هەواڵ

عێراق دەتوانێت ئەمریکا دەربکات؟

دووکەڵی جەنگی غەززە تاوەکو دێت ئاسمانی داهاتووی عێراق تاریکتر دەکات؛ جارێکی دیکە خوێن کەوتووەتە نێوان گرووپە چەکدارە عێراقییەکانی لایەنگری ئێران و هێزەکانی ئەمریکا. ئەمان بە درۆنی بۆمبڕێژکراو و مووشەک هێرش دەکەن و ئەمریکاش بە هێرشی ئاسمانیی کوشندە وەڵامدەداتەوە. 

گرووپە چەکدارەکان دوای ئەوەی تامی زەبری هێزی ئاسمانیی ئەمریکیان چەشت، دەڵێن ئیدی رۆیشتنی تاهەتایی ئەمریکا و هێزە هاوپەیمانەکانی لە عێراق، بڕێنراوەتەوە و دەبێت رووبدات. 

محەممەد شياع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق، کە زیاتر لە ساڵێک لەمەوبەر بە پشتیوانیی هێزەکانی لایەنگری ئێران هاتە سەر دەسەڵات، ئێستا دەنگی خۆی خستووەتە پاڵ دەنگی ئەوان و دەڵێت هەنگاو دەنێن بۆ ئەوەی هێزەکانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعش، کە ئەمریکا سەرکردایەتییان دەکات، عێراق جێبێڵن.

محەممەد شياع سوودانی وتی "ئەمە پابەندبوونێکە کە حکومەت پاشەکشێی لێ ناکات و هیچ شتێک پشتگوێ ناخات بۆ تەواوکردنی سەروەریی نیشتمانیی خۆی بەسەر خاک، ئاسمان و ئاوەکانی عێراقی ئازیزماندا."

شارەزایێکی کاروباری رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، پێیوایە ئەگەر کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی لە عێراق سەربگرێت، باری ئەمریکا لە ناوچەکە لار دەبێت.

نیو شینچوون، پرۆفیسۆری کاروباری وڵاتانی عەرەبی لە زانکۆی نیگشیای چین گوتی "ئەگەر عێراق سەرکەوتووانە هێزەکانی ئەمریکا دەربکات، رەنگە کاریگەریی لەسەر سووریا هەبێت و سووریاییەکانیش هەوڵی دەرکردنی هێزەکانی ئەمریکا بدەن."

هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق، سووریا، هەرێمی کوردستان و رۆژئاوای کوردستان لە 17 تشرینی یەکەمی ساڵی رابردووەوە، زیاتر لە 120 جار کەوتوونەتە ژێر هێرشی درۆنی و مووشەکیی گرووپە چەکدارەکان کە خۆیان بە پشتیوانکاری غەززە دادەنێن. 

لەو هێرشانەدا یەک بەڵێندەری ئەمریکی گیانی لەدەستداوە و 69 سەربازی ئەمریکی بە سووکی برینداربوون. گرووپێکی شیعە کە خۆی بە مقاوەمەی ئیسلامی لە عێراق ناودەبات، بەرپرسیاریێتیی خۆی لە زۆربەی ئەو هێرشانە دەربڕیوە. 

لە تۆڵەی ئەوەدا، ئەمریکاش دەستی وەشاندووە و لانیکەم 34 چەکداری کوشتووە.

لە سووریا، ئەمریکا سێ جار بە درۆن و فڕۆکە هێرشی ئاسمانیی کردووەتە سەر بنکە و بارەگە و کۆگەکانی چەکی گرووپە چەکدارەکان و لانیکەم 17 چەکداری کوشتووە. لە سێ هێرشی دیکەشدا لە عێراق، 17 چەکداری کوشتووە. هێرشەکان لە سووریا لە ئەلبوکەمال، دێرەزۆر، مەیادین لە عێراقیش لە ئەبوغرێب، کەرکووک، بەغدا بوون. 

بەرپرسانی ئەمریکی ئاماژە بەوە دەکەن واشنتن سەرەتا نەیویستووە بە تووندی وەڵامی هێرشی گرووپە چەکدارەکان بداتەوە بۆ ئەوەی نەبێتە هۆی فراوانبوونی ململانێ لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست. 

بەڵام هێرشی 8ی کانوونی یەکەمی 2023 بۆ سەر باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە بەغدا، بە لای واشنتەوە بەزاندنی هێڵی سوور بوو، کە دوای ئەوە، وەزیرانی دەرەوە و بەرگریی ئەمریکا پەیوەندییان بە محەممەد شياع سوودانییەوە کرد و داوایان لێکرد، عێراق هێزەکانیان بپارێزێت، ئەگەر نا، بە مافی خۆیان دەزانن ئەو ئەرکە لە ئەستۆ بگرن بەرگری لە خۆیان بکەن. 

