تەندروستی

جیهان ئامادە نییە بۆ پەتا نوێیەکان... و هۆشدارییەک سەبارەت بە بڵاوبوونەوەی ئەنفلۆنزای باڵندە

ڤایرۆسی ئەنفلۆنزای باڵندەی H5N1 تادێت زیاتر دەگوازرێتەوە بۆ شیردەرەکان، لەنێویاندا ئاژەڵداری لە کێڵگەکان لە سەرانسەری ئەمریکا، هەروەها بۆ ژمارەیەکی کەم لە مرۆڤەکان، ئەمەش نیگەرانی دروست دەکات لەوەی ڤایرۆسەکە لە داهاتوودا بگۆڕێت بۆ پەتا.
لە ڕاپۆرتێکدا کە بڵاوکراوەتەوە، ئاماژەی بەوە کردووە، زیادبوونی حاڵەتەکانی ئەنفلۆنزای باڵندە لەنێو شیردەرەکاندا، لەنێویاندا ئاژەڵداری لە ئەمریکا، هۆشدارییەکی توندە کە جیهان ئامادە نییە ڕێگری لە پەتاکانی داهاتوو بکات، هەروەها داوای لە سەرکردەکان کردووە بە خێرایی هەنگاو بنێن.

لە ڕاپۆرتەکەدا هاتووە، دوای زیاتر لە چوار ساڵ لە پەتای کۆرۆنا، سیاسەتمەداران "بە کەمتەرخەمی" مامەڵە دەکەن بە تەرخاننەکردنی پارە یان هەوڵی پێویست بۆ ئەوەی کارەساتەکە دووبارە نەبێتەوە.

هێلین کلارک کە بەشداری ئامادەکردنی ڕاپۆرتەکەی کردووە و سەرۆکوەزیرانی پێشووی نیوزلەندا لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاندووە: ئەگەر ڤایرۆسەکە لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر دەست بە بڵاوبوونەوە بکات، بە ئەگەرێکی زۆرەوە جیهان ناتوانێت مامەڵەی لەگەڵدا بکات. کلارک ئاماژەی بەوەشکردووە، دەکرێت "لە کۆڤید کوشندەتر بێت".

ئاماژەی بەوەشکردووە، "ئێمە ئامێری پێویستمان نییە بۆ وەستاندنی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە پێش ئەوەی زیاتر بڵاوبێتەوە".

هەروەها ئاماژەی بە جۆرێکی کوشندەتری کۆکە (Empox) کردووە کە بە تایبەتی تووشی منداڵان دەبێت لە کۆماری دیموکراتیی کۆنگۆ.

ئاماژەی بەوەشکرد، لەکاتێکدا وڵاتە دەوڵەمەندەکان ڤاکسینیان هەیە کە دەتوانێت بەرەنگاریی بڵاوبوونەوەی ئەم نەخۆشییە ببێتەوە، بەڵام لەبەردەستی وڵاتی ناوەڕاستی ئەفریقادا نییە.
ئەو ڕوونی کردەوە کە ئێستا دوو کەس بەهۆی جۆری کۆکەی مەیموون لە باشووری ئەفریقا گیانیان لەدەستداوە، ئەمەش ئەوە دەردەخات کە چۆن پشتگوێخستن دەبێتە هۆی بڵاوبوونەوەی ماددە نەخۆشخوازەکان.

کلارک سەرۆکایەتی ڕاپۆرتەکەی لەگەڵ ئیلین جۆنسۆن سیرلیف سەرۆکی پێشووی لیبریا کرد، کە ئەندامی لیژنەیەکی سەربەخۆ بوو کە ڕاسپاردە بۆ ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی سەبارەت بە ئامادەکاریی پەتاکە دەکات.

کلارک ڕایگەیاند کە سەرەڕای پێشنیاری لیژنەکە لە ساڵی ٢٠٢١، "ئەو پارانەی ئێستا لەبەردەستدان کەمن بە بەراورد بە پێداویستییەکان و وڵاتانی داهات بەرز بە توندی پەیوەستن بەو ڕێبازە تەقلیدییە کە لەسەر بنەمای خێرخوازی دامەزراوە نەک دادپەروەری".

لە ڕاپۆرتەکەدا ئاماژە بەوە کراوە کە وڵاتانی ئەندامی ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی هێشتا نەگەیشتوونەتە ڕێککەوتن لەسەر ڕووبەڕووبوونەوەی هەر پەتایەکی فریاگوزاری لە داهاتوودا، بە شێوەیەکی سەرەکی بەهۆی جیاوازیی نێوان وڵاتانی دەوڵەمەند و ئەو وڵاتانەی کە هەستیان بە پەراوێزخستن کردووە لە سەردەمی پەتای کۆڤیددا.

