تەندروستی

بۆچی پێویستە خانمانی دوگیان ئاسن و فۆلیک ئەسید بەکاربهێنن؟

📌ئاسن:
ئاسن کانزایەکی سەرەکییە و ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە بەرهەمهێنانی خڕۆکە سوورەکانی خوێن، کە ئۆکسجین دەگوازنەوە بۆ هەموو جەستە، لە کاتی دووگیانیدا قەبارەی خوێنی ژن زیاد دەکات بۆ پاڵپشتیکردنی کۆرپەلە گەشەسەندووەکە، هەروەها جەستەی پێویستی بە ئاسنی زیاترە بۆ بەرهەمهێنانی خڕۆکە سوورە زیادەکانی خوێن کە پێویستە هەم بۆ خۆی و هەم بۆ کۆرپەکە، کەمی ئاسن لە کاتی دووگیانیدا دەبێتە هۆی تووشبوون بە حاڵەتێک کە پێی دەوترێت کەمخوێنی کەمی ئاسن، کە دەبێتە هۆی ماندوێتی و لاوازی و ئاڵۆزییەکانی تری تەندروستی بۆ دایکەکە.

سەرەڕای ئەوەش، وەرگرتنی ئاسنی پێویست گرنگە چونکە یارمەتیدەرە بۆ ڕێگریکردن لە لەدایکبوونی پێشوەختە و کەمی کێشی لەدایکبوون لە کۆرپەدا، هەروەها کەمی ئاسن لە کاتی دووگیانیدا ئەگەری تووشبوون بە خەمۆکی دوای منداڵبوون زیاد دەکات.

📌ترشی فۆلیک (فۆلێت):

ترشی فۆلیک ڤیتامینێکی B یە کە پێویستە بۆ گەشەکردنی بۆری دەماری کۆرپە کە لە کۆتاییدا مێشک و بڕبڕەی پشت دروست دەکات، دڵنیابوون لە وەرگرتنی ترشی فۆلیک بە شێوەیەکی پێویست، بە تایبەت لە قۆناغە سەرەتاییەکانی دووگیانیدا، دەتوانێت مەترسییەکانی کەم و کوڕی بۆری دەماری لە کۆرپەدا بە شێوەیەکی بەرچاو کەم بکاتەوە، وەکوو بڕبڕەی پشت و مێشک.

هەروەها فۆلیک ئەسید گرنگە بۆ دروستکردنی DNA و گەشەی خانەکان، ئەمەش وایکردووە کە زۆر گرنگ بێت بۆ دابەشبوونی خێرای خانەکان کە لە کاتی دووگیانیدا ڕوودەدات، وەرگرتنی فۆلێت بە شێوەیەکی گونجاو دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە ڕێگریکردن لە هەندێک کەموکوڕی لەدایکبوون و بەرەوپێشبردنی تەندروستی گشتی و گەشەکردنی کۆرپەلە.

زانست

زیلاندیا...هەشتەمین کیشوەری کە لە ئاوەکاندا نوقم بوو

تەنها شتێک کە لەم پارچە ژێرئاوکەوتووە لە سەرووی ڕووی زەریاکەدا دەردەکەوێت، نیوزلەندا و دوورگەکانی دەوروبەریەتی، بەڵام خودی زیلاندیا لە مێژە وەک نهێنی ماوەتەوە.

کاتێک ٨٣ ملیۆن ساڵ لەمەوبەر کیشوەری سەروو کۆنی گۆندوانا لەیەک جیا بووەوە، بەشێکی زۆری لە ژێر شەپۆلەکاندا نوقم بوو کاتێک دوور دەکەوتەوە، بەپێی هەندێک لە زانایانی جیۆلۆجی، ئەم پارچە ژێرئاوکەوتووە کە پێی دەوترێت زیلاندیا - دەتوانرێت بە کیشوەری هەشتەمی زەوی هەژمار بکرێت.

