سكچوون و ڕشانەوەی تووند، نیشانەی باوی چەندین نەخۆشی جیاوازن كە لەهەمان كاتدا ڕوودەدەن لە كەسی نەخۆشدا، لە هەموو تەمەنە جیاوازەكاندا دەردەوكەوێت.
لە گرنگترین هۆكارە باوەكانی كە دەبنە هۆی سكچوون وڕشانەوە:
1.هەوكردنە ڤایرۆسیەكانی ڕیخۆڵە: چەندین ڤایرۆسی جایواز هەن كەدەبنە هۆی سكچون وڕشانەوە.
ئەم ڤایرۆسانە لەباوترین ئەو ڤایرۆسانەن، كە لەڕیخۆڵەكاندا هەوكردن درووست دەكەن ودەبنە هۆی سكچون و ڕشانەوەی توند.
ئەم ڤایرۆسانە لەڕیگەی پیسببوونی خۆراك وخورادنەوە بە پیسایی،بەركەوتنی دەستلێدان بە كەلوپەلی پیسبوو بە ڤایرۆسەكە یان كەسی تووشبوو، هەروەها بەهۆی باش نەشۆردنی دەستەكان لەدوای توالێت.
ئەم ڤایرۆسانە لەهەموو تەمەنیكدا تووشی تووشبوو دەبن
norovirus
rotavirus
adenovirus
astrovirus
2. ژەهراوی بوونی خۆراك بە بەكتریا: باوترین ئەو هەوكردنانەی بەهۆی بەكتریا لە ڕیخۆڵەدا ڕوودەدەن، دەبنە هۆی سكچون و ڕشانەوەی تووند لە ڕێی خواردن وخواردنەوەی ژەهراوی بوو بە بەكتریاكان سكچون ڕشانەوەی تووند لە نەخۆشدا درووست دەكەن.
باوترین بەكتریاكان كە خواردن وخواردنەوە ژەهراوی دەكەن وسكچون ڕشانەوەی تووند درووست دەكەن:
E. coli
Campylobacter
Listeria monocytogenes
Salmonella
Shigella
Staphylococcus aureus
3-سكچوون وڕشانەوەی گەشت: ئەم جۆرە لە سكچوون و ڕشانەوەبەزۆری لەوكەسانەد اڕوودەدات كە گەشت دەكەن و بەركەوتنیان دەبێت بە ئاو وخۆراك و ژینگەی جیاواز كە لەوەی ماڵەكەی خۆی جایوازە، ئەمەش سكچونی تووندی ئاوی لەكەسەكەدا درووست دەكات.
ئەم جۆرە لە سكچوون دەكرێت بە هۆی هەریەك لە زیندەوەرە وردەكانی وەك بەكتریا، ڤایرۆس، مشەخۆرەكان كە لەو ناوچەیەی گەشتت بۆی كردووە ڕووبدات.
4.خەمۆكی و قەلەقی: ئەو هۆرمۆنانەی كە لەكاتی سترێس و قەلەقی دەردەدرێن كاریگەری دەكەنە سەر جووڵەی ڕێخۆڵەكان، بۆیە لەكاتی سترێس وقەلەقی درێژ مەودادا كەسەكە لەبەردەم مەترسی تووشبوون بە سكچون وڕشانەوەدایە.
5.زۆر خۆری و خورادنەوە كحولیەكان: خواردن وخواردنەوەی زۆر دەبنە هۆی تێكدانی سیستەمی كۆئەندامی هەرس، بەمەش لەئەگەری حاڵەتی زۆر خۆری وزیادەرەوی زۆردا دەبێتە هۆی سكچوون ڕشانەوە.
جگە لەوانەش چەند جۆرە خۆراكی تایبەت دەبنە هۆی سكچوون لەكەسەكەدا بەتایبەت خواردنە پڕ ڕۆن وچەوریەكان، هەرچی دەربارەی خواردنەوە كحولیەكانە دەبێتە هۆی هەوكردنی ڕیخۆڵەی كحولی كە ئەمەش لە كاتی زیادەڕەیكردندا سكچون ڕسانەوەی تووندی لێدەكەویتەوە.
