هەواڵ

مالکی پێشبینی ڕووداوی گەورە لە عێراقدا دەکات

نوری مالكی  سەرکردەی دیاری شیعەکان لەعێراق کە سەردەمانێک سەرۆکوەزیران بوو، بەدووری نازانێت "گۆڕانکاری گەورە" لەعێراقدا ڕووبدات.

نوری مالكی سه‌رۆكی هاوپه‌یمانیی ده‌وڵه‌تی یاسا پێیوایە مەترسی هەیە دۆخی عێراق خراپترببێت و ده‌شڵێت، "به‌هیواین ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران یاسای نه‌وت و غاز ده‌ربكات بۆ ئه‌وه‌ی كێشه‌ی دۆسیه‌ی نه‌وتی هه‌رێم به‌ ڕێگای یاسایی چاره‌سه‌ر بكرێت".
له‌ دیدارێكدا له‌گه‌ڵ میدیای عێراقی، نوری مالكی سه‌رۆكی هاوپه‌یمانیی ده‌وڵه‌تی یاسا، باسی دۆخی عێراق و كاره‌كانی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران و پرۆسه‌ی یاسادانان و ڕۆڵی له‌ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كاندا كرد و ڕایگه‌یاند، "به‌هیواین ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران بتوانێت له‌م ماوه‌یه‌دا یاسای نه‌وت و غاز ده‌ربكات، بۆ ئه‌وه‌ی كێشه‌كه‌ به‌ ڕێگای یاسایی چاره‌سه‌ر بكرێت و یاسا حوكم بكات و دیاریبكرێت مافی هه‌رێمی كوردستان چییه‌ و مافی حكومه‌تی ناوه‌ندی چییه".
وتیشی، "هه‌وڵه‌كانمان بۆ ئه‌وه‌ن دۆخه‌كه‌ له‌ ئێستا باشتر بێت، به‌ڵام نازانین و دورنییه‌ دۆخی عێراق له‌مه‌ی ئێستا خراپتر ببێت، چونكه‌ هێشتا عێراق له‌ناو جه‌رگه‌ی گێژه‌ڵۆكه‌دایه‌ و هێشتا مه‌ترسیی له‌سه‌ره‌، به‌و پێیه‌ی سه‌رتاسه‌ری ناوچه‌كه‌ له‌ مه‌ترسیدایه‌".
له‌و باره‌یه‌وه‌ نوری مالكی رونكردنه‌وه‌ی دا و ڕایگه‌یاند، "دۆخی سوریا ناسه‌قامگیره‌ و سوپای توركیا له‌ باكوری عێراق و باكوری سوریایه‌، یه‌مه‌ن له‌ دۆخێكی ناهه‌مواردایه‌ و له‌ولاشه‌وه‌ پرسی ئێران و هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا له‌ ناوچه‌كه‌دا بوونیان هه‌ن‌‌، هه‌روه‌ها دۆخی فه‌ڵه‌ستین به‌و جۆره‌یه‌ و هێرشه‌كانی گروپه‌ چه‌كداره‌كان بۆ سه‌ر هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا له‌ عێراق و هێرشه‌كان له لوبنان و‌ یه‌مه‌ن كاردانه‌وه‌ی جه‌نگی فه‌له‌ستینن و به‌و هۆیه‌شه‌وه‌ دۆخه‌كه‌ هێنده‌ی تر ناسه‌قامگیر بووه‌، هه‌موو ئه‌وانه‌ش كاریگه‌رییان له‌سه‌ر دۆخی عێراق هه‌یه‌ و دورنییه‌ بیخه‌نه‌ گێژاوه‌وه‌".
له‌باره‌ی جه‌نگی نێوان بزوتنه‌وه‌ی حه‌ماسی فه‌ڵه‌ستینی و سوپای ئیسرائیل و له‌ وه‌ڵامی ئه‌و پرسیاره‌ی كه‌ حه‌ماس نه‌ده‌بوو ڕاوێژ به‌ وڵاتانی عه‌ره‌بی بكات له‌ هێرشه‌كه‌یدا بۆ سه‌ر ئیسرائیل؟‌، سه‌رۆكی هاوپه‌یمانیی ده‌وڵه‌تی یاسا وتی، "حه‌ماس له‌و هێرشه‌ی له‌ حه‌وتی تشرینی یه‌كه‌می 2023ـدا كردیه‌ سه‌ر ئیسرائیل هه‌ڵه‌ی نه‌كردوه‌ و ستایشیان ده‌كه‌م، ته‌نانه‌ت به‌شێك له‌ سه‌ركرده‌كانی حه‌ماس پێشوه‌خته‌ ئاگاداری پلانی هێرشه‌كه‌ نه‌بوون، چ جای بگاته‌ ڕاده‌ی ئاگاداركردنه‌وه‌ی وڵاتان و ڕاوێژكردن پێیان، ئه‌وه‌ش زۆر پێویست بوو، ده‌بوو به‌و جۆره‌ بێت و پلانه‌كه‌ له‌وپه‌ڕی نهێنیدا بێت، بۆ ئه‌وه‌ی زانیاری دزه‌نه‌كات و پلانه‌كه‌ پوچه‌ڵنه‌كرێته‌وه‌".