پات رایدەر، وتەبێژی پێنتاگۆن لەمبارەیەوە دەڵێ "ئەمریکا دوو گرووپی نێو حەشدی شەعبی بە تۆمەتباری سەرەکی دەزانێت، ئەوانیش کەتائیبی حیزبوڵڵا و بزووتنەوەی نوجەبان، کە بوونەتە ئامانجی سەرەکیی فڕۆکەی جەنگی و درۆنەکانی ئەمریکا."

دوایین هێرشی ئەمریکاش برینێکی چوار ساڵ لەمەوبەری گرووپە چەکدارەکانی کولاندەوە؛ لە چوارەم ساڵیادی کوشتنی قاسم سولەیمانی، فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسداران و ئەبو مەهدی موهەندیس، جێگری سەرۆکی دەستەی حەشدی شەعبی، درۆنێکی ئەمریکی بارەگایێکی بزووتنەوەی نوجەبای لە بەغدا بەئامانجکرد، کە تێیدا موشتاق تاڵب سعێدی، جێگری فەرماندەی ئۆپەراسیۆنەکانی بەغدای حەشد کوژرا. ئەو هێرشە وایکرد گرووپە چەکدارەکان هاواریان لێ هەستێت و گوشارەکانیان بۆ کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا تووندتر بکەن. 

سادق نەجەفی، نوێنەری حەشدی شەعبی لە کەرکوک "دەستمان دەخەینە نێو دەستی سەرۆکوەزیران و حکومەتی عێراق و پێیاندەڵێین، ئێمە لەگەڵتانین، لە پشتتانین، بۆ ئەوەی ئەم دوژمنە شوومە بکەینە دەرەوە."

هێزەکانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی، هەمان ئەوانەن کە لە ساڵی 2014 حکومەتی بەغدا داوای لێکردبوون بێنە عێراق بۆ ئەوەی لە شەڕی دژی داعشدا یارمەتیدەر بن. 

حکومەت دەڵێت، هەڕەشەی داعش وەک ئەوکات نەماوە و ئیدی پێویستیان بەو هێزانە نییە. 

بەگوێرەی نەتەوە یەکگرتووەکان، داعش هێشتا لە نێوان پێنج بۆ حەوت هەزار چەکداری لە عێراق و سووریا هەیە. 

رائید حامید، شارەزایێکی بواری گرووپە چەکدارەکان هۆشداری دەدات لەوەی؛ کشانەوەی هێزەکانی هاوپەیمانان رێگە لەبەردەم گەڕانەوەی داعش بکاتەوە و دەڵێ "مەترسییەکە لە ئەگەرەکانی گەڕانەوەی رێکخراوی داعش و کۆنترۆڵکردنەوەی شارەکانە، بەتایبەتی لە پارێزگەکانی باکوور و باکووری رۆژئاوای عێراق، واتە لە پارێزگە سوننەنشینەکان، چونکە لە ساڵی 2014 هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی رۆڵی هەرە گەورەیان بینی لە بەزاندنی رێکخراوی داعش."

هاوپەیمانییە نێودەوڵەتییەکە 86 ئەندامی هەیە، لە ساڵی 2021ـەوە ئەرکی شەڕکردنی نەماوە و گۆڕاوە بۆ راهێنان و راوێژدان بە پێشمەرگە و هێزە ئەمنییە عێراقییەکان. 

لەو چوارچێوەیەدا دوو هەزار و 500 سەربازی ئەمریکا و 500ـی 20 وڵاتی دیکەی نێو هاوپەیمانییەکە، لەم چوار شوێنە جێگیرکراون:

- دەوروبەری فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتیی هەولێر
- بنکەی ئاسمانیی عەین ئەسەد لە پارێزگەی ئەنباری رۆژئاوای عێراق
- بنکەی یونیەن سێ لە ناوچەی سەوزی بەغدا
- ناوەندی پشتیوانیی دیپلۆماسیی لە فڕۆکەخانەی بەغدا

فەیسەڵ ئیسترابادی، باڵیۆزی پێشووتری عێراق لە نەتەوە یەکگرتووەکان پێیوایە، ئەمریکا ئامادە نییە لەم کاتەدا گۆڕەپانەکە بۆ ئێران چۆڵبکات و دەڵێ "بەو کارە، ئەمریکا سەرکەوتنێکی ستراتیجی بە ئێران دەدات لە عێراق، بەڵام بڕواناکەم ئیدارەی ئێستای ئەمریکا ئەو کارە بکات، بەتایبەتی لەمساڵدا کە هەڵبژاردن دەکرێن. یەکێک لەو شتانەی بە بڕوای من زۆر لەو کەسانەی لە چینی سیاسیی عێراقدا نەیانتوانیوە لەبەرچاویبگرن، ئەوەیە؛ عێراقێکی لاوازی ناسەقامگیر، هەمیشە بایەخێکی ستراتیجی بۆ ئێران هەیە، ئێران هەمیشە دەیەوێت عێراق لاواز و ناسەقامگیر بێت."

