچێوەی هەماهەنگی بوو، پێشبینیەکان سەبارەت بە هەنگاوی داهاتووی سەدر بەردەوام مشتومڕی لە نێوان سیاسەتمەداران و شیکەرەوەکان و تەنانەت هاوڵاتیانی ئاسایی دروستکردووە.

موقتەدا سەدر لە هەموو پەیامەکانیدا سەبارەت بە کشانەوەی لە پرۆسەی سیاسی و هەڵبژارد، تەنها ئاماژەی بە چینێکی گەندەڵی دەسەڵاتدار کردووە، بەبێ ئەوەی هیچ نیازێکی تری خۆی بخاتەڕوو، بەڵام سەرکردەویەکەی چوارچێوەی هەماهەنگی خواستی سەدر ئاشکرا دەکات.

سەرکردەیەک لە چوارچێوەی هەماهەنگی کە نەیویست ناوی ئاشکرا بکرێت، بە ڕۆژنامەی «الشرق الأوسط»ـى راگەیاندووە، سەدر سیستەمێکی دەوێت کە لەگەڵ تێڕوانینی خۆیدا بگونجێت، کە لەوانەیە لەگەڵ تێڕوانینی ئەوانی تردا نەگونجێت.

ئەو سەرکردەیەی چوارچێوەی هەماهەنگی پێیوایە، کشانەوەی ئێستای موقتەدا سەدر لە پرۆسەی سیاسی و بایکۆتی هەڵبژاردن، لەم دیدگایەوە سەرچاوە دەگرێت نەک ڕق لە کاری سیاسی.

ئاماژە بە پێگە و بەهێزی سەدر دەکات لە دەرەوەی پرۆسەی سیاسی و دەڵێت: لەوانەیە یارییەکە بە تەواوی بگۆڕێت تەنانەت ئەگەر لە پێشبڕکێی هەڵبژاردنیش دوور بێت، هەر بۆیە، چوارچێوەی هەماهەنگی چاوێکیان لەسەر هەڵبژاردنەکان و چاوەکەی دیکەش لەسەر سەدرە.

لەگەڵ ئەوەی لایەنەسیاسییەکان و چاودێرانی سیاسی پێیانوابوو، سەدر لە چوار ساڵی رابروودا، شەقامی لە بەرژەوەندی خۆی ساز و ئامادەکردووە بۆ چوونە سەر سندوقەکانی دەنگدان، بەڵام لە بڕیارێکی چاوەڕواننەکراودا، سەدر بایکۆتکردنی هەڵبژاردنی راگەیاند، هەرچەندە سەرۆک کۆماری عێراق بە فەرمی داوای لێکرد بە بڕیارەکەیدا بچێتەوە، بەڵام ئەو سوربوو لەسەر بڕیارەکەی.

لە ناوەڕاستی مانگی تەمووزی ساڵی ڕابردوودا، موقتەدا سەدر بڕیارێکی دەرکرد بۆ دوورخستنەوەی 31 کەس لە بزووتنەوەکە و باڵی سەربازی سەرایا سەلام، بەهۆی ئاماەکارییان بۆ بەشداریکردنیان لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا.

سەرکردەیەکی رەوتی سەر بە رۆژنامەی «الشرق الأوسط»ـى وتووە، ڕەوتی سەدر پشتگیری لە هیچ لیست و کاندیدێک ناکات لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا، ئەو سەرکردەیە ڕەتی دەکاتەوە پێشبینی هەنگاوەکانی داهاتووی سەدر بکات و دەڵێت: هەموو شتێک دەگونجێت، بەڵام کەس نازانێت چۆن و کەی ڕوودەدات.

ئەو سەرکردەیە ئاماژەی بەوەکردووە، کە سەدر درکپێدەکات و گرەو لەسەر ئەگەری داڕمانی چوارچێوەی هەماهەنگی دەکات بە تێپەڕبوونی کات، چونکە بڕوا وایە سیستەمی سیاسی ئێستا بە ئاسانی چاکسازی ناکرێت.

دەشڵێت: سەدر هەموو جۆرە کارێکی سیاسی تاقیکردۆتەوە. بەشداری کردن لە پەرلەمان و کشانەوەی لێی و بەشداریکردن لە حکومەت و کشانەوەی لێی و هەروەها دژایەتیکردنی چالاکی لە شەقامدا و پێدەچێت گەیشتووەتە ئەو ئەنجامەی کە ئەم سیستەمە توانای چاکسازی نییە.

یەکێکی تر لەو ئەگەرانەی کە سەدر چاوەڕێی دەکات، شوێنگرتنەوەی عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەکانە لە عێراق، خودی سەدریش خواستی خۆی بۆ جێگرتنەوەی نەشاردووەتەوە و بەپێی بنەماکانی مەزهەبی شیعە، موقتەدا سەدر هەموو مەرجەکانی تێدایە.