تەندروستی

٨ ی ئایار ڕۆژی جیهانی تالاسیمیایە

تالاسیمیا چیە؟

چۆن بەرەنگاری تەشەنەسەندنی تالاسیمیا ببینەوە؟

ئایا هیچ ڕێگا چارەسەریەک هەیە بۆ خۆپاراستن و چارەسەرکردنی تالاسیمیا؟

تالاسیمیا یەکێکە لە نەخۆشیە بۆماوەییەکان کە تیایدا کەسی تووشبوو ناتوانێت بە شێوەیەکی ئاسای و ڕێژەیەکی ئاسایی خوێن و خانەکانی خوێن دروستکەن. کەسانی تووشبوو ئاستی هیمۆگڵۆبینیان دادەبەزێت، نەخۆشیەکە کە تێکچونێکی بۆ ماوەییە تەنها ڕێگەی گواستنەوەی بۆ هێڵی هەڵگرە لە ڕێی باوانەوە بۆ منداڵەکانیان.

ڕێژەی تێکچوون و توندی نەخۆشیەکە لە ئاستی سووک بۆ حاڵەتی قوورسە، کە دەکرێت لە وەرگرتنی دەرمان بۆ بەبەردەوامی خوێن گواستنەوە بۆ کەسی تووشبوو خۆی ببینێتەوە.

نیشانەکانی تالاسیمیا جیاوازن بەهۆی جیاوازی و جۆری زۆری تالاسیمیاوە، کە دەکرێت بگۆڕیت بەپێی ئاستی تووندی نەخۆشیەکە.

شەکەتی

هەست کرددن بە لاوازی

هەڵئاوسانی سک

تۆخ بوونی ڕەنگی میز

گەشەی هێواش بەتایبەتتی لە منداڵان

لاوازبوونی ئیسکەکان

زەردهەڵگەرانی پێست

بە شیەوەیەکی سەرەکی جۆرەکانی تالاسیمیا دوو جۆرن ئەوانیش ئەلفا تالاسیمیا، بێتا تالاسیمیا، کە بە پێی زۆری لە تیکچوونی ژمارەی بۆ هێڵەکان دەکرێت بکرێن بەم چەند جۆەوە.

ئەلفا تالاسیمیا ئەو جۆرەی تالاسیمیایە کە تێکچوون لە جیناتی ئەلفا گرووپ ڕوو دەدات کە لە پێکهاتەی هیمۆگلۆبیندایە کە چوار گرووپی ئەلفایە.

دەکرێت تەنها یەک لە جیناتەکان تووشی تێکچوون ببن لەم حاڵەتەدا کەسی توشبوو بەزۆری هیچ نیشانەیەکی نیە، تەنها هەڵگرە و دەتوانێ بۆ نەوەکانی دوای خۆی بگوازێتەوە.

دەکرێت کەسی تووشبوو دوان لە جیناتەکانیان یان سیانیان تووشی تێکچوون بوبێتن لە گروپی ئەلفا، لەم کەسانەدا حاڵەتەکە نیشانەکانی لە مامناوەند بۆ زۆر قورس دەرکەوێت.

بێتا تالاسیمیا:

جۆرێکی تری تالاسیمیا کە تیکچوونی جیناتە لە گروپی بێتا ڕوودەدات کە لە پێکهاتەی هەمۆگڵۆبیندایە.

دوو جینمان هەیە کە بەشدارە لە گرۆپی بێتا لە دروستکردنی هیمۆگڵۆبیندا بەشدارە.

تیكچوون یان گواستنەوەی جیناتی تووشبوو تەنها لە یەک لە جینەکانی گروپی بێتا دەکرێت بێ نیشانەبن یان زۆر سووک بن، بەڵام ئەگەر تیکچوونەکە لەهەردوو جیناتەکاندا بێت ئەوا کەسەکە نیشانکەکانی قورس دەردەکەون لەسەری.