لە ڕاپۆرتەکەدا داوای لە حکومەتەکان و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان کردووە تا مانگی کانوونی یەکەم بە ڕێککەوتنێکی نوێ لەسەر هەر پەتایەکی داهاتوو ڕەزامەند بن، هەروەها بودجەی هەوڵەکانی زیاتر بۆ بەرزکردنەوەی بەرهەمهێنانی ڤاکسین و چەسپاندنی کاریگەری ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی و چەسپاندنی هەوڵە نیشتمانییەکان بۆ بەرەنگاربوونەوەی ڤایرۆسەکان.

بە جەختکردنەوە لەسەر مەترسییە ئەگەرییەکان، ڕاپۆرتەکە ئاماژەی بە مۆدێلەکانی توێژینەوە کردووە کە ئاماژە بەوە دەکەن کە یەک لە دوو ئەگەر هەیە کە جیهان لە ٢٥ ساڵی داهاتوودا ڕووبەڕووی پەتایەکی بە قەبارەی Covid ببێتەوە.

هەواڵ

Mic Exclusive : دەسەڵاتی تەمویلی مووچە لە بانکی ناوەندی هەرێم/ سلێمانی سەندرایەوە

وەزارەتی دارایی و ئابوری دەسەڵاتی تەمویلی مووچە لە بانکی ناوەندی هەرێم/ سلێمانی سەندەوە و وەزیری دارایی دەڵێت، "نابێت لە ژێر هیچ بیانوویەکدا پارەی تەرخانکراو بۆ مووچە بۆ هیچ بوارێکی تر بەکاربهێنرێت"

 بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست دیجیتاڵ میدیای Mic کەوتوون، بە بڕیاری ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی و ئابوری هەرێمی کوردستان دەسەڵاتی تەمویلی مووچە لە بانکی ناوەندی هەرێم/ سلێمانی وەرگیراوەتەوە.

هەر بەپێی زانیارییەکان، تەمویلی مووچە لە بانکی ناوەندی هەرێم/ سلێمانی-ـەوە گواستراوەتەوە بۆ بانکی ئاشتی لە سلێمانی لەمەودوا لەو بانکەوە تەمویلی پارەی مووچەخۆرانی سلێمانی دەکرێت.
دیجیتاڵ میدیای Mic، قسەی لەگەڵ بەرپرسانی بانکی ناوەندی هەرێم/ سلێمانی کردووە، لەگەڵ پشتراستکردنەوەی هەواڵەکەدا پابەندی خۆشیان بە بڕیارەکانی وەزارەتیی دارایی و ئابورییەوە راگەیاند.

بەپێی بڕیارەکەی وەزارەتی دارایی و ئابوری، تەمویلی موچەی موچەخۆران و فەرمانبەران راستەوخۆ لە بانكی منارەوە دەنێردرێت بۆ بانكی ئاشتی لەوێشەوە بۆ بانكەكانی سنوری پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەكانی راپەڕین و گەرمیان.

بەپێی بەدواداچوونەکان، هۆکاری بڕیارەکەی وەزارەتی دارایی و ئابوری هەرێمی کوردستان بۆ ئەو کێشانەی رابردووی دەگەڕێتەوە کە لە بانکی ناوەندی هەرێم/ سلێمانی بۆ دابەشکردنی مووچە دروست بووە، لەناویاندا دەستکاریکردنی پارەی نەختینەیی مووچە. 

رۆژی 18ـی ئازاری 2025، ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی و ئابوری لە کۆبونەوەی لەگەڵ بەڕێوەبەری بانکەکان و گەنجینەکانی سنوری پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەو ئیدارەی گەرمیان و ڕاپەڕین رایگەیاند، نابێت لە هیچ بانکێک کێشە و گرفت بۆ هاووڵاتیان و فەرمانگەکان و بەڵێندەران دروست بکرێت، بەپێچەوانەوە هەر کێشەیەکی نەخوازراو بەدەر لە یاسا و ڕێنماییەکان دروست بکرێت ئیجرائاتی پێویست لەگەڵ بەڕێوەبەری بانکەکان دەکرێت.                

هەر لەو کۆبونەوەیەدا بڕیاردرا نابێت لە هیچ بانکێک دەستکاری پارەی هاووڵاتیان ( ئەمانات، وەدائیع، توفیر، هتد) بکرێت بەپێچەوانەوە ڕووبەڕووی لێپرسینەوەی یاسایی دەبنەوە.      
بڕیاردریش درا، بەهیچ جۆرێک نابێت لە ژێر هیچ بیانوویەکدا پارەی تەرخانکراو بۆ مووچە بۆ هیچ بوارێکی تر بەکاربهێنرێت، لە حاڵەتی دووبارە بوونەوەی سەرپێچیەکان و هەرکەس و لایەنێک پێچەوانەی ئەم ڕێنماییانە جوڵایەوە،ڕێکاری پێویستی لە دژ دەگیرێتبەر بگرینەبەر.   

پێشتر، بانکەکان دەسەڵاتیان هەبووە بڕی دیاریکراو خەرج بکەن، بەڵام ئێستا ئەو دەسەڵاتە لێیان سەندراوەتەوە و دەبێت راپۆرتی هەفتانە رادەستی وەزارەتی دارایی بکەن.