ئەمریکا دەڵێت، ئەوان عێراق بە هاوبەشێکی گرنگ دەبینن و هێشتا هیچ داواکاریێکی فەرمییان پێ نەگەیشتووە بۆ کشاندنەوەی هێزەکانیان.

لە نێوان دوو بەرداشی هێشتنەوەی هاوپەیمانیی ستراتیجی لەگەڵ واشنتن و پارێزگاریکردن لە پشتیوانیی گرووپە چەکدارەکانی لایەنگری ئێران بۆ حکومەتەکەی، دیار نییە ئایا سوودانی لە داواکردنی کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا جیددییە، یان تەنیا بۆ راگرتنی دڵی گرووپە چەکدارەکانە تا ئەو کاتەی برینی کوشتنی چەکدار و سەرکردەکانیان ساڕێژ دەبێت. 

هەواڵ

تورکیا بە کۆنترۆڵکردنی بنکەیەکی ئاسمانی دەیەوێت حوکمی سوریا بکات

تورکیا لە رێگەی کۆنترۆڵکردنی بنکەی ئاسمانی تیاس دەیەوێت حکومی سوریا بکات، ئسرائیل نیگەرانە و بە مەترسی بۆ سەر خۆی دەزانێت.

چەند سەرچاوەیەکی ئاگادار بە Middle East Eyeـیان راگەیاندووە، تورکیا هەوڵەکانی بۆ کۆنترۆڵکردنەوەی بنکەی ئاسمانی تیاس لە سوریا دەستپێکردووە کە بە T4 ناسراوە و ئامادەکاری دەکات بۆ جێگیرکردنی سیستەمی بەرگری ئاسمانی لە بنکەکە. 

ئەنقەرە و دیمەشق لە مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵەوە دانوستان لەسەر ڕێککەوتنی بەرگری دەکەن، ئەوەیش دوای دەرکردنی بەشار ئەسەد لە پۆستەکەی. لە ڕێکەوتنەکەدا تورکیا ڕووپۆشی ئاسمانی و پاراستنی سەربازی بۆ حکومەتی نوێی سوریا دابین دەکات، کە لە ئێستادا هێزێکی سەربازی کارایان نییە.

هەرچەندە پێشتر بەرپرسانی تورکیا ئەگەری ئامادەبوونی سەربازییان لە سوریا کەم کردبووەوە و پلانی لەو جۆرەیان بە پێشوەختە وەسف کردبوو، بەڵام دانوستانەکان بە بێدەنگی بەڕێوەچوو بوون.

ئیسرائیل بوونی سەربازی تورکیا لە سوریا بە هەڕەشەی جددی بۆ سەر خۆی دەزانێت، بەڵام تورکیا دەیەوێت بە بەکارهێنانی توانا سەربازییەکانی روسیا ئەو بۆشایییە پڕ بکاتەوە کە دوای کشانەوەی روسیا و ئێران لە سوریا دروست بووە.

پێگەی Middle East Eye ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە، تورکیا بەنیازە شەڕی خۆی لە دژی گرووپی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش) چڕتر بکاتەوە، ئەمەش مەرجێکی سەرەکییە بۆ ئەوەی ئەمریکا بیر لە کشانەوە لە ناوچەکە بکاتەوە.

سەرچاوەیەکی ئاگادار لەو بابەتە بە MEE ی ڕاگەیاندووە، تورکیا دەستیکردووە بە جوڵە بۆ کۆنترۆڵکردنەوەی بنکەی ئاسمانی T4 کە دەکەوێتە نزیک پالمیرا لە ناوەڕاستی سوریا.

سەرچاوەکە باسی لەوەکردووە، "سیستەمێکی بەرگری ئاسمانی لە جۆری  Hisar بۆ T4 جێگیر دەکرێت بۆ دابینکردنی ڕووپۆشی ئاسمانی بۆ بنکەکە". 