ئەو هۆکارانەی کە مەترسی و ئەگەری تووشبوون بە تالاسیمیا زیاد دەکەن گرنگترینیان خۆی لەم دوو هۆکارە دەبینێتەووە.

١ - هەبوونی جیناتی تێکچوو لە خێزان، واتە بۆماوەی.

٢ - هۆکاری نەتەوەو ڕەگەز؛ واتە هەندێک رەگەز و نەتەوەی جیاواز زیاتر نەخۆشیەکەیان تیا بەربڵاوە وەک نەتەوە و خەلکی دەریای ناوەڕاست، خەڵکی ئەفریقا، خەڵکی ناوچەکانی باشووری ئاسیا.

گرنگترین گرفتە تەندرووستیەکان کە پەیوەندیدارن بە نەخۆسی سالسیمیا

فشەڵبوون و لاوازبوونی ئێسەکەکان

گەورەبوونی سپڵ

کێشەکانی دڵ

مەترسی و زۆرتر تووشبونی کەسی تووشبوو بە هەوکردن

دواکەوتن و لاوازی لە گەشەی کەسی تووشبوو

بەرزبوونەوەی ڕێژەی ئاسن


ڕێگری کردن لە تووشبوون بە تالاسیمیا
بەشیوەیەکی بنەڕەتی بۆ زۆربەی حاڵەتەکان  هیچ ڕیگا چارەسەریەکی تەواو نیە لەبەردەستدا بۆ ڕیگری لە تالاسیمیا، چوونکە نەخۆشییەکە بۆماوەییە، بەڵام دەتوانن بە هۆشیاری و پرس و ڕاوێژ کردن لە پزیشک و کەسانی پسپۆڕ لە بواری پەیوەست بە کێشە و نەخۆشیە بۆماوەییەکان سوود وەربگرن و ڕێگر بن لە تەشەنەسەندن و بڵاوبونەوەی نەخۆشیەکە ئەگەر هەڵگر یان تووشبووی تالاسیمیان.

بۆنموونە ئێستا بەهۆی پێشکەوتنی تەکنەلۆژیا و زیادبوونی هۆکارەکانی دیاریکردنی نەخۆشیەکان بە  چەند ڕێگایە پێش وەختە دەتوانن خۆپارێزی بکەن بۆنمونە دەتوانرێ زووتر نەخۆشیەکە دیاری بکرێت لە هێلکەی پیتراو یان کۆرپەلە لەناو سکی دایکی لەسەرەتاکانی درووستبونیدا، یان پیتاندنی هێلکە و تۆوی تەندروست لەدەروەی منداڵدان.

تەندروستی

بەکارهێنانی مەیکەپی دژە ئاو مەترسیدارە؟

توێژینەوەیەک کە لە گۆڤاری زانستی ژینگە و تەکنۆلۆژیادا بڵاو کراوەتەوە ئاماژەی بەوە داوە، بەشێک لە بابەتی جوانکارییەکان کە ئەمڕۆ بەکار دێت، ڕێژەیەکی زۆر لە ماددە کیمیایییە ژەهراوییەکان لە پێکهاتەیاندا هەیە وەک پۆڵی فلۆرۆ ئەڵکیل (PFAS ) . کە بەداخەوە لە پێکهاتەی ماددە جوانکارییەکاندا ئەم ماددە نانووسرێت بۆ ئەوەی خەڵک هۆشیار بێت.

ئیدارەی خۆراک و دەرمانی ئەمریکی (FDA) باس لەوە دەکات، بەشێک لە بابەتە جوانکارییەکانی وەکوو بۆیەی نینۆک و کرێمەکان و سوراو و قەڵەم چاو و ماسکەرا، دەکرێت ئەم ماددانەی تێ بکرێت بۆ ئەوەی زۆرتر بە درەوشاوەیی دەربکەوێت. بۆیە زۆر گرنگە ئەو بابەتە جوانکارییانە بەکار دێت کە دڵنیان لەوەی ئۆریجیناڵە و کوالێتی بەرزە.