هەواڵ

نەتەوە یەكگرتوەكان: لەماوەی كەرەنتینەدا بازرگانیكردن بە كۆكاینەوە ٣٥٪ زیادی كردووە

نەتەوەیكگرتوەكان لەدواین ڕاپۆرتیدا ئاشكرایكرد كە بەرهەمهێنان وبازرگانیكردنی كۆكاین لە جیهاندا، لەماوەی كەرەنتینەدا  گەشتۆتە ئاستێكی پێوانەیی،  بەجۆرێك لەنیوان ساڵانی ٢٠٢١-٢٠٢٢ دا بەڕێژەی ٪٣٥ زیادی كردووە.

نوسینگەی ماددە هۆشبەرەكان وتاوانەكانی نەتەوەیەكگرتوەكان ڕایگەیاند: چاندنی كۆكاین لەماوەی ڤایرۆسی كۆرۆنادا زیادیكردووە و خواست لەسەری زیادیكردووە،  ئاماژە بەوەش دەدات كە ناوەندی ساغكردنەوە و فرۆشتنی  نوێی كۆكاین لە ڕۆژئاوا و ناوەڕاستی ئەفریقا سەریانهەڵداوە، هەروەها لە ڕاپۆرتەكەدا هاتووە: بازرگانان زیاتر خزمەتگوزاری پۆستە نێودەوڵەتییەكان بەكاردەهێنن بۆ ئەوەی مادەی هۆشبەر بگەیەننە بەكارهێنەران.

 لە ئێستادا بازاڕی ئەوروپا و ئەمریكای باكوور گەورەترین بازاڕی كۆكاینن، لە دوای ئەویش ئەمریكای باشوور و ناوەڕاست و كاریبی دێن.

لە ڕاپۆرتەكەدا هاتووە: بازاڕەكانی ئەفریقا و ئاسیا هێشتا دوو وڵاتن كە سنوردارن لە مەڕ بەكارهێنان وبازرگانیكردن بە كۆكاینەوە ،  بەڵام غەدە وەلی لە نەتەوە یەكگرتووەكان ڕایگەیاندووە، ئەگەری فراوانبوونی بازاڕەكە لەوێ واقیعێكی مەترسیدارە.

ڕاپۆرتە  جیهانییەكان سەبارەت بە كۆكاین ئاماژەیان بەوەشكردووە، زیادبوونی بەرهەمهێنان لە ئەنجامی فراوانبوونی چاندنی كێڵگەكانی كۆكاین بووە، هەروەها باشتربوونی گۆڕینی كۆكاین بۆ كۆكاینی تۆزكراو، هەروەها دەشڵێت ئەو داتایانەی  كە وەرگیراون لەسەر دەستبەرداگرتنەكانی كۆكاین ئەوە پیشان دەدەن كە ڕۆڵی ئەفریقا، بەتایبەتی ڕۆژئاوا و ناوەڕاستی ئەفریقا، وەك دەروازەیەكی گواستنەوە بۆ كۆكاین لە ڕێگەی چوونە بازاڕەكانی ئەوروپا لە ساڵی ٢٠١٩ەوە بە شێوەیەكی بەرچاو بەرزبووەتەوە.

زانست

زیلاندیا...هەشتەمین کیشوەری کە لە ئاوەکاندا نوقم بوو

تەنها شتێک کە لەم پارچە ژێرئاوکەوتووە لە سەرووی ڕووی زەریاکەدا دەردەکەوێت، نیوزلەندا و دوورگەکانی دەوروبەریەتی، بەڵام خودی زیلاندیا لە مێژە وەک نهێنی ماوەتەوە.

کاتێک ٨٣ ملیۆن ساڵ لەمەوبەر کیشوەری سەروو کۆنی گۆندوانا لەیەک جیا بووەوە، بەشێکی زۆری لە ژێر شەپۆلەکاندا نوقم بوو کاتێک دوور دەکەوتەوە، بەپێی هەندێک لە زانایانی جیۆلۆجی، ئەم پارچە ژێرئاوکەوتووە کە پێی دەوترێت زیلاندیا - دەتوانرێت بە کیشوەری هەشتەمی زەوی هەژمار بکرێت.