6. دەرمان: سكچون ڕشانەوە جگە لەوەی نیشانەی باوی چەندین هەوكردنی جیاوازن، نیشانەی لاوەكی بەكارهێنانی بەشێك لەدەرمانەكانن، كە دەكرێت بگۆڕێت لە كەسێكەوە بۆ كەسێكی دیكە بەپێی بارودۆخی گشتی تەندرووستی كەسەكە، تەمەن، ڕەگەز.
دەرمانەكانی:
دەرمانە نەنستیۆرۆیدەكانی وەك ئیبۆپرۆفین، پاراسیتامۆڵ
دەرمانە كیمایایەكانی چارەسەری شێرپەنجە
بەشیك لە دەرمانی دژە هەوكردنەكان
دوای چەندین کۆبونەوە، لە کۆتایی کۆبونەوەی ئەمڕۆی
ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقدا، رێککەوتنی هەرێم و بەغدا لەسەر هەناردەکردنەوەی نەوتی
هەرێم پەسەندکرا، بەمەش بەستەڵەکی کێشەکانی نێوان هەرێم و بەغدا توایەوە و هیچ
بیانویەک بەدەست عێراقەوە نەما بۆ ناردنی مووچە.
لە کۆتایی کۆبوونەوەی ئەمڕۆیدا، ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق
دەنگی لەسەر دوو بڕیاردا سەبارەت بە میکانیزمی مامەڵەکردن لەگەڵ کۆمپانیا نەوتییە
بیانییەکان و پرسی نەوتی هەرێمی کوردستان.
یەکەم: ئەنجومەنی وەزیران بڕیاریدا کە کرێی دەرهێنانی نەوت
بۆ کۆمپانیا بیانییەکان، کە بۆ هەر بەرمیلێک بە 16 دۆلار دیاریکراوە، چیتر بە پارەی
کاش نەدرێت.
بەپێی بڕیارەکە، لە بری پێدانی پارە، بڕی ئەو نەوتەیان پێدەدرێت
کە هاوتای شایستە داراییەکانیانە و کۆمپانیاکان خۆیان بەرپرس دەبن لە فرۆشتنی ئەو
نەوتە لە بازاڕەکاندا.
دووەم: ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق رەزامەندیی سەرەتایی نیشاندا
لەسەر ئەنجامدانی گرێبەستێکی سێقۆڵی لەنێوان (حکومەتی هەرێمی کوردستان - حکومەتی فیدراڵی
عێراق - کۆمپانیا نەوتییە بیانییەکان).
مەرجی جێبەجێکردنی ئەم بڕیارە ئەوەیە کە حکومەتی عێراق
گرێبەستەکە بەرز بکاتەوە بۆ لیژنەی راوێژکاریی وەزارەتی نەوتی عیراق.
چاوەڕوان دەکرێت لیژنەکە لە ماوەی 48 کاتژمێری داهاتوودا
وەڵامی کۆتایی خۆی بداتەوە، تاوەکو گرێبەستە سێ لایەنییەکە بە فەرمی ئەنجام بدرێت
و بچێتە بواری جێبەجێکردنەوە.
ئەم دوو بڕیارە بە هەنگاوی گرنگ دادەنرێن بۆ کردنەوەی گرێکوێرەی
هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان و چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان
هەولێر و بەغدا.
بە جێبەجێکردنی
بڕیارەکان، حکومەتی عێراق هیچ بیانویەکی بەدەستەوە نامێنێت بۆ نەناردنی مووچەی
هەرێم و دەبێت قۆناغ بەقۆناغ موچەی مانگەکانی مووچە خۆرانی هەرێم بنێرێت، کە تا
کۆتایی ئەمساڵ دەکاتە شەش مووچە.