هەواڵ

رێککەوتنی هەولێر و بەغداد یان رێککەوتنی فشۆڵ

حکومەتی هەرێمی کوردستان ئومێد لەسەر ڕێککەوتنەکەی لەگەڵ بەغداد هەڵدەچنێت بەڵام بەرپرسانی حکومەتی عێراق رێککەوتنەکە بە فشۆڵ ناودەبەن.

ئەمڕۆ ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق کۆدەبێتەوە و دەنگ لەسەر پێشنیار و داواکارییەکانی هەرێمی کورستان دەدات لەسەر موچە و پشکی هەرێمی کوردستان, حکومەتی هەرێمی کوردستان و وەزیرە کوردەکانی کابینەکەی سودانی زۆر ئومێدییان بەم رێککەوتنە  و بڕیارەکەی ئەنجومەنی وەزیرانی هەیە، خالید شوانی وەزیری دادی عێراق بە گەشبینیەوە رایگەیاند، بڕی ئەو پارەیە دیار نییە کە بڕیارە بۆ ناردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان بڕیاری لەبارەوە بدرێت بەڵام گەشبینە لە ئەنجومەنی وەزیرانەوە بڕیارێک بە ئاراستەی ناردنی شایستەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان دەربچێت.
رۆژی پێنجشەممە 14-9-2023 شاندێکی هەرێمی کوردستان بە سەرۆکایەتیی مەسرور بارزانی سەرۆکوەزیران چووە بەغدا و ژمارەیەک کۆبوونەوەی لەگەڵ بەرپرسانی هەرە باڵای عێراق و پارتە سیاسییەکان کرد، بەشێک لە تەوەری کۆبوونەوەکانیش شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان، لەنێویشیدا مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان بوو. 

شاندەکەی هەرێمی کوردستان دوو پێشنیارییان بە بەرپرسانی حکومەت و لایەنە سیاسیەکانی عێراق داوە، هەرێمی کوردستان، پێشنیازی کردووە لە مانگەکانی (7 بۆ 12ـی ئەمساڵ) حکومەتی عێراق مانگانە بڕی 800 ملیار دینار بۆ دابینکردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان بنێرێت. هەروەها پێشنیازی هەموارکردنەوەی چەند بڕگەیەکی یاسای بودجە تایبەت بە پشکی هەرێمی کوردستانیان خستووەتەڕوو، لەنێویاندا مادده‌كانی 12 و 13.

ئەم رێککەوتن و لێکتێگەشتنەی نێوان هەولێر و بەغداد بۆ ئەمڕۆ یەکشەممە 17-9-2023 رۆژنامەی شەرقولئەوسەت راپۆرتێکی لەبارەوە ئامادەکردوە و  رۆژنامەکە لە زاری بەرپرسانی حکومەتی عێراقییەوە ئاماژەی بۆ ئەوەکردوە، حكومەتی سودانی بەرامبەر شاندەکەی هەرێم نەرمی و نیازپاكی پیشانداوە، کە ئەوە دەستپێشخەری دەبێت بۆ سوككردنی قەیرانی دارایی لەسەر هەرێم بەڵام ئەمە بەردەوام نابێت ئەگەر كوردستان پابەندی رێككەوتنەكە نەبێت.
هەر لە زاری ئەو بەرپرسەی حکومەتی عێراقەوە لە بەشێکی دیکەی راپۆرتەکەی رۆژنامەی شەرقولئەوسەتدا هاتووە،  رێوشوێنەكانی ئێستا كێشە چارەسەر ناكات چونکە لەبەردەم رێككەوتنێكی فشۆڵ و كاتیداین.
بەپێی رۆژنامەی شەرقولئەوسەت قەیرانەکان لەوە قوڵترن دەبینرێن، بۆیە بەغداد تەنها پارە نانێرێت بەڵکو چاودێری هەرێم دەکەن تا بزانن هەولێر پابەندی بڕگەکانی بودجە دەبێت یان نا. 

سەرکردەیەکی چوارچێوەی هەماهەنگی بە رۆژنامەکەی وتوە، هێزە شیعیەكان فشار دەكەن بە ئاڕاستەی هەڵوەشاندنەوەی ئەو مامەڵە سیاسیەی پێشتر هەبووە لەگەڵ هەرێمی كوردستان و دەیانەوێت هەولێر ناچار بكەن بەشێوەیەك مامەڵە لەگەڵ بەغداد بكات كە تاكە دەسەڵاتە لە عێراق.

مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان مووچەی مانگەکانی تەمموز و ئابیان وەرنەگرتووە، ئەوە لە کاتێکدایە چەند رۆژێکی دیکە دەست بە دابەشکردنی مووچەی مانگی ئەیلوول لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی حکومەتی عێراق دەکرێت. حکومەتی هەرێمی کوردستان دەڵێت، ناردنی مووچە ئەرکی حکومەتی عێراقە.

هەواڵ

سێشەممەی مووچە؛ حکومەتی عێراق بڕیار لەبارەی مووچەی هەرێمەوە دەدات؟

تا ئێستا حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان لەبارەی ناردنی پارەی مووچە بۆ هەرێمی کوردستان رێکنەکەوتوون، زانیارییەکان سێشەممە بە یەکلاییکەرەوە ناو دەبن. 

 سێشەممەی مووچە؛ ناوەڕاستی ئەم هەفتەیە دەبێت و بەپێی زانیارییەکان بڕیارە لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڕیار لەسەر رێککەوتنی هەولێر و بەغدا بدرێت. 

بەپێی زانیارییەکانی دیجیتاڵ میدیای Mic، هەردوو حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان رەشنووسی رێککەوتنێکیان ئامادە کردووە کە پرسی داهاتەکان، بەجێکردنی مووچە و دووبارە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە خۆ دەگرێت. 

تا ئێستا هیچ کام لە هەولێر و بەغدا زانیاریی فەرمییان لەبارەی ئەو رەشنووسەوە بڵاونەکردوەتەوە، بەڵام بەپێی سەرچاوەکان لە هەردوو حکومەت چاوەڕوان دەکرێت، ناوەڕاستی ئەم هەفتەیە سێشەممەی مووچە بێت و حکومەتی عێراق لەبارەی ناردنییەوە بڕیار بدات. 

کێشەی نەناردنی پارەی مووچە لەلایەن بەغداوە بۆ هەرێمی کوردستان  ئەو کاتە سەری هەڵدا کە وەزارەتی دارایی عێراق بە نوسراوێک هەرێمی کوردستانی ئاگادار کردەوە کە هیچ بڕە پارەیەکیان لە یاسایی بوودجەدا نەماوە تا بۆیانی بنێرن. 

بەپێی زانیارییەکان، حکومەتی عێراق بەڵێنی داوە بۆ چارەسەرکردنی ئەو کێشەیە پارەی مووچەی مانگی ئایار بەشێوەی سولفە رەوانەی هەرێمی کوردستان بکات، بەڵام ئەگەر هەیە شێوازی ناردنەکەی لە سولفەشەوە بگۆڕێت بۆ شێوازی دیکە. 

بەپێی ئەو زانیارییانەی لەبارەی رەشنووسەکەوە دەستی  دیجیتاڵ میدیای Mic کەوتووە، هەرێمی کوردستان بە رادەستکردنی نەوت و داهاتی نانەوتی هەرێمی کوردستان پابەند دەکرێت. 

هەرێمی کوردستان لە سەرەتادا دەبێت مانگانە نزیکەی 300 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە رادەستی کۆمپانیای سۆمۆ بکات، تا لە رێگەی ئەو کۆمپانیا عێراقییەوە هەناردەی دەرەوە بکرێتەوە. 

پرسی بەجێکردن یان بە بانکیکردنی مووچەش یەکێکی دیکەیە لە تەوەرەکانی ئەو رەشنووسە سەرەتاییەی کە لە نێوان هەردوو حکومەت ئامادەکراوە. 

هەرێمی کوردستان پێویستە مووچەی سەرجەم مووچەخۆران بە بانکی بکات و هەژماری بانکیان لە بانکە رێگە پێدراوەکانی هەرێمی کوردستان بۆ بکاتەوە. 

چاوەڕوان دەکرێت، کردنەوەی هەژمارە بانکییەکان  لە چوارچێوەی پڕۆژەی "هەژماری من"دابن، وەک ئەوەی کاروان یاروەیس لە زاری پارێزگاری بانکی ناوەندییەوە رایگەیاندووە،" هەژماری من هەر تەوتینە و جیاوازیی نییە". 

مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان زیاتر لە 60 رۆژە چاوەڕانی دابەشکردنی مووچەن، دوایین مووچە کە لە هەرێمی کوردستان دابەشکراوە مووچەی مانگی نیسان بووە کە 18ـی ئایاری 2025 کۆتا رۆژی دابەشکردنیی بووە و لەوکاتەوە هیچ مووچەیەک دابەش نەکراوە.