زانست

دۆزینەوەی ئەستێرەیەکی زەبەلاح کە ٤ ملیار ساڵ لەمەوبەر گەردوونی گۆڕی

زانایانی تایبەتمەند لە بواری فەلەکناسیدا ئەستێرەیەکی زەبەلاحیان دۆزیەوە کە بووە هۆی پێکدادانی گەورە لە گەردووندا و گۆڕانکارییەکی گەورەی لێکەوتەوە، زیاتر لە چوار ملیار ساڵ لەمەوبەر.

زانایان باسیان لەوە کردووە، ئەو ئەستێرە زەبەلاحەی کە دۆزرایەوە بیست هێندەی ئەو بەردە بۆشاییە گەورەترە کە بووەتە هۆی لەناوچوونی دایناسۆرەکان کاتێک بەر لە ملیۆنان ساڵ لەگەڵ زەویدا بەریەککەوتن، ئەمەش بەو مانایەیە کە ئەم ئەستێرە بچووکە دۆزراوەیە ڕەنگە گۆڕانکارییەکی گەورەی لە گەردووندا دروست کردبێت .

زانایان ڕایانگەیاندووە، ئەو ئەستێرە زەبەلاحە 4 ملیار ساڵ لەمەوبەر لەگەڵ گەورەترین مانگ لە کۆمەڵەی خۆردا پێکدادان بووە و بەهۆیەوە شوێنەکەی بگۆڕێت

بەپێی ئەو زانیارییانەی ڕۆژنامەی “دەیلی مەیل”ی بەریتانی بڵاویکردووەتەوە، و لەلایەن “Al Arabiya.net”ەوە تەماشاکراوە، زانایان بەڵگەیان دۆزیوەتەوە کە ئاماژە بەوە دەکات کە ئەستێرەیەکی زەبەلاحی موشتەری بەر لە چوار ملیار ساڵ لەگەڵ مانگی موشتەری “Ganymede” پێکدادان بووە و ئەم پێکدادانەش وای هەبووە کاریگەرییەکی گەورە کە بووە هۆی ئەوەی میحوەرەکەی گانیمید بە تەواوی گۆڕدرا.

زانراوە کە باوەڕی باو لای زانایان ئەوەیە کە ئەستێرەیەکی بچووک بەر زەوی پێکدادا و بووەتە هۆی لەناوچوونی دایناسۆرەکان و سڕینەوەی لە بوونیان پێش ٦٦ ملیۆن ساڵ.

توێژەران هیوادارن دواجار هەندێک وەڵام دەربارەی ئەو ئەستێرە زەبەلاحە کە بەم دواییە دۆزرایەوە بەدەستبهێنن کاتێک کە پشکنەری بۆشایی ئاسمانی JUICE ی ئاژانسی بۆشایی ئاسمانی ئەوروپا لە ساڵی ٢٠٣٤ سەردانی گانیمید دەکات.

گانیمید تیژڕەویەکەی ١٦٣٥ میلە و گەورەترین مانگە لە کۆمەڵەی خۆردا. وەک مانگەکەمان بەستراوەتەوە بە مەل و با، واتە هەمیشە هەمان لایەن بۆ موشتەری نیشان دەدات.

لە ساڵانی هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا توێژەران چەقۆی گەورەیان دۆزیەوە کە بازنەی هاوسەنتەر لە دەوری خاڵێکی دیاریکراو لەسەر ڕووی گانیمید دروست دەکەن.

هیراتا ناووکی، نووسەری سەرەکی توێژینەوەکە دەڵێت: "مانگەکانی موشتەری ئیۆ، یۆرۆپا، گانیمید و کالیستۆ تایبەتمەندی تاکەکەسی سەرنجڕاکێشیان هەیە، بەڵام ئەوەی سەرنجی ڕاکێشام ئەم چەقۆیانە بوون لەسەر گانیمید".

