تەندروستی

گوێگرتن لە دوو زمان... مێشکی کۆرپە چالاک دەکات

توێژینەوە نوێیەکان دەریانخستووە کە ئەو کۆرپەی تەمەنی چوار مانگە کە لە ماڵەکاندا دەژین کە دوو زمانی جیاوازی تێدایە، شێوازی جیاوازی چالاکبوونی مێشک نیشان دەدەن.
توێژینەوە نوێیەکان دەریانخستووە کە ئەو کۆرپە تەمەن چوار مانگە کە لە ماڵە دوو زمانەکاندا دەژین، شێوازی چالاکبوونی مێشکی جیاواز نیشان دەدەن بە بەراورد بەوانەی کە لە ژینگەی تاک زماندا دەژین.

ئەنجامەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە بەرکەوتن بە زمان بە شێوەیەکی بەرچاو مێشک لە سەرەتای تەمەندا لە قاڵب دەدات، ئەمەش جەخت لەسەر کاریگەری ئەزموونەکانی سەرەتای ژیانی لەسەر ڕێڕەوی دەمارەکان دەکاتەوە، هەروەها ئەنجامەکان پشتگیری لەو بیرۆکەیە دەکەن کە ساڵی یەکەمی تەمەن قۆناغێکی گرنگە بۆ پەرەپێدانی زمان، بەپێی ئەوەی ماڵپەڕی مێدریڤا بڵاویکردووەتەوە.

زمان لە منداڵاندا هەر لە لەدایکبوونەوە گەشە دەکات، بەو پێیەی منداڵان دەست دەکەن بە گوێگرتن و سەیرکردنی قسەکەران، تا تەمەنیان شەش مانگە، دەچنە قۆناغی هەستیاری گەشەسەندنی زمانەوە، کە سەرەتا فێری بزوێنەکانی زمانی زگماکی خۆیان دەبن، لە تەمەنی نزیکەی نۆ یان دە مانگیدا دەست دەکەن بە فێربوونی دەنگی بزوێنەکان.

ئەو منداڵانەی کە بەردەوام گوێیان لە زمانێکی دیکە دەبێت کە لە دەوروبەریان قسە دەکرێت، دەتوانن بە شێوەیەکی تاڕادەیەک خێرا شارەزابن لەو زمانە دووەمەدا، تا نزیکەی تەمەنی حەوت ساڵی، کاتێک کۆرپە دەگەنە ساڵی یەکەم، دەست دەکەن بە بەکارهێنانی ئاماژەکان بۆ پەیوەندیکردن و وتنی یەکەم قسەی خۆیان.

وردە وردە بەرەو دەستەواژەی دوو وشەیی دەڕۆن و لە کۆتاییدا دەبێتە هۆی تەقینەوەی وشەسازی لە نێوان تەمەنی هەژدە مانگ و دوو ساڵدا، ئەم قۆناغانەی گەشەی زمان جەخت لەسەر پێویستی کارلێکی زۆر لەگەڵ منداڵ بە زمانی دایکی لەلایەن هەردوو گەورە و منداڵەوە دەکەنەوە.

کارلێکەکانی نێوان مامۆستا و منداڵ
توێژینەوەکان ڕۆڵی کارلێکی مامۆستا و منداڵیان سەلماندووە لە پەرەپێدانی تواناکانی خۆڕێکخستن لە منداڵانی دوو زمانەدا، منداڵانی پێش قوتابخانە دوو زمانە دەستکەوتی زیاتریان لە کارامەییەکانی خۆڕێکخستن نیشان دا لە چاو هاوتا تاک زمانەکانیان کاتێک لە پۆلەکاندا بوون کە کارلێکی کوالیتی بەرزی مامۆستا و منداڵیان هەبوو.

منداڵانی دوو زمانە کە زانیاری زیاتریان لە بواری وشەسازیدا هەبوو، زیاتر سوودیان لە کارلێکەکانی پۆل وەرگرت، ئەمەش زیاتر جەختی لەسەر گرنگی پەروەردەکردنی تواناکانی زمان لە ژینگەیەکی دوو زمانەدا کردەوە.
بەرکەوتن بە دوو زمان لە تەمەنێکی بچووکدا دەتوانێت ببێتە هۆی سوودی مەعریفی و باشترکردنی ئەرکی جێبەجێکردن، کاتی و چڕی بەرکەوتنی زمان ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە داڕشتنی گەشەی مێشکی منداڵان لە ژینگەیەکی دوو زمانەدا، دوو زمانەوانی تواناکانی بەدەستهێنانی زمان بەرز دەکاتەوە و هەروەها کاریگەری ئەرێنی لەسەر لایەنەکانی تری گەشەکردنی مەعریفی هەیە.

