هەواڵ

ئێران داوای تۆمەتبارانی دۆسیەی کوژرانی قاسم سولەیمانی لە عێراق دەکات

کەسی یەکەمی پۆلیسی ئینتەر پووڵ لەعێراق بە MIC ی وت کە کۆماری ئیسلامی ئێران داوای رادەستکردنەوەی ژمارەیەک کەسی لێکردوون، کە تۆمەتبارن بە دۆسیەی کوژرانی قاسم سولەیمانی.

بەڵام بێ ئەوەی ئاماژە بەناو و ژمارەی ئەو کەسانە بکات، کە لەلایەن ئێرانەوە وەک تۆمەتباری دۆسیەکە تەماشا دەکرێن.

ئێران تەنها ووڵات نییە کە داوای تۆمەتباری دۆسیەکان بکات، بەڵکو تەنها لەهەرێمی کوردستانەوە و 60 کەس وەک داواکراوی دادگای ووڵاتان، رادەستی وڵاتان کراونەتەوە.

گەرمیان خەلیل خەڵكی باشووری كوردستانە، لەلایەن پۆلیسی ئینتەرپوڵ لەسەر بنەمای داوایەكی سوید بە تۆمەتی كوشتن و رفاندن داواكراوە، ناوی لە لیستی سوردایە.
 سامان حوسێنی تەمەن 64 ساڵیش یەكێكی دیكە لەو كوردانەی كە خەڵكی هەولێرە و لەلایەن بۆسنە و هەرسك كە وڵاتێكی ئەوروپییە بە تۆمەتی خراپ بەكارهێنانی دامودەزگاكانی دەوڵەت و گەندەڵی دارایی داواكراوە.
رەمەزان تاهیریش خەڵكی شێخانە، لەلایەن وڵاتی سویدەوە بە تۆمەتی كوشتن داواكراوە.
ئازاد ستار ئەحمەدیش كە خەڵكی خانەقینە، لەلایەن نەرویجەوە بە تۆمەتی دەستدرێژی سێكسی و ئازاردانی ژنان لەرێگەی سێكسەوە داواكراوە.
ئەمانە نمونەیەكن لە سەدان نمونەی داواكراوی ئینتەرپوڵ لە عێراق و ناویان لە لیستی سوردایە.

پۆلیسی ئینتەرپوڵ
عێراق هەرچەندە لە ساڵی 1967 ەوە بە ڕەسمی ئەندامی ئەو ڕێكخراوەیە ، بەڵام بەهۆی ڕووداوەكانی عێراقەوە چەند جارێك عێراق لە ئەندامیەتی ئینتەرپوڵ دابڕاوە.
 بەتایبەت دوای شەڕی كەنداو و ڕووخاندنی ڕژێمی بەعس لە ساڵی 2003 ، پۆلیسی نێودەوڵەتی "ئینتەرپوڵ" لقی خۆی لە عێراق كردەوە.
 پۆلیسی ئینتەرپوڵ گەورەترین ڕێكخراوی پۆلیسیە لە جیهان و 194 وڵات تێیدا ئەندامن.
ئەو ڕێكخراوە بۆ هەماهەنگیكردن لەئاڵوگۆڕی زانیاری پۆلیسی لەنێوان وڵاتان و ڕادەستكردنەوەی تۆمەتباران لەنێوان وڵاتان دروستبووە.
ئینتەرپوڵ " Interpol" كورتكراوەی پۆلیسی نێودەوڵەتییە و ناوە تەواوەكەی (International Criminal Police Organization) ڕێكراوی پۆلیسی تاوانی نێودەوڵەتییە .
ئەو ڕێكخراوە لە 7 ی سێپتەمبەری ساڵی 1923 دامەزراوە و بارەگای سەرەكی لە شاری لیۆنی فەڕەنسایە.

بودجەی ئینتەرپوڵ
بودجەی ئینتەرپوڵ ساڵانەیە و بەپێی بەشدارییەكەیان وڵاتان پارە دەدەنە ئەو ڕێكخراوە و فەرمانبەری 80 دەوڵەت بەشێوەی هەمیشەیی لەو ڕێكخراوەدان.
 لە ساڵی 2009 بودجەی ساڵانەی ئینتەرپوڵ زیاتر لە 47 ملیۆن یۆرۆ بووە.
ئینتەرپوڵ بە هەر چوار زمانی ئینگلیزی و فەڕەنسی و ئیسپانی و عەرەبی بەكاردەهێنێت، و پێگەیەكی ئەلیكترۆنیشیان هەیە(www.interpol.int  )  بۆ بڵاوكردنەوەی چالاكیەكانیان.