ئێستا تەنها ئەوەی لە سەرووی ڕووی زەریاکەدا دەرکەوتووە، نیوزلەندا و دوورگەکانی دەوروبەریەتی، بەڵام خودی زیلاندیا لە مێژە وەک نهێنی ماوەتەوە نزیکەی 94%ی کیشوەری 4.9 ملیۆن کیلۆمەتری چوارگۆشە لە ژێر ئاودایە، ئەمەش وردەکارییەکانی بەشی باکووری بارستەی زەوی.
لەم دواییانەدا بە بەکارهێنانی داتای جیۆکیمیایی و ئایزۆتۆپی لە نمونەی بەردی تازە هەڵکەندراو و هەروەها خوێندنەوەی بومەلەرزەزانی، جیۆلۆجیستێکی جیۆلۆجی نیوزلەندا ئەندی تولۆک و هاوکارەکانی نەخشەیەکی پێداچوونەوەیان بۆ ئەو ناوچەیە دروستکرد بۆ لێکۆڵینەوە لە چۆنیەتی دەرکەوتنی کیشوەرەکە.

وەک لە ڕاپۆرتێکدا کە لە ماڵپەڕی ئاگاداری زانستدا بڵاوکراوەتەوە، ئاماژەی بەوە کردووە، نمونەی بەردەکان کە هەندێکیان تەمەنیان وەک دایناسۆرەکانە، لە شوێنەکانی کونکردنی گەڕان و ژمارەیەک لوتکەی بەرکەوتوو لە باشووری زیلاند، وەک دوورگەکانی چاتام و ئەنتیپۆدس وەرگیراون.

شیکاری پێکهاتەی کیمیایی، لەگەڵ بەڵگە جیۆلۆجیەکانی تر، لێکچوونەکانی لە نەخشەکانی لەگەڵ جیۆلۆجیای ڕۆژئاوای ئەنتارکتیکا ئاشکرا کرد، ئەمەش پێشنیاری ژێرئاوکەوتنی پەراوێزی زیلاندیا دەکات تا ٢٥٠ ملیۆن ساڵ لەمەوبەر، بەسەر ئەو شوێنەی کە ئێستا فەلاتی کامپبێل لە کەنارەکانی ڕۆژئاوای نیوزلەندا . ژێرئاوکەوتن کاتێک ڕوودەدات کە دوو لێواری توێکڵی زەوی پاڵ بە یەکەوە بنێن، لێوارێک پاڵدەنێتە خوارەوە بۆ ناو پۆششی زەوی.
تولۆچ و تیمەکەی لە توێژینەوەکەیاندا کە لە گۆڤاری Tectonics لە 12ی ئەیلولدا بڵاوکرایەوە، ڕوونیکردەوە "هەردوو وڵاتی زیلاندیا و ئەنتارکتیکا لە ناوخۆدا شێواوییەکی زۆریان هەیە" چەند ساڵێک بەر لە ئێستا.

پاشان لە قۆناغی کۆتایی کریتاسی نزیکەی ٧٩ ملیۆن ساڵ لەمەوبەر، زیلاندیا و ڕۆژئاوای ئەنتارکتیکا دڕا و زەریای هێمنیان پێکهێنا ئەوەی بۆ ماوەیەکی زۆر جیۆلۆجی سەرسام کردووە ئەوەیە کە چۆن توێکڵی زیلاندیا توانیویەتی ئەوەندە تەنک بێت پێش ئەوەی بشکێت تەنکییەکی هاوشێوە لە ئەنتارکتیکای ڕۆژئاواشدا دەردەکەوێت.

تولۆک و هاوکارەکانی بەڵگەیان دۆزیەوە کە ئاراستەی فراوانبوونەکە لە نێوان ٨٠ بۆ ١٠٠ ملیۆن ساڵ لەمەوبەر بە ڕێژەی ٦٥ پلە جیاواز بووە، ئەوان پێیان وایە ڕەنگە ئەمە ڕێگەی بە تەنکبوونەوەی بەربڵاوی توێکڵی کیشوەری داوە، ئەم ئەنجامانە پێکەوە بناغەیەکی تۆکمە بۆ شیکارییەکی وردتر بۆ ئەم فراوانییە سەیرەی زەوی دروست دەکەن.