هەواڵ

بەنداوی تشرین … دووەم گەورەترین بەنداوی سوریا مەترسی هەرەسهێنانی هەیە

هێرشی تورکیا و گروپە چەکدارەکان بۆ سەر بەنداوی تشرین لەگەڵ ئەوەی نزیکەی 400 هەزار خێزانی لە سوریا بێ کارەبا کردووە، مەترسی هەرەسهێنانیشی لەسەر بەنداوەکە دروستکردووە و هۆشداری لە زیانی مرۆیی فراوان لە ئەگەری داڕوخانی دەدرێت.

بەنداوی تشرین دووەم کە گەورەترین بەنداوی سوریایە دەکەوێتە باشوری کۆبانێ لە ڕۆژئاوی کوردستان و لەژێر دەستی هێزەکانی سووریای دیموکراتە.
گروپە چەکدارە سورییەکانی نزیک لە تورکیا لە 8ـی کانوونی دووەمی 2024ـەوە، بە پشتیوانی هێرشی درۆنی تورکیا هێرشێکی بەردەوامیان بۆ سەر بەنداوەکە دەستپێکردووە. 
هێرشە سەربازییەکان زیانێکی زۆری تەکنیکیان بە بەنداوەکە گەیاندووە و بەتەواوی بەرهەمهێنانی کارەبا وەستاوە و هەر شەش تۆرباینەکەی لە کار کەوتوون. 
بەوتەی بەرپرسانی کارگێڕی بەنداوی تشرین، هێرشی فڕۆکە جەنگییەکانی تورکیا زیانیان بە بەربەستە کۆنکرێتە سەرەکییەکانی بەنداوەکە گەیاندووە و دزەکردنی ئاو لە لێوار و درزەکانەوە زیاتر بوون.
بەنداوی تشرین توانای عەمبارکردنی 1.9 ملیار مەتر سێجا ئاوی هەیە، هێرشە سەربازییەکان و لەکارکەوتنی تۆرباینەکان ڕێگرن لە بەردانەوەی ئاوی تەواو، هەر بۆیە تا دێت گلدانەوەی ئاو لە بەنداوەکە زیاتر دەبێت.
ئێستا هێرشە سەربازییەکان و گلدانەوەی ئاو مەترسییەکانی داڕوخانیان لەسەر بەنداوی تشرین زیاتر کردووە ،هەسەدە هۆشداری داوە ئەگەر بەنداوی تشرین بڕووخێت، کارەساتی مرۆیی لە ناوچەکەدا ڕودەدات و ژیانی سەدان هەزار کەس لەسەر بەنداوەکە دەکەوێتە مەترسییەوە.

داڕوخانی بەنداوی تشرین، عێراق و سوریا دەخاتە مەترسییەوە
بەنداوی تشرین لەنێوان منبج و کۆبانێ لەسەر ڕوباری فورات دروستکراوە و یەکێکە لە شوێنە گرنگەکانی ژێرخانی سوریا و گرنگییەکی فرەلایەنەی هەیە.
بەنداوی تشرین کە یەکێک بووە لە گرنگترین سەرچاوەکانی بەرهەمهێنانی کارەبای ئاوی لە سوریا، بەڵام ئێستا بەهۆی هێرشەکانەوە زۆرینەی لەکارکەوتووە و گلدانەوەی ڕێژەی زۆری ئاویش مەترسییەکی گەورەی لەسەر دروستکردووە. 
بە داڕمانی بەنداوەکە سێ شەپۆلی بەرزبوونەوەی ئاو دروست دەبێت، شەپۆلی یەکەمیان کە بەهێزەکەیانە، بە درێژایی 150 کیلۆمەتر ئاستی ئاو بۆ حەوت مەتر بەرز دەبێتەوە، شەپۆلی دووەمیش بە درێژایی 400 کیلۆمتر ئاستی ئاوەکە بە بەرزایی پێنج مەتر بەرز دەبێتەوە، شەپۆلی سێیەمیش کە کاریگەریی لەسەر عێراق دەبێت ئاستی ئاوی ڕوباری فورات بۆ سێ مەتر بەرز دەبێتەوە.
ئەو ناوچانەی ڕۆژئاوای کوردستان و سوریا کە دەکەونە سەر ڕوباری فورات دەکەونە ژێر کاریگەری مەترسییە یەکەمەکانی داڕوخانەکەوە، دوای ئەوانیش ئەو شارانەی عێراق کە دەکەونە سەر ڕوباری فورات لە مەترسییەکان بەدورنابن. 
 کارگێڕی بەنداوی تشرین بە هاوکاری ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان، چەند ڕێکارێکی بەپەلەی بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی بەنداوەکە گرتوەتەبەر، بەڵام بۆ خستنەوەکاری بەنداوەکە پێویستە لەگەڵ ڕاگرتنی هێرشەکانی تورکیا چەند بەشێکی بەنداوەکە نۆژەند بکرێنەوە. 
سەرەکیترین ئەو بەشانەی کە پێویستە نۆژەند بکرێنەوە ئەو شەش تۆرباینەی بەرهەمهێنانی کارەبن کە ئاوی گلدراوەی بەنداوەکە دەردەکەن، هەروەها دیواری ڕاگری بەنداوەکەش پێویستی بە چاککردنەوەی درز و زیانی بۆردومانەکان هەیە. 