بودجە و خەرجی ئینتەرپوڵ لەلایەن وەزارەتی ناوخۆی عیراقەوە دابین دەكرێت
بەپێی ئەو زانیاریانەی کە MIC لە سەرچاوەیەكی باڵای وەزارەتی ناوخۆ دەستیكەوتووە، پۆلیسی ئینتەرپوڵ لە هەرێم بەشێكە لە پۆلیسی ئینتەرپوڵی عێراق، لە ساڵی 2007 دامەزراوە.
سەرچاوەكە وتیشی :ئینتەرپوڵ نوێنەرایەتی لە سەرجەم پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆكان هەیە.
وەك ئەو سەرچاوەیە باسیكرد: 1117 كەیس لە 2007 ەوە تا 2020 لە رێگەی ئینتەرپوڵەوە لە هەرێم جوڵێندراوە، لەو ژمارەیە تا ئێستا زیاتر لە 60 كەس ڕادەستی وڵاتان كراوە.
سەرچاوەكەی وەزارەتی ناوخۆ دەشڵێت: ئینتەرپوڵ زیاتر هەماهەنگی لەگەڵ پۆلیس و ئاسایش دا هەیە، لە ڕێگەی بەڕێوەبەری گشتی وەزارەتی ناوخۆ و نوێنەرایەتی وەزارەتی ناوخۆی عێراق لە هەرێم.

لەسەر دۆسیەی قاسم سولەیمانی، ئێران داوای كردووە چەند كەسێكی رادەست بكرێت

لیوای یاسایی  سادق فەرەج، بەڕێوەبەری پۆلیسی ئینتەرپوڵ لە عێراق، بۆ MIC ڕایگەیاند، عێراق لە ساڵی 1967 ەوە پەیوەندی بە پۆلیسی ئینتەرپوڵەوە كردووە، لەوكاتەشەوە ئینتەرپوڵ بنكەی لە عێراق هەیە.
بەڕێوەبەری پۆلیسی ئینتەرپوڵ وتیشی: لە هەرێمی كوردستان سێ بەشی ئینتەرپوڵ هەیە كە سلێمانی و هەولێر و دهۆكە.

لیوا سادق فەرەج: هەرێمی كوردستان هەماهەنگ نین لەگەڵمان
بەڕێوەبەری پۆلیسی ئینتەرپوڵی عێراق باسی لەوەشكرد کە ئەوان هیچ عێراقییە رادەستی وڵاتان ناکەن، بەڵکو داوای دۆسیەکانیان دەکەن و لەعێراق دادگاییان دەکەن.
وەك بەڕێوەبەری پۆلیسی ئینتەرپوڵ لەعێراق ئاماژەی پێدا، لەسەر دۆسیەی قاسم سولەیمانی، ئێران داوای كردووە چەند كەسێكی بەتۆمەتی كوشتنی سلێمانی و ئەبو مەهدی موهەندیس رادەست بكەن.

هەواڵ

لایەنەکانی هەرێمی کوردستان هەڕەشەی وەرگرتنی هەڵوێست دژی بەغدا دەکەن

پارتی و یەکێتی بەهۆی بڕیاری نەناردنی پارە بۆ هەرێمی کوردستان، هەڕەشەی راگەیاندنی هەڵوێستی نوێ دژی بەغدا دەکەن، فراکسیۆنە کوردییەکانی پەرلەمانی عێراق هەڵوێستی هاوبەش رادەگەیەنن و محەمەد حاجی مەحمودیش دەڵێت، باشترین کاتە ئێستا دەوڵەتی کوردی رابگەیەنین. 

 بڕیارەکانی حکومەتی عێراق بۆ نەناردنی پارەی مووچە ناڕەزایەتی لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستانی لێکەوتەوە، مەکەبی سیاسی پارتی دیموکراتی کوردستان رایگەیاند، تا پێش جەژنی قوربان وەزارەتی دارایی عێراق شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان نەنێرێت، هەڵوێستی جیددییان دەبێت. 