ئێستا تەنها ئەوەی لە سەرووی ڕووی زەریاکەدا دەرکەوتووە، نیوزلەندا و دوورگەکانی دەوروبەریەتی، بەڵام خودی زیلاندیا لە مێژە وەک نهێنی ماوەتەوە نزیکەی 94%ی کیشوەری 4.9 ملیۆن کیلۆمەتری چوارگۆشە لە ژێر ئاودایە، ئەمەش وردەکارییەکانی بەشی باکووری بارستەی زەوی.
لەم دواییانەدا بە بەکارهێنانی داتای جیۆکیمیایی و ئایزۆتۆپی لە نمونەی بەردی تازە هەڵکەندراو و هەروەها خوێندنەوەی بومەلەرزەزانی، جیۆلۆجیستێکی جیۆلۆجی نیوزلەندا ئەندی تولۆک و هاوکارەکانی نەخشەیەکی پێداچوونەوەیان بۆ ئەو ناوچەیە دروستکرد بۆ لێکۆڵینەوە لە چۆنیەتی دەرکەوتنی کیشوەرەکە.

وەک لە ڕاپۆرتێکدا کە لە ماڵپەڕی ئاگاداری زانستدا بڵاوکراوەتەوە، ئاماژەی بەوە کردووە، نمونەی بەردەکان کە هەندێکیان تەمەنیان وەک دایناسۆرەکانە، لە شوێنەکانی کونکردنی گەڕان و ژمارەیەک لوتکەی بەرکەوتوو لە باشووری زیلاند، وەک دوورگەکانی چاتام و ئەنتیپۆدس وەرگیراون.

شیکاری پێکهاتەی کیمیایی، لەگەڵ بەڵگە جیۆلۆجیەکانی تر، لێکچوونەکانی لە نەخشەکانی لەگەڵ جیۆلۆجیای ڕۆژئاوای ئەنتارکتیکا ئاشکرا کرد، ئەمەش پێشنیاری ژێرئاوکەوتنی پەراوێزی زیلاندیا دەکات تا ٢٥٠ ملیۆن ساڵ لەمەوبەر، بەسەر ئەو شوێنەی کە ئێستا فەلاتی کامپبێل لە کەنارەکانی ڕۆژئاوای نیوزلەندا . ژێرئاوکەوتن کاتێک ڕوودەدات کە دوو لێواری توێکڵی زەوی پاڵ بە یەکەوە بنێن، لێوارێک پاڵدەنێتە خوارەوە بۆ ناو پۆششی زەوی.
تولۆچ و تیمەکەی لە توێژینەوەکەیاندا کە لە گۆڤاری Tectonics لە 12ی ئەیلولدا بڵاوکرایەوە، ڕوونیکردەوە "هەردوو وڵاتی زیلاندیا و ئەنتارکتیکا لە ناوخۆدا شێواوییەکی زۆریان هەیە" چەند ساڵێک بەر لە ئێستا.

پاشان لە قۆناغی کۆتایی کریتاسی نزیکەی ٧٩ ملیۆن ساڵ لەمەوبەر، زیلاندیا و ڕۆژئاوای ئەنتارکتیکا دڕا و زەریای هێمنیان پێکهێنا ئەوەی بۆ ماوەیەکی زۆر جیۆلۆجی سەرسام کردووە ئەوەیە کە چۆن توێکڵی زیلاندیا توانیویەتی ئەوەندە تەنک بێت پێش ئەوەی بشکێت تەنکییەکی هاوشێوە لە ئەنتارکتیکای ڕۆژئاواشدا دەردەکەوێت.

تولۆک و هاوکارەکانی بەڵگەیان دۆزیەوە کە ئاراستەی فراوانبوونەکە لە نێوان ٨٠ بۆ ١٠٠ ملیۆن ساڵ لەمەوبەر بە ڕێژەی ٦٥ پلە جیاواز بووە، ئەوان پێیان وایە ڕەنگە ئەمە ڕێگەی بە تەنکبوونەوەی بەربڵاوی توێکڵی کیشوەری داوە، ئەم ئەنجامانە پێکەوە بناغەیەکی تۆکمە بۆ شیکارییەکی وردتر بۆ ئەم فراوانییە سەیرەی زەوی دروست دەکەن.