ئاماژەی بەوەشکرد: دەزانین ئەم تایبەتمەندییە نزیکەی ٤ ملیار ساڵ لەمەوبەر لە پێکدادانی ئەستێرەیەکی بچووکەوە سەریهەڵداوە، بەڵام دڵنیا نەبووین ئەم پێکدادانە چەندە گەورەیە و چ کاریگەرییەکی لەسەر مانگ هەبووە، ئاماژەی بەوەشکرد کە “گانیمید” لە ئێستادا تاڕادەیەکی زۆر نەدۆزراوەتەوە، کە واتە داتا لە مانگەوە کەم دەبێتەوە، بۆیە توێژەران لەبری ئەوە سەرنجیان خستە سەر هەسارەی کوێرەی پلۆتۆ.

توێژینەوەکانی پێشوو بە بەکارهێنانی زانیارییەکانی پشکنەری بۆشایی ئاسمانی ئاسۆی نوێ پشتڕاستیان کردووەتەوە کە پلۆتۆش ڕووداوێکی پێکدادانی بەسەردا هاتووە کە بووەتە هۆی گۆڕینی میحوەرەکەی خولانەوەی.

بە پشتبەستن بە شوێنی چەقۆکان لەسەر گانیمید لەسەر دوورترین درێژی لە موشتەری، توێژەران پێشنیاری ئەوە دەکەن کە مانگ بەهەمان شێوە بەهۆی پێکدادانەکەی لەگەڵ ئەستێرە بچووکەکەدا ئاڕاستە کراوەتەوە.

لە توێژینەوە نوێیەکەیاندا، توێژەران ئاشکرای دەکەن کە پێدەچێت ئەو ئەستێرە بچووکە تیرەکەی نزیکەی ١٨٦ میل بووبێت، هەروەها کانییەکی گەورەی دروستکردبێت کە تیرەکەی لەنێوان ٨٧٠ بۆ ٩٩٤ میل بوو. هیراتا زیادی کرد: دەمەوێت لە سەرچاوە و پەرەسەندنی گانیمید و مانگەکانی دیکەی موشتەری تێبگەم.

هەواڵ

سوریا دوای ئەسەد ؛دەرفەت و بنیاتنانەوەی نەتەوەیەک

سوریا دوای ئەسەد ؛دەرفەت و بنیاتنانەوەی نەتەوەیەک

نەجیبە مەحمود

ڕۆڵی کورد لە شۆڕشی گەلانی سوریادا گرنگییەکی تایبەتی هەیە و دەتوانرێت ئاماژە بە چەند لایەنێکی سەرەکی بکرێت:

لەوانە :_ 1. ڕۆڵی سەربازی، کورد بەتایبەت هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) و یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) ڕۆڵێکی سەرەکییان لە شەڕی داعش و گروپە توندڕەوەکانی تردا بینی. ئەم هێزانە توانیان ناوچەیەکی فراوان لە دەستی داعش ڕزگار بکەن و وەک هێزێکی سەرەکی لە شەڕی دژ بە تیرۆر ناسێنران.

2 دوای دەستپێکردنی شەڕی ناوخۆ، کورد توانی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆی بەڕێوەببات و سەربازییەکی ئۆتۆنۆم بە ناوی (ڕۆژاڤا) پێکبهێنێت. ئەم سیستەمە بە جۆرێک هەوڵیدا نەخشە دیموکراسی و فرە کولتوورییەکان لە کۆمەڵگەی ناوخۆییدا جێبەجێ بکات.

3. کورد وەک گرووپێکی نەتەوەیی خاوەن مێژوو و کولتووری تایبەت بە خۆیان، بەشدارییان لە فرەچەشنی نەتەوەیی و ئایینی وڵاتەکەدا کردووە. ئەوان بەدوای مافەکانیاندا دەگەڕان و ناسنامەی کولتووری خۆیان بپارێزن، لە هەمان کاتدا گرنگییان بە پێکەوەژیانی ئاشتیانە لەگەڵ نەتەوە و ئایینەکانی دیکەی سوریادا دەدا.

