هەواڵ

سێی ئاب... رۆژی ڕەشی ئێزدییەكان

بەرەبەیانی 10ی حوزەیرانی 2014، كاتێك هاوڵاتیانی عێراق لەخەو هەستان، گوێبیستی هەڵهاتنی سوپا و كەوتنی دووەم گەورەترین شاری عێراق بوون، لەو ساتەوە تەواوی پارێزگای نەینەوا، بەتایبەتی شەنگال كەوتە مەترسییەوە، بۆیە 13 هەزار پێشمەرگە ڕەوانەی ناوچەكە كران و سەنگەرە چۆڵكراوەكانی سوپای عێراقیان پڕكردەوە.
دوای كەمتر لە دوو مانگ، داعش لە ڕێگەی دوو گوندەوە پەلاماری شەنگالی دا، ئێوارەی ڕۆژی سێی ئاب ئەو هێزانەی لەشەنگال بوون كەنزیكەی 10 هەزار پێشمەرگەبوون لەناكاو قەزاكەیان چۆڵكرد و قەزاكە كەوتە دەستی داعش، ئێزدیەكان ئەو رۆژەیان ناونا 73 هەمین فەرمان.
لە یەكەم ڕۆژدا، چەكدارانی داعش هەزار و ٢٩٣ هاوڵاتیی ئێزدیان كۆمەڵكوژ كرد، شەش هەزار و ٤١٧ كەسی دیكەیان ڕفاند، كە زۆرینەیان ژن بوون، ژنەكانیان كردە كۆیلە و لەبازاڕەكانی موسڵ و ڕەققە كڕین و فرۆشتنیان پێوەكردن، دەستدرێژییان كردە سەریان و بە زۆر ئاینیان پێ گۆڕدرا.
٣٦٠ هەزار كەسیش كە هەزاران منداڵی شیرەخۆرە و بەساڵاچوویان تێدابوو، بەدەم قرچەی گەرمای مانگی ئاب و بەپێی پەتی و تینوێتی زێدی لەدایكبوونیان بەجێهێشت و ڕێگای ئاوارەییان گرتە بەر.
داعش ڕێگای شەنگالی بەرەو دهۆك و هەولێر داخستبوو، بەڵام  هێزەكانی ڕۆژئاوای كوردستان بەهانایانەوە هاتن و ڕێڕەویی مرۆییان كردەوە.
هاوڵاتیە ڕزگاربووەكانی شەنگال ڕوویان لە ڕۆژئاوای كوردستان كرد، بەشێكیان هەر لە ڕۆژئاوا مانەوە و بەشێكی دیكەیان بەڕێگەی پێشخاپووردا گەڕانەوە دهۆك و لە 14 كامپدا نیشتەجێكران، هەزارانی دیكەش ڕوویان لە چیای شەنگال، پەناگە هەمیشەییەكەی ئێزدییەكان كرد، ژمارەیەكیان بەهۆی سەختی ڕێگاكە، گیانیان لەدەستدا.

ئەو هێزانەی لە شەنگال بوون
 لیوای ١١١ی سەر بە یەكەی ٧٠ی پێشمەرگە، شەش سەنگەریان لە كۆجۆ و عۆشۆ پێسپێردرابوو، هێزەكانی دیكە  بریتی بوون لە: هێزی لقی 17 ی پارتی لەشەنگال،  ئاسایشی شەنگال، فەرماندەيی هێزەكانی دهۆك، بەرپرسی هێزی زێرەڤانی لە ڕەبیعە، فەرماندەی هێزی 14 لە سوپای یەكی زێرەڤانی، فەرماندەی سوپای یەكی زێرەڤانی، ئامر لیوای هەشتی وەزارەتی پێشمەرگە.
لە كاتی هێرشەكەدا، جگە لە لیوای ١١١ سەرجەم ئەو هێزانەی لەوێ بوون، شەنگالیان جێهێشت، لەدوای ڕووداوەكەش هەرچەندە لیژنەی لێكۆڵینەوە پێكهێندرا بەڵام هیچ ئەنجامێكی نەبوو كەسیش لێپرسینەوەی لەگەڵ نەكرا.

مێژووی هەوڵی دابڕینی شەنگال لەكوردستان
لە كۆتایی ساڵانی 1800-كان، سوڵتانی عوسمانی، لە سعودییەوە هۆزی شەمەریان هێنایە ناوچەكە و شەنگالیان لە دهۆك دابڕی،  بەهەمان شێوە حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق هەوڵیانداوە شەنگال لە كوردستان داببڕن، یەك لەو هەوڵانەش دروستكردنی بەنداوی موسڵ بوو، بەدرێژیی 60 كیلۆمەتر، بەهۆیەوە 110 گوند ژێر ئاو كەوتن و شەنگالیان لە هەرێمی كوردستان دابڕی.
ئەوەش وایكرد تەنها لە دوو ڕێگاوە بە شارەكانی هەرێمەوە ببەسترێتەوە، یەكێكیان تەلەعفەرە، كە لەو ڕێگایەوە 170 كیلۆمەتر لە دهۆكەوە دروورە، ئەوەی تریان لە ڕێگای ڕەبیعەوەیە كە 215 كیلۆمەتر لە زاخۆوە دوورە، هەردوو ڕێگاكەش بەناو چەندین گوندی عەرەبییدا تێدەپەڕن، بۆیە لە كاتی هێرشكردنە سەر شارۆچكەكە بەشێك لە هۆزە عەرەبییەكان ئاسانكارییان بۆ داعش كرد.