پارتی حکومەتی فیدراڵی بە "پێشێلکردنی مافە دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستان" تۆمەتبار کردووە، نوسراوەکەی وەزارەتی دارایی عێراقیشی بۆ نەناردنی مووچە بۆ هەرێمی کوردستان وەک دوا پێشلکاری دژی دەستوور و بنەماکانی ڕێککەوتنی پێکهێنانی حکومەت وەسفکردووە. 

بڕیارە رۆژی 2ـی حوزەیرانی 2025، کۆمیتەی ناوەندیی پارتی لەسەر پرسەکە کۆبێتەوە تاتوێی پرسەکە بکات، وەک لە راگەیەندراوەکەی پارتیدا هاتووە، ئەگەر ماف و شایستە داراییەکانی خەڵکی هەرێمی کوردستان ڕەوانە نەکرێت هەڵوێستی جدییان دەبێت". 
یەکێتیی نیشتمانی کوردستان تا ئێستا بە فەرمی هەڵوێستی خۆی  لەسەر بڕیارەکانی وەزارەتی دارایی عێراق رانەگەیاندووە، تەنها هەرێم كەمال ئاغا سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی لە پەرلەمانی عێراق بە میدیای حزبەکەی راگەیاندووە، بڕیارەكەی تەیف سامی وەزیری دارایی نایاساییە و دژی بڕیارەكانی دادگای فیدڕاڵییە.

باسی لەوەشكردووە، هێشتا خشتەی یاسای بودجەی 2025 رەوانەی پەرلەمان نەکراوە و پەسند نەکراوە، ئەم ساڵ مانگی پێنج تەواو نەبووە، بە چ پێوەرێک مووچەی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی و شایستەی هەرێمی کوردستان دەبڕێت؟. 
رۆژی 21ـی شوباتی 2024، دادگای فیدراڵی عێراق لەسەر سکاڵایەکی یەکگرتوو، دادگای فیدراڵی چەند بڕیارێکی لەبارەی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستانەوە دەرکرد، یەکێک لە بڕیارەکان پابەندکردنی بەغدا و هەولێر بوو بە خەرجکردنی مووچە دور لە ملمانێ سیاسییەکان.

دارا سێکانیانی، ئەندامی پەرلەمانی عێراق فراکسیۆنی یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان، هەولێر و بەغدا بە وەلانانی بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی تۆمەتبار کرد و وتی،" نووسراوەکەی تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق پێچەوانەی بڕیاری دادگای فیدراڵییە و  هۆکارەکەی بێ متمانەیی و پابەند نەبوونە بەبڕیارەکانی دادگای فیدراڵیەوە".

باسی لەوەشکرد، زمانی هەڕەشەی سەرکردە سیاسییەکان خزمەت بە هیچ بوارێک و سەقامگیریی کەرتی ئابوری ناکات، ناکرێت مووچەخۆران باجی هەڵەکانی حکومەت بدەن. 
بڕیارە، فراکسیۆنە کوردستانییەکان بۆ رونکردنەوەی نیگەرانییەکان یاداشتێکی ناڕەزایەتیی لە دژی بڕیاری تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق بۆ نەناردنی مووچەی فەرمانبەرانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، بدەنە محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق. 

پارتی چاکسازیی تورکمان لەگەڵ داواکاری بۆ راگەیاندنی هەڵوێستی توندی هاوبەش دژ بە بڕیارەکانی حکومەتی عێراق، لە راگەیەندراوێکدا راگەیاندووە، " حکومەتی فیدراڵی عێراق بەردەوامە لە سزادانی هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان و ماددەکانی دەستوور پێشێڵ دەکات  و پاشگەز دەبێتەوە لە ڕێککەوتنەکان بە بیانوی بێ پاسا و بێ بنەما کە لەسەر مووچە و شایستە داراییەکان ئەنجام درابوون. 

باسی لەوەیشکردووە، بەغدا مووچەی کردووەتە کارتێکی سیاسی بۆ لاوازکردن و دژایەتیکردنی حکومەتی هەرێمی کوردستان و خەڵکەکەی.