دایک و باوک ڕۆڵێکی گرنگیان هەیە لە پرۆسەی گەشەکردن و پەرەپێدانی تواناکانی منداڵدا، ناساندنی دەنگی نوێ و گۆرانی وتن و کارلێکی ڕووبەڕوو لە کاتی خۆراکدان و دایبی و خۆشۆردن دەتوانێت گەشەی مێشکی منداڵ لە ژینگەیەکی دوو زمانەدا هان بدات.

بەشداریکردن لە گفتوگۆ و کارلێککردن لەگەڵ کۆرپە دەتوانێت زۆر پشتگیری زمان و گەشەکردنی مەعریفییان بکات.
تێکچوونی گەشەکردنی دەمارەکان
هەروەها لێکۆڵینەوە لە تێکچوونەکانی گەشەکردنی دەمارەکان، لەوانە ADHD، ناڕێکی خوێندنەوە و تێکچوونی سپێکتری ئۆتیزم، بەشدارییان کردووە لە تێگەیشتن لە فێربوونی زمان لە منداڵانی تاک زمان و دوو زماندا.

توێژینەوەکان کە تەکنیکەکانی فیزیۆلۆژی دەمار، وێنەگرتنی دەمار، یان دەروونناسی دەمار بەکاردەهێنن، تێڕوانینێکی بەنرخیان لەبارەی کاریگەریی ئەم تێکچوونانە لەسەر بەدەستهێنانی زمان پێشکەش کردووە.

ئەم توێژینەوەیانە تێگەیشتنێکی باشتر لە چۆنیەتی پشتگیریکردن و بەرزکردنەوەی گەشەکردنی زمان لە منداڵانی تووشبوو بە تێکچوونی گەشەکردنی دەمارەکاندا بەرەوپێش دەبەن، جا لە ژینگەیەکی تاک زمانە یان دوو زمانەدا بن.

هەواڵ

سوریا دوای ئەسەد ؛دەرفەت و بنیاتنانەوەی نەتەوەیەک

سوریا دوای ئەسەد ؛دەرفەت و بنیاتنانەوەی نەتەوەیەک

نەجیبە مەحمود

ڕۆڵی کورد لە شۆڕشی گەلانی سوریادا گرنگییەکی تایبەتی هەیە و دەتوانرێت ئاماژە بە چەند لایەنێکی سەرەکی بکرێت:

لەوانە :_ 1. ڕۆڵی سەربازی، کورد بەتایبەت هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) و یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) ڕۆڵێکی سەرەکییان لە شەڕی داعش و گروپە توندڕەوەکانی تردا بینی. ئەم هێزانە توانیان ناوچەیەکی فراوان لە دەستی داعش ڕزگار بکەن و وەک هێزێکی سەرەکی لە شەڕی دژ بە تیرۆر ناسێنران.

2 دوای دەستپێکردنی شەڕی ناوخۆ، کورد توانی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆی بەڕێوەببات و سەربازییەکی ئۆتۆنۆم بە ناوی (ڕۆژاڤا) پێکبهێنێت. ئەم سیستەمە بە جۆرێک هەوڵیدا نەخشە دیموکراسی و فرە کولتوورییەکان لە کۆمەڵگەی ناوخۆییدا جێبەجێ بکات.

3. کورد وەک گرووپێکی نەتەوەیی خاوەن مێژوو و کولتووری تایبەت بە خۆیان، بەشدارییان لە فرەچەشنی نەتەوەیی و ئایینی وڵاتەکەدا کردووە. ئەوان بەدوای مافەکانیاندا دەگەڕان و ناسنامەی کولتووری خۆیان بپارێزن، لە هەمان کاتدا گرنگییان بە پێکەوەژیانی ئاشتیانە لەگەڵ نەتەوە و ئایینەکانی دیکەی سوریادا دەدا.

