هەواڵ

رێککەوتنی هەولێر و بەغداد یان رێککەوتنی فشۆڵ

حکومەتی هەرێمی کوردستان ئومێد لەسەر ڕێککەوتنەکەی لەگەڵ بەغداد هەڵدەچنێت بەڵام بەرپرسانی حکومەتی عێراق رێککەوتنەکە بە فشۆڵ ناودەبەن.

ئەمڕۆ ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق کۆدەبێتەوە و دەنگ لەسەر پێشنیار و داواکارییەکانی هەرێمی کورستان دەدات لەسەر موچە و پشکی هەرێمی کوردستان, حکومەتی هەرێمی کوردستان و وەزیرە کوردەکانی کابینەکەی سودانی زۆر ئومێدییان بەم رێککەوتنە  و بڕیارەکەی ئەنجومەنی وەزیرانی هەیە، خالید شوانی وەزیری دادی عێراق بە گەشبینیەوە رایگەیاند، بڕی ئەو پارەیە دیار نییە کە بڕیارە بۆ ناردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان بڕیاری لەبارەوە بدرێت بەڵام گەشبینە لە ئەنجومەنی وەزیرانەوە بڕیارێک بە ئاراستەی ناردنی شایستەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان دەربچێت.
رۆژی پێنجشەممە 14-9-2023 شاندێکی هەرێمی کوردستان بە سەرۆکایەتیی مەسرور بارزانی سەرۆکوەزیران چووە بەغدا و ژمارەیەک کۆبوونەوەی لەگەڵ بەرپرسانی هەرە باڵای عێراق و پارتە سیاسییەکان کرد، بەشێک لە تەوەری کۆبوونەوەکانیش شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان، لەنێویشیدا مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان بوو. 

شاندەکەی هەرێمی کوردستان دوو پێشنیارییان بە بەرپرسانی حکومەت و لایەنە سیاسیەکانی عێراق داوە، هەرێمی کوردستان، پێشنیازی کردووە لە مانگەکانی (7 بۆ 12ـی ئەمساڵ) حکومەتی عێراق مانگانە بڕی 800 ملیار دینار بۆ دابینکردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان بنێرێت. هەروەها پێشنیازی هەموارکردنەوەی چەند بڕگەیەکی یاسای بودجە تایبەت بە پشکی هەرێمی کوردستانیان خستووەتەڕوو، لەنێویاندا مادده‌كانی 12 و 13.

ئەم رێککەوتن و لێکتێگەشتنەی نێوان هەولێر و بەغداد بۆ ئەمڕۆ یەکشەممە 17-9-2023 رۆژنامەی شەرقولئەوسەت راپۆرتێکی لەبارەوە ئامادەکردوە و  رۆژنامەکە لە زاری بەرپرسانی حکومەتی عێراقییەوە ئاماژەی بۆ ئەوەکردوە، حكومەتی سودانی بەرامبەر شاندەکەی هەرێم نەرمی و نیازپاكی پیشانداوە، کە ئەوە دەستپێشخەری دەبێت بۆ سوككردنی قەیرانی دارایی لەسەر هەرێم بەڵام ئەمە بەردەوام نابێت ئەگەر كوردستان پابەندی رێككەوتنەكە نەبێت.
هەر لە زاری ئەو بەرپرسەی حکومەتی عێراقەوە لە بەشێکی دیکەی راپۆرتەکەی رۆژنامەی شەرقولئەوسەتدا هاتووە،  رێوشوێنەكانی ئێستا كێشە چارەسەر ناكات چونکە لەبەردەم رێككەوتنێكی فشۆڵ و كاتیداین.
بەپێی رۆژنامەی شەرقولئەوسەت قەیرانەکان لەوە قوڵترن دەبینرێن، بۆیە بەغداد تەنها پارە نانێرێت بەڵکو چاودێری هەرێم دەکەن تا بزانن هەولێر پابەندی بڕگەکانی بودجە دەبێت یان نا. 