دوای دامەزراندنی سیستەمەکە جارێکی دیکە بنکە ئاسمانییەکە بنیاد دەندرێتەوە و دواتر تورکیا تواناکانی هێرشکردن لەو بنکەیە فراوانتر دەکات و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی هێرشبەر و چاودێری جێگیردەکات. 

 ئەو بنکەیە هاوکاری تورکیا دەبێت بۆ دامەزراندنی کۆنترۆڵی ئاسمانی لە سەرانسەری ناوچەکەدا و پاڵپشتی هەوڵەکانی بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش دەکات، کە تا ئێستاش شانەکانی لە بیابانەکانی سوریادا کاردەکەن.

سیستەمی بەرگریی ئاسمانی و فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی تورکیا دەبێتە هۆی ئەوەی ئیسرائیل سڵ بکاتەوە لە ئەنجامدانی هێرشە ئاسمانییەکانی لە ناوچەکە.  

ئیسرائیل لە چی نیگەرانە؟ 
لە دوای ڕوخاندنی حکومەتی بەشار ئەسەدەوە، ئیسرائیل بە بەردەوامی دامەزراوە سەربازییەکانی سوریا بە ئامانج دەگرێت و ئۆپەراسیۆنەکانی بۆ سەر دەوروبەری T4 زیادکردووە. 

هەفتەی رابردوو لەمەوبەر ئیسرائیل هێرشیکردە سەر T4 و بنکەی سەربازی تەدمور و فڕگە و شوێنە ستراتیژییەکانی بە ئامانج گرت.

سەرچاوەیەکی ئەمنیی ئیسرائیل رایگەیاندووە، بوونی هەر جۆرە بنکەیەکی سەربازیی تورکیا لە سوریا، ئاستەنگ لە بەرامبەر ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی ئیسرائیل دروست دەکات.

گرژییەکانی نێوان تورکیا و ئیسرائیل لە سەرەتای دەستپێکردنی شەڕی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە لە ساڵی 2023 پەرەی سەندووە و کۆتایی بەو ئاشتییە کورتخایەنەی نێوان هەردوو وڵات هێناوە.

هەرەسهێنانی حکومەتی ئەسەد و دەرکەوتنی تورکیا وەک زلهێزێکی باڵادەست لە سوریا، ئیسرائیل زیاتر نیگەران کردووە، کە ئێستا ئەنقەرە بە مەترسییەکی گەورەتر لە ناوچەکە دەبینێت لە ئێران.

سەرچاوەیەکی ئەمنیی ئیسرائیل بە Jerusalem Postی ڕاگەیاندووە، "لە رێگەى بە ئامانجگرتنی بنکەی سەربازیی T4 لەم ماوەیەی دواییدا، پەیامی ئەوەمان گەیاند ڕێگە بە هیچ هەڕەشەیەک نادەین ببێتە بەربەست لە بەردەم ئۆپەراسیۆنە ئاسمانییەکانمان".

سەرچاوەی یەکەمی MEE ئاشکرای کردووە کە ئەنقەرە بیر لە جێگیرکردنی کاتی سیستەمی بەرگری ئاسمانی S-400 دەکاتەوە بۆ T4 یان پاڵمیرا بۆ پاراستنی ئاسمانی لە کاتی هەوڵەکانی ئاوەدانکردنەوەدا. بەڵام تا ئێستا هیچ بڕیارێکی کۆتایی نەدراوە و پێویستی بە ڕەزامەندی روسیا دەبێت.

لەلایەکی دیکەوە ئەنقەرە و واشنتۆن گفتوگۆیان لەسەر هەڵوەشاندنەوەی ئەو سزایانە کردووە کە بەهۆی کڕینی سیستمی ئێس 400ـی دروستکراوی روسیاوە بەسەر تورکیادا سەپێنراون، کە بووە هۆی دوورخستنەوەی تورکیا لە پرۆگرامی فڕۆکەی جەنگی ئێف 35 لە ساڵی 2019دا.

مانگی ڕابردوو لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا و ڕەجەب تەیب ئەردۆغان هاوتا تورکەکەی، پێدانی فڕۆکەی ئێف 35یان بە تورکیا تاوتوێ کرد.

بەپێی یاساکانی ئەمریکا، تورکیا دەبێت دەستبەرداری خاوەندارێتی سیستەمی ئێس-400 بێت بۆ ئەوەی دووبارە وەربگیرێتەوە.

ئیسرائیل بە توندی دژی هەر هەنگاوێکە کە ڕێگە بە ئەنقەرە بدات بچێتە ناو فڕۆکەی ئێف-35 و پێی وایە ئەوە لێواری سەربازی چۆنایەتی ئیسرائیل لە ناوچەکەدا دەشێوێنێت.