4. کورد ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە دانوستانە سیاسییەکان سەبارەت بە داهاتووی رۆژئاوا و سوریا. ئەوان داوای دانپێدانان بە مافەکانیان و ئۆتۆنۆمییان لە چوارچێوەی سوریایەکی دیموکراسیدا کرد. 5. لەگەڵ بوونی تەحەددیات و گرژیەکان، لە هەمان کاتدا ڕۆڵی کورد لە شۆڕشدا ، بەتایبەتی لە پێوەندی لەگەڵ حکومەتی ناوەندی سوریا و هەروەها لەگەڵ تورکیا کە نیگەران بوو لە کاریگەرییەکانی کوردەکان لەسەر سنوورەکانی. بە گشتی کورد وەک یاریزانێکی سەرەکی لە شۆڕشی رۆژئاوا و گەلانی سوریا لە گۆڕەپانی سەربازی و سیاسی و کۆمەڵایەتیدا دەرکەوت و ڕۆڵی ئەوان کاریگەرییەکی زۆری لەسەر پرۆسەی گەشەسەندنی ئەم وڵاتە هەبوو. هەروەها لە ئێستادا لە دوای ڕووخانی حکومەتی بەشار ئەسەد لە سوریا گۆڕانکارییەکی گەورە دەبێت کە دەتوانێت لێکەوتەی زۆری بۆ داهاتووی ئەم وڵاتە و ناوچەکە هەبێت.

لە دۆخێکی وادا ئەو هەنگاوانەی کە دەتوانرێت ئەنجام بدرێن وەک - دامەزراندنی حکومەتی ئینتقالی، دوای ڕووخانی حکومەت پێویستە حکومەتێکی ڕاگوزەر دابمەزرێنرێت کە نوێنەری سەرجەم نەتەوە لەخۆ بگرێت. پێویستە ئەم حکومەتە بتوانێت وەڵامی پێداویستییەکانی خەڵک بداتەوە و هاوکار بێت لە بەرقەرارکردنی ئاسایش و سەقامگیری. -دابینکردنی ئاسایش و ڕێگریکردن لە ئاژاوەگێڕی و تاڵانی موڵکی گشتی،کە یەکێک لە ئەرکە سەرەکییەکانی دوای ڕووخانی ڕژێم ئەگەری ئاژاوەگێڕی و توندوتیژی ناوخۆیی هەیە ، پێویستە ڕێوشوێن بگیرێتەبەر بۆ دڵنیابوون لە ئاسایشی ناوچە جیاوازەکان و هێزی ئەمنی نوێ پێکبهێنرێت بە ئامانجی پاراستنی هاوڵاتیان. - ئەنجامدانی دیالۆگی نیشتمانی لە نێوان گروپە جیاوازەکانی کۆمەڵگەی سوریا بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتنی سیاسی و کۆمەڵایەتی پێویستە.

ئەم دیالۆگانە دەتوانن یارمەتیدەر بن بۆ بەهێزکردنی پێکەوەژیانی ئاشتیانە و ڕێگریکردن لە گرژییە نەتەوەیی و ئایینییەکان. - دوای چەندین ساڵ لە شەڕ و وێرانکاری، پێویستی بە بەرنامەی بەرفراوانی ئاوەدانکردنەوە و پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری و خزمەتگوزارییە گشتییەکان و ئابووری هەیە. پشتیوانی نێودەوڵەتی لەم بوارەدا دەتوانێت زۆر کاریگەر بێت. - پێویستە گرنگی تایبەت بە مافی مرۆڤ و دادپەروەری ئینتقالی بدرێت.

ئەمەش لێکۆڵینەوە لە تاوانەکانی جەنگ و پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە کاتی جەنگ و هەوڵدان بۆ چەسپاندنی مافی قوربانییەکان دەگرێتەوە -بەهێزکردن و پاڵپشتیکردنی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و گروپە کۆمەڵایەتییە کاراکان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ دروستکردنی کۆمەڵگەیەکی دیموکراسی و بەشدار. - لەدوای ڕووخانی حکومەت پێویستی بە ڕاکێشانی هاوکاری نێودەوڵەتی هەیە بۆ ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدانی وڵات. ئەم یارمەتییانە دەتوانن یارمەتی دارایی و مرۆیی و تەکنیکی لەخۆ بگرن.

لە کۆتاییدا، هەر کارێک لە دوای ڕووخانی حکومەت، دەبێت وەڵامی خواست و پێداویستییەکانی گەلی سوریا بداتەوە و هاوکار بێت لە بەرقەرارکردنی ئاشتی و سەقامگیری هەمیشەیی لەو وڵاتەدا.