تەندروستی

چ وەرزشێک گونجاوە بۆ تووشبووانی شەکرە؟

وەرزشکردن گرنگییەکی زۆری هەیە بۆ تووشبووانی شەکرە، بەو پێیەی یارمەتیدەرە لە کۆنترۆڵکردنی ئاستی شەکر لە خوێندا، و بەمەش ئاڵۆزییە مەترسیدارەکانی نەخۆشی شەکرە کەمدەکاتەوە، بەمەرجێک وەرزشی گونجاو هەڵبژێردرێت و بە شێوەیەکی مامناوەند ئەنجام بدرێت، بۆ ئەوەی دووربکەونەوە لە مەترسییە تەندروستییەکان کە ڕەنگە لە ئەنجامی وەرزشکردنەکەیەوە بێتە ئاراوە بە شێوەیەکی نادروست، وەک دابەزینی توندی ئاستی شەکری خوێن.

سەنتەری ئەڵمانی بۆ لێکۆڵینەوە لە نەخۆشی شەکرە جەختی لەسەر گرنگی وەرزشکردن کردووەتەوە لە دابەزاندنی ئاستی شەکر لە خوێندا و زیادکردنی هەستیاری خانەکان بۆ ئەنسۆلین و ئاساییکردنەوەی پەستانی خوێن و باشترکردنی ئاستی چەوری خوێن، ئەمە جگە لەوەی یارمەتیدەرە بۆ دابەزاندنی کێشی زیادە.

سەنتەرەکە پێشنیاری ئەوە دەکات کە نەخۆشانی شەکرە لانی کەم 3 کاتژمێر لە هەفتەیەکدا وەرزش بکەن و وەرزسی گونجاو هەڵبژێرن ،بۆ نموونە نەخۆشانی شەکرە - کە بەهەمان شێوە تووشی نەخۆشی دەمار یان ئێسک دەبن - پێویستە ئەو وەرزشانە ئەنجام بدەن کە کاریگەری لەسەر جومگەکان و دەمارەکان نەبێت، وەک مەلەکردن، وەرزشی لەشجوانی ئاو و پاسکیلسواری.

تووشبووانی شەکرە - کە بەهەمان شێوە تووشی نەخۆشییەکی چاو دەبن کە بەهۆی نەخۆشی شەکرەوە دروست دەبێت - پێویستە دووربکەونەوە لە وەرزشە توندوتیژەکانی وەک یاری بەرگریکردن لە خۆیان و وەرزشی بەهێزکردنی ماسولکەکان.

هەروەها سەنتەرەکە جەختی لەسەر گرنگی وەرزشکردن بە شێوەیەکی مامناوەند کردەوە بۆ ئەوەی مەترسی دابەزینی توندی ئاستی شەکری خوێن نەبێت، کە دەتوانرێت بە چاودێریکردنی هەندێک نیشانە دەربکەوێت وەک:
📌ئارەقکردنەوە
📌ساردی لەش
📌پێستی بێڕەنگ
📌کەمبوونەوەی هێزی ماسولکەکان
📌تێکچوون
📌ژانەسەر
📌سەرگێژخواردن
📌هێڵنج
📌کاڵبوونەوەی بینین
پێویستە هەر کە هەستت بەم نیشانانە کرد واز لە وەرزشکردن بهێنیت و ئاستی شەکری خوێنت بپێویت.

بۆ دوورکەوتنەوە لە مەترسی تەندروستی لەکاتی وەرزشکردندا، کۆمەڵەی شەکرەی ئەڵمانی پێشنیاری ئەوە دەکات کە نەخۆشەکان بەباشی خۆیان بۆ وەرزشکردن ئامادە بکەن، چونکە پێویستە پێش وەرزشکردن ئاستی شەکر لە خوێندا بپێورێت، ئەگەر ئاستی شەکرەکە زۆر کەم بوو، ئەوا پێویستە پێش وەرزشکردن شتێک بخۆیت، بەڵام ئەگەر زۆر بەرز بوو، ئەوا نابێت وەرزش بکەیت.