نەوەی نوێ و کۆمەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان بە هۆکار دەزانن
جوڵانەوەی نەوەی نوێ کە لەناو هێزە ئۆپۆزسیۆنەکاندا خاوەنی زۆرترین کورسییە، تا ئێستا بە شێوەیەکی فەرمی هەڵوێستی خۆی رانەگەیاندووە، بەڵام لە رێگەی میدیاکانییەوە حکومەتی هەرێمی کوردستانی وەک هۆکار دیاریکردووە و بە پابەندنەبوو بە داواکارییەکانی حکومەتی عێراقەوە تۆمەتباری کردووە. 

کۆمەڵی دادگەری کوردستان لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، "ئۆباڵی کێشەی مووچە بە پلەی یەکەم دەکەوێتە ئەستۆی بەرپرسانی حکومەتی کاربەڕێکەری هەرێمی کوردستان، بەڵام بێگومان حکومەتی فیدراڵیش بەشێکی تاوانەکەی دەکەوێتە ئەستۆ، بەو پێیەی مووچە وەک کارتی سیاسی بەکار دەهێنێت و دەشزانێت کە خەڵک باجەکەی دەدەن".

باس لەوەیشکراوە، بابەتی مووچە کراوەتە چەکی ململانێی نێوان دەسەڵاتدارانی هەرێم و بەغداد و هاوڵاتییانی هەرێمی پێوە گیرۆدە کراوە و دەبێت جارێکی دیکە هاوڵاتیان دەبێت باجی هەڵەی بەرپرسانی هەردوولا بدەن و بە گیرفانی خاڵی جەژن بەڕێ بکەن.

عەلی حەمەساڵح بڕیاردەری رەوتی هەڵوێست بڵاویکردەوە، ئەوان دەڵێن داهاتی نەوت و ناوخۆ نەگەڕاوەتەوە، لەبری سزای بەرپرسانی هەرێم بدەن و ڕێکاری یاسایی بگرنەبەر هاتون سزای موچەخۆرێک دەدەن، کە چەندین ساڵە قوربانیە. 

بڕیاردەری رەوتی هەڵوێست پێی وایە، عێراقیش بێ خەتا نییە و وەک خۆی نوسیوویەتی،" ئەوان بە دەسەڵاتدارانی پارتی و یەکێتی دەڵێن، لە بازرگانی نەوت و قاچاخی و بردنی پارەی هەرێم بەردەوام بن و نەینێرنەوە بۆ عێراق، ئێمەش سزای موچەخۆران دەدەین".

محەمەدی حاجی مەحمود داوای راگەیاندنی دەوڵەتی کوردی دەکات
محەمەد حاجی مەحمود، سکرتێری گشتیی پارتی سۆسیال دیموکراتی کوردستان جارێکی دیکە پرسی ریفراندۆمی ورژاندووە و پێی وایە، ڕیفراندۆم هەیە و دەبێت هەرێمی کوردستان بڕیاری خۆی بدات، چونکە ڕیفراندۆم دەنگی پێویستی بۆ جیابوونەوەی کورد لە عێراق بەدەستهێناوە.

باسی لەوەشکردووە، ئەوەی بەرامبەر بە کورد دەکرێت بڕیاری هەموو سیاسییەکانی عێراقە نەک تەنها وەزیری دارایی، ئەوەی عێراق دەیکات کاردانەوەی واژۆکردنی گرێبەستەکانی کوردستانە لە ئەمریکا.

محەمەد حاجی مەحمود بۆچوونی وایە، عێراق زۆر لاوازە و کورد زۆر بەهێزە، بۆیە عێراق بەبێ کورد هەڵبژاردنی بۆ ناکرێت، بەبێ بەشداریی کورد لە پرۆسەی سیاسیدا هەموو شتێک لە عیراق تێکدەچێت.

نوسراوەکەی تەیف سامی
تەیف سامى، وەزارەتى دارایی عێراق، بە نووسراوێکی فەرمی حکومەتی هەرێمى کوردستانى ئاگادار کردووەتەوە لەوەى چیدیکە ناتوانێت لە ناردنى پارەی مووچە بەردەوام بێت، بە پاساوى ئەوەى بڕى پشکى دیاریکراوى خۆى لە یاسای بودجە تێ پەڕاندووە