زانست

ئایا ماسی دوای بەستنی دووبارە زیندوو دەبێتەوە؟

لە بابەتێکی ماڵپەڕی " earthdate" دا باس لەوە دەکات کە ماسی بە گشتی توانای خۆگونجاندن لەگەڵ گۆڕانی پلەی گەرمیدا هەیە و دەتوانێت لە ئاوی سارددا بۆ ماوەیەکی زۆر بژی، بەڵام ئەگەر ئاوێک بە تەواوی بەستوو بێت، ئەگەری ئەوە هەیە هەندێک لە ماسییەکان بمرن.
لێرەدا پرسیارەکە ئەوەیە چۆن ماسییەکان لە دەریاچە بەستووەکان و ئاوەکانی ناوچە جەمسەرییە سەهۆڵاوییەکانی زەویدا دەژین؟
ماسییەکان کۆمەڵێک ستراتیژی بەکاردەهێنن بۆ مانەوەیان لە ژیاندا، ئەوانیش بریتین لە:
- خاوبوونەوەی میتابۆلیک، ماسی دەچێتە دۆخێکەوە پێی دەوترێت "torpor" ئەمەش هاوشێوەی خەوی زستانەیە، بەڵام بەو شێوەیە قووڵ نییە، پلەی گەرمی جەستەیان لەگەڵ پلەی گەرمی ئاوەکەدا دادەبەزێت و لێدانی دڵ و هەناسەدان و ئاستی چالاکی و جوڵەکانی بە شێوەیەکی سەرنجڕاکێش کەم دەبنەوە، بەم شێوەیەش وزە دەپارێزێت چونکە جەستەیان پێویستی بە جوڵە نییە.
- دەڕۆنە قووڵاییەکی زۆرترەوە، زۆرێک لە جۆرەکانی ماسی دەچنە ناوچە قووڵاییەکانی دەریاچەکانەوە کە پلەی گەرمی ئاوەکە جێگیرتر دەمێنێتەوە و کەمتر ئەگەری بەستنی تەواوەتی هەیە، ئەمەش ماسییەکە دەپارێزێت وادەکات لە ژیاندا بمێنێتەوە.
- کەمبوونەوەی ئارەزووی خواردن، بەو پێیەی ئاستی چالاکییەکانیان زۆر کەم دەبێتەوە، ماسییەکان پێویست ناکات لە وەرزی زستاندا وەکو جاران خۆراک بدۆزنەوە، لەوانەیە زۆر کەم بخۆن یان پشت بە وزەی یەدەگی خۆیان ببەستن.
- گونجاندنی فیزیۆلۆژی، هەندێک جۆری ماسی گونجانی تایبەتیان لە جەستەیاندا هەیە کە یارمەتیان دەدات لە سەرمادا بمێننەوە، بۆ نموونە هەندێکیان پرۆتینی دژە بەستن لە خوێنیاندا هەیە کە ڕێگری لە بەستنی خانەکانیان دەکات.
هەر بۆیە بە بەکارهێنانی ئەم ستراتیژانە، ماسییەکانی دەریاچە بەستووەکان دەتوانن وزەی خۆیان بپارێزن و لە بارودۆخی سەختی زستاندا بژین تا بەهار دێت.