کۆمەڵەی ئەڵمانی ئاماژەی بەوەدا کە ئاستی شەکر لە خوێندا نەک تەنها لە کاتی وەرزشکردندا، بەڵکو چەند کاتژمێرێک دوای وەرزشکردن دەتوانێت کەم ببێتەوە، بۆیە پێویستە نەخۆشانی شەکرە دوای وەرزشکردن نان بخۆن و کۆگاکانی شەکری خوێنیان پڕبکەنەوە.

پێش خەوتن پێویستە ئەو کاربۆهیدراتانە بخۆیت کە بە هێواشی هەڵدەمژرێن، وەک پەتاتەی شیرین، برنجی، گەنمەشامی، و زۆربەی جۆرەکانی سەوزەی دەوڵەمەند بە کاربۆهیدرات، بەو پێیەی سەقامگیری شەکری خوێن دەپارێزن و یارمەتیدەرن بۆ ڕێگریکردن لە کەمبوونەوەی لە ماوەی شەو.

هەواڵ

تا کەی مووچە نایەت؟… وردەکاریی ناکۆکیەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق ئاشکرا دەبێت

هەرێمی کوردستان و عێراق لەسەر بڕ و شێوازی رادەستکردنی نەوت بە سۆمۆ، بڕی داهاتی ناوخۆ و وادەی دابەشکردنی مووچە ناکۆکن و هەردوولاش پێداگیری لەسەر داواکارییەکانی خۆیان دەکەنەوە. 

دەقی پێشنیازەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق بۆ رێککەوتن لەسەر پرسی نەوت، داهاتی نانەوت و مووچە بڵاودەکرێتەوە و وردەکاریی ناکۆییەکانیان ئاشكرا دەبێت. 

سەبارەت بە پرسی هەنارەکردنی نەوت، هەرێمی کوردستان دوو پێشنیازی پێشکەش کردووە، یەکەمیان تایبەتە بە بەشداریکردنی کۆمپانیاکان و دووەمیان بەشدارینەکردنی کۆمپانیاکانە کە لە هەردوو پێشنیازەکەدا ئامادەیی بۆ دەستبەجێ رادەستکردنی نەوت بە کۆمپانیای سۆمۆ دەربڕیووە. 

لە حاڵەتی بەشداریکردنی کۆمپانیاکان و رێککەوتنی هەولێر و بەغدا  لەسەر کاری لیژنە هاوبەشە تەکنییکییەکان، حکومەتی هەرێمی کوردستان ئامادەیی دەربڕیووە دوای لێدەرکردنی پێویستی ناوخۆ بەرهەمی نەوت رادەست بکات. 
لە رەشنووسەکەی هەرێمی کوردستاندا، بەرهەمی ئێستای نەوت بە 282 هەزار بەرمیلە لە ڕۆژێکدا دیارییکراوە، کە 65 هەزار بەرمیلی ڕۆژانە بۆ بەکاربردنی ناوخۆیی تەرخانکراوە.

لە حاڵەتی بەشدارینەکردنی کۆمپانیاکانیشدا، حکومەتی هەرێمی کوردستان پێشنیازی رادەستکردنی  100 هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانەی کردووە بە کۆمپانیای سۆمۆ تا ئەو کاتەی لەسەر بنەمای کاری لیژنەی تەکنیکی هاوبەش ڕێککەوتن دەکرێت.
هەرێمی کوردستان لە پێشنیازەکانیدا پێداگیرە لەسەر ئەوەی بەکاربردنی ناوخۆیی لە ئەستۆی هەرێمی کوردستان دەبێت کە بڕەکەی بە 65 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە خەمڵاندووە. 