4. کورد ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە دانوستانە سیاسییەکان سەبارەت بە داهاتووی رۆژئاوا و سوریا. ئەوان داوای دانپێدانان بە مافەکانیان و ئۆتۆنۆمییان لە چوارچێوەی سوریایەکی دیموکراسیدا کرد. 5. لەگەڵ بوونی تەحەددیات و گرژیەکان، لە هەمان کاتدا ڕۆڵی کورد لە شۆڕشدا ، بەتایبەتی لە پێوەندی لەگەڵ حکومەتی ناوەندی سوریا و هەروەها لەگەڵ تورکیا کە نیگەران بوو لە کاریگەرییەکانی کوردەکان لەسەر سنوورەکانی. بە گشتی کورد وەک یاریزانێکی سەرەکی لە شۆڕشی رۆژئاوا و گەلانی سوریا لە گۆڕەپانی سەربازی و سیاسی و کۆمەڵایەتیدا دەرکەوت و ڕۆڵی ئەوان کاریگەرییەکی زۆری لەسەر پرۆسەی گەشەسەندنی ئەم وڵاتە هەبوو. هەروەها لە ئێستادا لە دوای ڕووخانی حکومەتی بەشار ئەسەد لە سوریا گۆڕانکارییەکی گەورە دەبێت کە دەتوانێت لێکەوتەی زۆری بۆ داهاتووی ئەم وڵاتە و ناوچەکە هەبێت.

لە دۆخێکی وادا ئەو هەنگاوانەی کە دەتوانرێت ئەنجام بدرێن وەک - دامەزراندنی حکومەتی ئینتقالی، دوای ڕووخانی حکومەت پێویستە حکومەتێکی ڕاگوزەر دابمەزرێنرێت کە نوێنەری سەرجەم نەتەوە لەخۆ بگرێت. پێویستە ئەم حکومەتە بتوانێت وەڵامی پێداویستییەکانی خەڵک بداتەوە و هاوکار بێت لە بەرقەرارکردنی ئاسایش و سەقامگیری. -دابینکردنی ئاسایش و ڕێگریکردن لە ئاژاوەگێڕی و تاڵانی موڵکی گشتی،کە یەکێک لە ئەرکە سەرەکییەکانی دوای ڕووخانی ڕژێم ئەگەری ئاژاوەگێڕی و توندوتیژی ناوخۆیی هەیە ، پێویستە ڕێوشوێن بگیرێتەبەر بۆ دڵنیابوون لە ئاسایشی ناوچە جیاوازەکان و هێزی ئەمنی نوێ پێکبهێنرێت بە ئامانجی پاراستنی هاوڵاتیان. - ئەنجامدانی دیالۆگی نیشتمانی لە نێوان گروپە جیاوازەکانی کۆمەڵگەی سوریا بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتنی سیاسی و کۆمەڵایەتی پێویستە.

ئەم دیالۆگانە دەتوانن یارمەتیدەر بن بۆ بەهێزکردنی پێکەوەژیانی ئاشتیانە و ڕێگریکردن لە گرژییە نەتەوەیی و ئایینییەکان. - دوای چەندین ساڵ لە شەڕ و وێرانکاری، پێویستی بە بەرنامەی بەرفراوانی ئاوەدانکردنەوە و پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری و خزمەتگوزارییە گشتییەکان و ئابووری هەیە. پشتیوانی نێودەوڵەتی لەم بوارەدا دەتوانێت زۆر کاریگەر بێت. - پێویستە گرنگی تایبەت بە مافی مرۆڤ و دادپەروەری ئینتقالی بدرێت.

ئەمەش لێکۆڵینەوە لە تاوانەکانی جەنگ و پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە کاتی جەنگ و هەوڵدان بۆ چەسپاندنی مافی قوربانییەکان دەگرێتەوە -بەهێزکردن و پاڵپشتیکردنی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و گروپە کۆمەڵایەتییە کاراکان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ دروستکردنی کۆمەڵگەیەکی دیموکراسی و بەشدار. - لەدوای ڕووخانی حکومەت پێویستی بە ڕاکێشانی هاوکاری نێودەوڵەتی هەیە بۆ ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدانی وڵات. ئەم یارمەتییانە دەتوانن یارمەتی دارایی و مرۆیی و تەکنیکی لەخۆ بگرن.

لە کۆتاییدا، هەر کارێک لە دوای ڕووخانی حکومەت، دەبێت وەڵامی خواست و پێداویستییەکانی گەلی سوریا بداتەوە و هاوکار بێت لە بەرقەرارکردنی ئاشتی و سەقامگیری هەمیشەیی لەو وڵاتەدا.