تەندروستی

جیهان ئامادە نییە بۆ پەتا نوێیەکان... و هۆشدارییەک سەبارەت بە بڵاوبوونەوەی ئەنفلۆنزای باڵندە

ڤایرۆسی ئەنفلۆنزای باڵندەی H5N1 تادێت زیاتر دەگوازرێتەوە بۆ شیردەرەکان، لەنێویاندا ئاژەڵداری لە کێڵگەکان لە سەرانسەری ئەمریکا، هەروەها بۆ ژمارەیەکی کەم لە مرۆڤەکان، ئەمەش نیگەرانی دروست دەکات لەوەی ڤایرۆسەکە لە داهاتوودا بگۆڕێت بۆ پەتا.
لە ڕاپۆرتێکدا کە بڵاوکراوەتەوە، ئاماژەی بەوە کردووە، زیادبوونی حاڵەتەکانی ئەنفلۆنزای باڵندە لەنێو شیردەرەکاندا، لەنێویاندا ئاژەڵداری لە ئەمریکا، هۆشدارییەکی توندە کە جیهان ئامادە نییە ڕێگری لە پەتاکانی داهاتوو بکات، هەروەها داوای لە سەرکردەکان کردووە بە خێرایی هەنگاو بنێن.

لە ڕاپۆرتەکەدا هاتووە، دوای زیاتر لە چوار ساڵ لە پەتای کۆرۆنا، سیاسەتمەداران "بە کەمتەرخەمی" مامەڵە دەکەن بە تەرخاننەکردنی پارە یان هەوڵی پێویست بۆ ئەوەی کارەساتەکە دووبارە نەبێتەوە.

هێلین کلارک کە بەشداری ئامادەکردنی ڕاپۆرتەکەی کردووە و سەرۆکوەزیرانی پێشووی نیوزلەندا لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاندووە: ئەگەر ڤایرۆسەکە لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر دەست بە بڵاوبوونەوە بکات، بە ئەگەرێکی زۆرەوە جیهان ناتوانێت مامەڵەی لەگەڵدا بکات. کلارک ئاماژەی بەوەشکردووە، دەکرێت "لە کۆڤید کوشندەتر بێت".

ئاماژەی بەوەشکردووە، "ئێمە ئامێری پێویستمان نییە بۆ وەستاندنی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە پێش ئەوەی زیاتر بڵاوبێتەوە".

هەروەها ئاماژەی بە جۆرێکی کوشندەتری کۆکە (Empox) کردووە کە بە تایبەتی تووشی منداڵان دەبێت لە کۆماری دیموکراتیی کۆنگۆ.

ئاماژەی بەوەشکرد، لەکاتێکدا وڵاتە دەوڵەمەندەکان ڤاکسینیان هەیە کە دەتوانێت بەرەنگاریی بڵاوبوونەوەی ئەم نەخۆشییە ببێتەوە، بەڵام لەبەردەستی وڵاتی ناوەڕاستی ئەفریقادا نییە.
ئەو ڕوونی کردەوە کە ئێستا دوو کەس بەهۆی جۆری کۆکەی مەیموون لە باشووری ئەفریقا گیانیان لەدەستداوە، ئەمەش ئەوە دەردەخات کە چۆن پشتگوێخستن دەبێتە هۆی بڵاوبوونەوەی ماددە نەخۆشخوازەکان.

کلارک سەرۆکایەتی ڕاپۆرتەکەی لەگەڵ ئیلین جۆنسۆن سیرلیف سەرۆکی پێشووی لیبریا کرد، کە ئەندامی لیژنەیەکی سەربەخۆ بوو کە ڕاسپاردە بۆ ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی سەبارەت بە ئامادەکاریی پەتاکە دەکات.

کلارک ڕایگەیاند کە سەرەڕای پێشنیاری لیژنەکە لە ساڵی ٢٠٢١، "ئەو پارانەی ئێستا لەبەردەستدان کەمن بە بەراورد بە پێداویستییەکان و وڵاتانی داهات بەرز بە توندی پەیوەستن بەو ڕێبازە تەقلیدییە کە لەسەر بنەمای خێرخوازی دامەزراوە نەک دادپەروەری".

لە ڕاپۆرتەکەدا ئاماژە بەوە کراوە کە وڵاتانی ئەندامی ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی هێشتا نەگەیشتوونەتە ڕێککەوتن لەسەر ڕووبەڕووبوونەوەی هەر پەتایەکی فریاگوزاری لە داهاتوودا، بە شێوەیەکی سەرەکی بەهۆی جیاوازیی نێوان وڵاتانی دەوڵەمەند و ئەو وڵاتانەی کە هەستیان بە پەراوێزخستن کردووە لە سەردەمی پەتای کۆڤیددا.