سەرکردەیەکی چوارچێوەی هەماهەنگی بە رۆژنامەکەی وتوە، هێزە شیعیەكان فشار دەكەن بە ئاڕاستەی هەڵوەشاندنەوەی ئەو مامەڵە سیاسیەی پێشتر هەبووە لەگەڵ هەرێمی كوردستان و دەیانەوێت هەولێر ناچار بكەن بەشێوەیەك مامەڵە لەگەڵ بەغداد بكات كە تاكە دەسەڵاتە لە عێراق.

مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان مووچەی مانگەکانی تەمموز و ئابیان وەرنەگرتووە، ئەوە لە کاتێکدایە چەند رۆژێکی دیکە دەست بە دابەشکردنی مووچەی مانگی ئەیلوول لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی حکومەتی عێراق دەکرێت. حکومەتی هەرێمی کوردستان دەڵێت، ناردنی مووچە ئەرکی حکومەتی عێراقە.

زانست

ئایا ماسی دوای بەستنی دووبارە زیندوو دەبێتەوە؟

لە بابەتێکی ماڵپەڕی " earthdate" دا باس لەوە دەکات کە ماسی بە گشتی توانای خۆگونجاندن لەگەڵ گۆڕانی پلەی گەرمیدا هەیە و دەتوانێت لە ئاوی سارددا بۆ ماوەیەکی زۆر بژی، بەڵام ئەگەر ئاوێک بە تەواوی بەستوو بێت، ئەگەری ئەوە هەیە هەندێک لە ماسییەکان بمرن.
لێرەدا پرسیارەکە ئەوەیە چۆن ماسییەکان لە دەریاچە بەستووەکان و ئاوەکانی ناوچە جەمسەرییە سەهۆڵاوییەکانی زەویدا دەژین؟
ماسییەکان کۆمەڵێک ستراتیژی بەکاردەهێنن بۆ مانەوەیان لە ژیاندا، ئەوانیش بریتین لە:
- خاوبوونەوەی میتابۆلیک، ماسی دەچێتە دۆخێکەوە پێی دەوترێت "torpor" ئەمەش هاوشێوەی خەوی زستانەیە، بەڵام بەو شێوەیە قووڵ نییە، پلەی گەرمی جەستەیان لەگەڵ پلەی گەرمی ئاوەکەدا دادەبەزێت و لێدانی دڵ و هەناسەدان و ئاستی چالاکی و جوڵەکانی بە شێوەیەکی سەرنجڕاکێش کەم دەبنەوە، بەم شێوەیەش وزە دەپارێزێت چونکە جەستەیان پێویستی بە جوڵە نییە.
- دەڕۆنە قووڵاییەکی زۆرترەوە، زۆرێک لە جۆرەکانی ماسی دەچنە ناوچە قووڵاییەکانی دەریاچەکانەوە کە پلەی گەرمی ئاوەکە جێگیرتر دەمێنێتەوە و کەمتر ئەگەری بەستنی تەواوەتی هەیە، ئەمەش ماسییەکە دەپارێزێت وادەکات لە ژیاندا بمێنێتەوە.
- کەمبوونەوەی ئارەزووی خواردن، بەو پێیەی ئاستی چالاکییەکانیان زۆر کەم دەبێتەوە، ماسییەکان پێویست ناکات لە وەرزی زستاندا وەکو جاران خۆراک بدۆزنەوە، لەوانەیە زۆر کەم بخۆن یان پشت بە وزەی یەدەگی خۆیان ببەستن.
- گونجاندنی فیزیۆلۆژی، هەندێک جۆری ماسی گونجانی تایبەتیان لە جەستەیاندا هەیە کە یارمەتیان دەدات لە سەرمادا بمێننەوە، بۆ نموونە هەندێکیان پرۆتینی دژە بەستن لە خوێنیاندا هەیە کە ڕێگری لە بەستنی خانەکانیان دەکات.
هەر بۆیە بە بەکارهێنانی ئەم ستراتیژانە، ماسییەکانی دەریاچە بەستووەکان دەتوانن وزەی خۆیان بپارێزن و لە بارودۆخی سەختی زستاندا بژین تا بەهار دێت.