لەم ساڵدا کۆچکردن ژمارەی پێوانەیی شکاندووە لەجیهاندا و زیاتر لە 80 ملیۆن کەس ئاوارەبوون ئەویش بەهۆی جەنگ و توندوتیژی و پیشێلکارییەکانی مافی مرۆڤەوە.
بهپێی ئامارێکی کۆمسیۆنی باڵای نهتهوه یهگرتووهکان بۆ کاروباری پهنابهران، لهمساڵدا ژمارەی ئاواره و پهنابهران لەجیهان، ژمارهی پێوانهیی تۆمارکردووه و گهشتۆته 82 ملیۆن کهس.
له ماوهی ڕابردوودا ژمارهی ئهو کهسانهی به ناچاری شوێنی خۆیان بهجێهێشتووه زیادیکردووه، به شێوهیهک ڕێژهی ئاوارهکان %1ی کۆی ژمارهی دانیشتوانی زهوی تێپهڕاندووه.
ههرچهنده بههۆی ڤایرۆسی کۆرۆناوه رێژهی کۆچ و پهنابهری دابهزیوه، بهڵام بهراورد به ساڵانی رابردوو ژمارهی ئاوارهکان به شێوهیهکی بهرچاو زیادیکردووه.
زۆرینهی ئاوارهکان ناوخۆیی بوون و بههۆی کۆت و بهندهکانی ڤایرۆسی کۆرۆناوه نهیانتوانیوه سنوری وڵاتانی تر تێپهڕێنن.
یهک لهسهر سێی ژمارهی ئاواره و پهنابهران دانیشتووی یهکێک لهم پێنج وڵاتهن، سوریا، ڤهنزوێلا، باشوری سودان،ئهفغانستان، میانمار.
له سوریا بههۆی شهڕی ناوخۆ که ماوهی 10 ساڵه بهردهوامه 13.5 ملیۆن کهس ئاوارهبوون که نیوهی دانیشتووانی وڵاتهکه پێک دێنن، نزیکهی نیوهی ئاوارهکان بوونهته پهنابهر و له وڵاتانیتر نیشتهجێبوون و ئهوانیتریش ئاوارهی ناوخۆیین.
ژمارهی ئاواره و پهنابهران ئهو منداڵانهش له خۆ دهگرێت که له ئاوارهییدا له دایکبوون، به پێی ڕاپۆرتی کۆمسیۆنی باڵای نهتهوه یهگرتووهکان بۆ کاروباری ئاواره و پهنابهران، له نێوان ساڵانی 2018 بۆ 2020 نزیکهی یهک ملیۆن منداڵ له پهنابهریدا له دایکبوون.
تورکیا،کۆڵۆمبیا، ئۆگهندا، پاکستان، ئهڵمانیا، له ڕیزبهندی پێشهوهی ئهو وڵاتانهن که پێشوازی زۆرترین ژمارهی ئاواره و پهنابهران دهکهن.
لە بابەتێکی ماڵپەڕی " earthdate" دا باس لەوە دەکات کە ماسی بە گشتی توانای خۆگونجاندن لەگەڵ گۆڕانی پلەی گەرمیدا هەیە و دەتوانێت لە ئاوی سارددا بۆ ماوەیەکی زۆر بژی، بەڵام ئەگەر ئاوێک بە تەواوی بەستوو بێت، ئەگەری ئەوە هەیە هەندێک لە ماسییەکان بمرن.
لێرەدا پرسیارەکە ئەوەیە چۆن ماسییەکان لە دەریاچە بەستووەکان و ئاوەکانی ناوچە جەمسەرییە سەهۆڵاوییەکانی زەویدا دەژین؟
ماسییەکان کۆمەڵێک ستراتیژی بەکاردەهێنن بۆ مانەوەیان لە ژیاندا، ئەوانیش بریتین لە:
- خاوبوونەوەی میتابۆلیک، ماسی دەچێتە دۆخێکەوە پێی دەوترێت "torpor" ئەمەش هاوشێوەی خەوی زستانەیە، بەڵام بەو شێوەیە قووڵ نییە، پلەی گەرمی جەستەیان لەگەڵ پلەی گەرمی ئاوەکەدا دادەبەزێت و لێدانی دڵ و هەناسەدان و ئاستی چالاکی و جوڵەکانی بە شێوەیەکی سەرنجڕاکێش کەم دەبنەوە، بەم شێوەیەش وزە دەپارێزێت چونکە جەستەیان پێویستی بە جوڵە نییە.
- دەڕۆنە قووڵاییەکی زۆرترەوە، زۆرێک لە جۆرەکانی ماسی دەچنە ناوچە قووڵاییەکانی دەریاچەکانەوە کە پلەی گەرمی ئاوەکە جێگیرتر دەمێنێتەوە و کەمتر ئەگەری بەستنی تەواوەتی هەیە، ئەمەش ماسییەکە دەپارێزێت وادەکات لە ژیاندا بمێنێتەوە.
- کەمبوونەوەی ئارەزووی خواردن، بەو پێیەی ئاستی چالاکییەکانیان زۆر کەم دەبێتەوە، ماسییەکان پێویست ناکات لە وەرزی زستاندا وەکو جاران خۆراک بدۆزنەوە، لەوانەیە زۆر کەم بخۆن یان پشت بە وزەی یەدەگی خۆیان ببەستن.
- گونجاندنی فیزیۆلۆژی، هەندێک جۆری ماسی گونجانی تایبەتیان لە جەستەیاندا هەیە کە یارمەتیان دەدات لە سەرمادا بمێننەوە، بۆ نموونە هەندێکیان پرۆتینی دژە بەستن لە خوێنیاندا هەیە کە ڕێگری لە بەستنی خانەکانیان دەکات.
هەر بۆیە بە بەکارهێنانی ئەم ستراتیژانە، ماسییەکانی دەریاچە بەستووەکان دەتوانن وزەی خۆیان بپارێزن و لە بارودۆخی سەختی زستاندا بژین تا بەهار دێت.