لە ڕاپۆرتەکەدا داوای لە حکومەتەکان و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان کردووە تا مانگی کانوونی یەکەم بە ڕێککەوتنێکی نوێ لەسەر هەر پەتایەکی داهاتوو ڕەزامەند بن، هەروەها بودجەی هەوڵەکانی زیاتر بۆ بەرزکردنەوەی بەرهەمهێنانی ڤاکسین و چەسپاندنی کاریگەری ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی و چەسپاندنی هەوڵە نیشتمانییەکان بۆ بەرەنگاربوونەوەی ڤایرۆسەکان.

بە جەختکردنەوە لەسەر مەترسییە ئەگەرییەکان، ڕاپۆرتەکە ئاماژەی بە مۆدێلەکانی توێژینەوە کردووە کە ئاماژە بەوە دەکەن کە یەک لە دوو ئەگەر هەیە کە جیهان لە ٢٥ ساڵی داهاتوودا ڕووبەڕووی پەتایەکی بە قەبارەی Covid ببێتەوە.

هەواڵ

پەرلەمانی کوردستان دەخرێتەوە ژێر رەحمی چەکوشی دادگای فیدراڵی عێراق

دوو سکاڵا بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەم خولەی پەرلەمانی کوردستان لە دادگای فیدراڵی تۆمار دەکرێت، کە ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکەی بە بڕیاری هەمان دادگا بووە.  

 هەڵبژاردنی خولی شەشەمی  پەرلەمانی کوردستان دوای دوو ساڵ دواخستن لە وادەی خۆی، دواجار بە بڕیاری دادگای فیدراڵی کۆتایی ساڵی رابردوو ئەنجام درا.

دادگای فیدراڵی بەشێکی چیرۆکی دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بوو، نزیکەی ساڵێک تاتوێی سکاڵایەکی لەبارەی هەڵبژاردنەکەوە کرد، کە دواجار بە هەڵوەشاندنەوە و دواتر کەمکردنەوەی ژمارەی کورسی کۆتایی پێکهاتەکان کۆتاییهات.

ئێستا جارێکی دیکە ئەنجامی ئەو هەڵبژاردنە خراوەتەوە بەر دەستی دادگای فیدراڵی عێراق، کۆمەڵی دادگەری کوردستان و جوڵانەوەی نەوێ نوێ رایگەیاندووە، لە دادگای فیدراڵی سکاڵایان بۆ هەڵوەشاندنەوەی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان تۆمارکردووە.
سکاڵاکەی کۆمەڵی دادگەری کە یەکەم سکاڵایە بۆ هەڵوەشاندنەوەی خولی شەشەم لەلایەن عومەر گوڵپی کاندیدی سەرکەتووی حزبەکە دژی پەرلەمانی کوردستان تۆمار کراوە.

عومەر گوڵپى سەبارەت بە تۆمارکردنی ئەو سکاڵایە رایگەیاندووە،"داوامان لە دادگاى فیدراڵی کردووە، خولەکە هەڵوەشێندرێتەوە و هەڵبژاردن دووبارە بکرێتەوە، هەروەها هەموو ئەو ئیمتیازە ماددییانەى لە پێنج مانگى ڕابردوودا پەرلەمانتاران وەریان گرتووە، لێیان وەربگیرێتەوە".

کۆمەڵى دادگەرى کە لە هەڵبژاردنى خولى شەشەمى پەرلەمانى کوردستاندا سێ کورسیى بەدەستهێنا، دواتر هەڵبژاردنەکەی بە" دیزاینکراو" وەسفکرد و بڕیاریدا بایکۆتی خولەکە بکات.

دوای چوار رۆژ لە سکاڵاکەی کۆمەڵی دادگەری، جوڵانەوەی نەوەی نوێش رایگەیاند، سکاڵایان بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی کوردستان تۆمار کردووە. 

نەوەی نوێ رایگەیاندووە، سکاڵاکەی ئەوان دژی سەرۆکی هەرێمی کوردستان، ئەوەیش بەهۆی ئەوەی تا ئێستا بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی کوردستانی دەرنەکردووە.

ڕۆژی 20ـی تشرینی یەکەمی 2024، هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان ئەنجام درا، بەپێی ئەنجامی کۆتایی هەڵبژاردن کە لەلایەن کۆمسیۆنەوە بڵاوکراوەتەوە، پارتی 39 کورسی، یەکێتی 23 کورسی، نەوەی نوێ 15 کورسی، یەکگرتوو 7 کورسی، هەڵوێست 4 کورسی، کۆمەڵ 3 کورسی، بەرەی گەل 2 کورسی و هەریەک لە گۆڕان و هاوپەیمانی کوردستانیش یەکی کورسییەکیان بەدەستهێناوە.

دوای نزیکەی حەوت مانگ لە ئەنجامدانی هەڵبژاردن، تا ئێستا پەرلەمانی کوردستان کارا نەبووە و تەنها پەرلەمانتاران سوێندی یاسایان خواردووە، بەڵام هەموو مانگێک مووچە وەردەرگن.