پرسی داهاتە نانەوتییەکانیش کە خاڵێکی دیکەی ناو رەشنووسەکەیە هەرێمی کوردستان پێداگیرە لەسەر ئەو شێوازەی لە رابردوو بۆ رادەستکردنی داهاتی ناونەوتی پەیڕەو کراوە، هەر بۆیە پێشنیازی کردووە، 50% لە ڕسوماتی گومرگی و باجی دەروازەکان بە حکومەتی فیدراڵ بدرێت. 
حکومەتی هەرێمی کوردستان لە دەقی پێشنازەکانیدا کە لەو رەشنووسەدا لەسەر پرسی مووچە هەیە، داوای دەستبەجێ خەرجکردنی مووچە دەکات، ئەوەیش بە پشت بەستن بە بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی. 
دادگای فیدراڵی لە بڕیارەکانی ساڵی 2023دا کە هەرێمی کوردستان وەک نمونە باسی کردووە، جەخت دەکاتەوە کە ناکۆکیی نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستان نابێت ببێتە هۆکار بۆ پشتگوێخستنی خەرجکردنی مووچەی هەرێمی کوردستان لە کاتی خۆیدا. 

حکومەتی عێراق داوای هەموو نەوتی هەرێمی کوردستان دەکات
حکومەتی عێراقی لە پێشنیازەکانیدا بۆ رادەستکردنی نەوت لەگەڵ هەرێمی کوردستان ناکۆکە و پێشنیازی دەستبەجێ رادەستکردنی تەواوی نەوتی خاوی هەرێمی کوردستانی کردووە بە کۆمپانیای سۆمۆ کە خۆی بە 236 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە خەمڵاندوویەتی.

لە قۆناغى دووەمدا کە هاوکات لەگەڵ قۆناغى یەکەم دەبێت بۆ ماوەى مانگێک جێبەجێ بکرێت، دەبێت وەزارەتى نەوتى عێراق بە هەماهەنگى لەگەڵ وەزارەتى سامانە سروشتییەکان بڕى راستەقینەى نەوت بۆ بەکارهێنانى ناوخۆیی هەرێم دیارى بکات.

داهاتە نانەوتییەکانیش خاڵێکی دیکەی ناکۆکیی نێوان هەولێر و بەغدایە، هەرێمی کوردستان پێشنیازی پێدانی نیوەی داهاتەکان دەکات، بەڵام عێراق مەرجی هەیە و پێشنیازی کردووە مانگانە داهاتەکەی پێبدرێت بە مەرجێک نابێت لە 200 ملیار دینار کەمتر بێت. 
حکومەتی عێراقی لە پێشنیازەکانیدا بۆ چارەسەرکردنی کێشەی مووچە، پێشنیازی پێکهێنانی لیژنەیەکی کردووە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لە ماوەیەک کەمتر لە 90 رۆژدا، دواتر تەمویلکردن بە شێوەیەکی یەکجارەکی دەبێت.

حکومەتی عێراق پێشنیازیشی کردووە بە پێکهێنانی لیژنەیەکی یاسایی و تەکنیکی هاوبەش لەنێوان هەردوو حکومەت بۆ هەموارکردنی ماددەی (13/سێیەم)ی یاسای بودجە.

خەرجکردنی مووچە کێشەیەکی دیکەی نێوان هەردوو حکومەتە، حکومەتی هەرێمی کوردستان داوای دەستبەجێ خەرجکردنی دەکات، بەڵام حکومەتی عێراق بە مەرجیجێبەجێکردنی بڕگەکانی یەکەم، دووەم، سێیەم و چوارەم ناو رەشنووسەکەی لەلایەن هەرێمەوە و دوای ڕەزامەندیی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق ئامادەیی دەبڕیووە پارە بۆ مووچە خەرج بکات. 

حکومەتى عێراق لە پێشنیازەکانیدا جەختی لە پێکهێنانى لیژنەیەک کردوەتەوە بۆ پرسی بەجێکردن یان بە بانکیکردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان.

تا کەی مووچە نایەت؟
رەشنووسەکەی نێوان هەولێر و بەغدا دەریدەخات ناکۆکییەکان قوڵ و ئاڵۆزن تا یەکلایی بوونەوەیان حکومەتی عێراق ئامادە نییە پارەی مووچە بنێرێت.
ئێستا هەموو ئومێدی مووچەخۆران بەو لیژنەیەیە کە حکومەتی عێراق بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی هەولێر و بەغدا لە پێنج وەزیر پێکیهێناوە کە بڕیارە لە 9ـی تەمووزەوە دەست بە گفتوگۆ لەگەڵ هەرێمی کوردستان بکەن.