ئۆپەراسیۆنی ڕزگاركردنی شەنگال
لە ڕۆژی 8ی تشرینی دووەمی 2015 ەوە هێزە جیاجیاكانی دەوروبەری شەنگال چەند گوندێكیان لەدەستی داعش ڕزگاركرد، تا ئەوكاتەی رۆژی 13 ی تشرینی دووەمی 2015 بە هاوكاری هێزەكانی نزیك لەپەكەكە و پێشمەرگە و چەكدارە خۆبەخشەكانی شەنگال توانرا ناوەندی قەزای شەنگال لەچەكدارانی داعش ڕزگاربكرێت.

هێشتا برینی شەنگالیەكان خوێنی لێدەچۆڕێت
رزگاركردنی ناوچەكە لەدەستی داعش برینی ئێزدیەكانی ساڕێژنەكرد، لەماوەی هەشت ساڵدا تەنها 150هەزار ئێزدی گەڕاونەتەوە ناوچەكانی شەنگال، هۆكاری سەرەكیش ململانێی ئەو هێزانەیە كە لەناوچەكەن و چەندین جار گرژی دروستبووە و توركیاش ناوبەناو بەفڕۆكە و درۆن بۆردومانی قەزاكە دەكات.

چەند ئێزدی لەدەستی داعشدا ماون؟
یەكێتی نوسەرانی جینۆسایدی كوردستان لە هەشتەمین ساڵیادی كۆمەڵكوژی ئێزیدییەكان لەلایەن چەكدارانی داعشەوە ڕاگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە و تیایدا هاتووە: ھەموان ئاگادارن بەر لە ھەشت ساڵ و لە ڕۆژی سێی ئابدا چەكدارانی داعش پەلاماری شارۆچكەی شەنگالیاندا، ئامانجی ئەو ھێرشە پلان بۆ داڕێژراوە، كۆمەڵكوژیی دانیشتوان و خەڵكی سڤیلی دەڤەرەكە بوو، كە زۆرینەیان لە پێكھاتەی ڕەسەنی ئیزیدی بون، لەئەنجامی ئەو ھێرشانەدا شنگال و دەوروبەری داگیركران و پێكهاتەی ئاینی ئێزیدی، ھەروەھا كریستیانی، كاكەیی ‌و توركمانەكان زۆرترین پێشێلكارییان بەرامبەر كرا‌، لەلایەن داعشەوەو ڕووبەڕووی كوشتنی بەكۆمەڵ و فڕاندن بوونەوە.
یەكێتی نوسەرانی جینۆسایدی كوردستان ئەوەشی خستووەتەڕوو: سەرەڕای نەبونی ئامارێكی دروست، بەڵام بەدروستی لەو تاوانە نێودەوڵەتیەدا شەش هەزار و 417 كەس ڕفێنران، بەشێكیان زیندەبەچاڵكران، دوای ھەشت ساڵ بەسەر ئەو تاوانەدا تێدەپەڕێت، ھێشتا چارەنوسی سێ هەزار و 700كەس لە ڕفێنراوەكان نادیارن و ڕزگار نەكراون و چارەنوسیان نادیارە.

هەواڵ

بەرهەمهێنانی نەوت راگیراوە و تا هەرێمی کوردستانیش نەوت رادەست نەکات مووچە نایەت

بەپێی رێککەوتنی حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق تا نەوت رادەستی کۆمپانیای سۆمۆ نەکرێت بەغدا پارەی مووچە رەوانە ناکات؛ زیاتر لە 24 کاتژمێرە بەهۆی هێرشە درۆنییەکانەوە بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی کوردستان راگیراوە. 

 حکومەتی هەرێمی کوردستان دوای چەندین کۆبوونەوە لەگەڵ حکومەتی عێراق لەسەر پرسی نەوت و داهاتە نانەوتییەکان رێککەوتنی کرد. 

بەپێی دەقی ئەو رێککەوتنە کە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڵاویکردوەتەوە، تا وەزارەتی نەوت و کۆمپانیا سۆمۆ وەرگرتنی نەوت لە بەندەری جەیهان پشتراست نەکەنەوە، وەزارەتی دارایی پارە بۆ هەرێمی کوردستان نانێرێت. 

بەپێی رێککەوتنەکەی هەولێر و بەغدا دەبێت هەرێمی کوردستان رۆژانە 280 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەم بهێنێت، 230 هەزاری بداتە بەغدا و 50 هەزاریشی لە ناوخۆدا بەکاربهینێتەوە. 

ناردنی پارەی مووچە بە مەرجی رادەستکردنی نەوت لە کاتێکدایە زیاتر لە 24 کاتژمێرە بەهۆی هێرشی درۆنییەوە بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی کوردستان رایگراوە. 

عەزیز ئەحمەد جێگری بەڕێوەبەری نوسینگەی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان و کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستان - ئەپیکور لە دوو راگەیەندراوی جیاوازدا رایانگەیاند، بەهۆی هێرشە درۆنییەکانەوە هەرێمی کوردستان نزیکەی 200 هەزار بەرمیل بەرهەمهێنانی نەوتی لەدەستداوە. 

ئەگەرچی هەولێر و بەغدا رێککەوتنیان کردووە، بەڵام ناو بەناو هێرشی دۆرنییەکان دەست پێدەکەنەوە و کێڵە نەوتییەکان بە ئامانج دەگرن دیار نیە درۆنەکان رێگە بە دەستپێکردنەوەی نەوت دەدەن یاخود هێرش دەکەنەوە. 

هەموو ئاماژەکان بەو ئاڕاستەیەن رێککەوتنەکەی هەولێر و بەغدا کۆتایی بە هێرشی درۆنەکان بهێنێت، چونکە ئەو هێرشانە وەک کارتی فشار دژی هەرێمی کوردستان دەبینران تا نەرمی بۆ رێککەوتن بنوینێت و نەوتەکەی رادەست بکات.