تورکیا بۆچی ئێستا هێرش دەکاتە سەر بەنداوی تشرین؟
نزیکەی ساڵێکە تورکیا هەڕەشەی ئەنجامدانی هێرشی نوێ سەربازی دژی ڕۆژئاوای کوردستان دەکات و ئامانجیەتی لەگەڵ گروپە چەکدارەکانی نزیک لە وڵاتەکەی شاری کۆبانێ داگیر بکەن، هێرشەکانی سەر بەنداوی تشرینش هەر لە چوارچێوەی ئەو ئامانجەدان. 
هاوڵاتییانی کۆبانێ لەپێناو پاراستنی بەنداوی تشریندا قەڵخانی مرۆییان لە ناوچەکە دروستکردووە و بەهۆی هێرشی درۆنی تورکییەوە تا ئێستا چەندین هاوڵاتی مەدەنی کوژراون. 
ئەدمیراڵ زەکی ئاکتورک ڕاوێژکاری پەیوەندییەکان و ڕاگەیاندن لە وەزارەتی بەرگریی تورکیا لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، ''لە نزیکەوە چاودێری شەڕ و پێکدادانەکان دەکەین کە لە ناوچەی تشرین لە نێوان سوپای نیشتمانیی سوریا و پەکەکە / یەپەگە درێژەی هەیە. ڕێکخراوی تیرۆریستیی بە زۆرەملێ هاووڵاتیانی مەدەنی دەهێنێت بۆ ناوچەی شەڕ و پێکدادانەکان و زانیاری نادروست بە ڕای گشتیی نێودەوڵەتیی دەگەیەنێت و فریوی دەدات بەوەی گوایە هێرش کراوەتە سەر هاووڵاتیانی مەدەنی''.
ئوسامە عەلی کە توێژەرێکی سورییە لە سەنتەری عومران بۆ لێکۆڵینەوە ستراتیژییەکان بە کەناڵی حورەی ئەمەریکی ڕاگەیاندووە، هێزە کوردییەکان لە ڕوانگەیەکی تەکنیکییەوە گرنگی بە فایلی بەنداوەکە دەدەن، بەو پێیەی هەرکەسێک "تشرین" کۆنتڕۆڵ بکات، ئاو و کارەبای ناوچەکە کۆنتڕۆڵ دەکات.
بە بڕوای ئەو توێژەرە، ئەگەر گروپە چەکدارەکانی نزیک لە تورکیا بگەنە بەنداوی تشرین، کاتێکی زۆریان نابێت بۆ گەیشتن بە کۆبانی و گەمارۆدانی.
هێرشە نوێیەکانی تورکیا و گروپە چەکدارەکانی نزیک لەو وڵاتە، هاوکاتی هاتنەوەی دۆناڵد ترامپ وەک سەرۆکی ئەمەریکا. 
چوار ساڵی یەکەمی سەرۆکایەتی ترامپ بۆ ڕۆژئاوای کوردستان دڵخۆشکەر نەبوو، بە تایبەت دوای ئەوەی ساڵی 2019 بە بڕیاری ترامپ هێزەکانی ئەمەریکا لە بەشێکیباکوری سوریا کشانەوە. 
هەنگاوەکەی ئەمەریکا ڕێگەخۆشکەر بوو بۆ تورکیا کە ئۆپراسیۆنی سەربازی دژ بە ڕۆژئاوای کوردستان ئەنجام بدات و ناوچەکانی گرێسپی و سەرێکانی داگیر بکات. 
تورکیا لەگەڵ هاتنەوەی ترامپدا گرەو لەسەر دووبارەکردنەوەی هەمان سیناریۆ دەدات، بەڵام تا ئێستا هیچ ئەنجامێکی لەبەرژەوەندی خۆی یەکلایی نەکردوەتەوە. 
ئەمەریکا و گروپە و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش، هێزەکانی سوریای دیموکرات - هەسەدە بە هاوپەیمانێکی سەرەکی دەزانن، بەڵام تا ئێستا هیچ دەستوەردانێکی سەربازییان نەبووە. 
فەرید سەعدون کە نوسەرێکی سورییە و لە نیشتەجێیە، بۆچوونی وایە،" ئەگەر پێویست بکات، هاوپەیمانی نێودەوڵەتی شەڕەکە بە قازانجی هێزەکانی هەسەدە یەکلایی دەکاتەوە".

بەنداوی تشرین 
ساڵی 1980 بەنداوی تشرین لە نێوان منبج و کۆبانێ لەسەر ڕوباری فورات دەست بە دروستکردنی کرا و ساڵی 1999 تەواو کرا، ساڵی 2013 بەنداوەکە کەوتە دەست رێکخراوی داعش، بەڵام لە 2015 شەڕڤانان کۆنترۆڵیان کردەوە.
بەنداوی تشرین کارەبای سنوری کۆبانێ، منبج و گوندەکانی دەوروبەری دابین دەکات و 100 مێگاوات کارەبا بەرهەم دەهێنرا، بەڵام توانای گشتی 600 مێگاوات بووە، بەوتەی بەرپرسانی ئیدارەی خۆسەری ڕۆژئاوای کوردستان بەهۆی هێرشەکانی سەر بەنداوی تشرینەوە زیاتر لە 400 هەزار خێزان بێ کارەبا بوون. 

تەندروستی

ئیندۆمی زیان بە خانەکانی مێشک دەگەیەنێت

ماڵپەڕی" ئەل ئەیام" لە بابەتێکی تەندروستیدا چەند زیانێکی خواردنی ئیندۆمی بڵاوکردوەتەوە و ئاماژەی بۆ ئەوەکردووە، ئیندۆمی خوێی چینی تێدایە، ئەمەش دەبێتە هۆی زیانگەیاندن بە خانەکانی مێشک لاوازیان دەکات و لە هەندێک حاڵەتیشدا لەناویان دەبات.

بەپێی هەواڵەکە، زیانێکی زۆر خواردنی ئیندۆمی دەبێتە هۆکارێک بۆ زۆرێک لە نەخۆشییە شێرپەنجەییەکان وەک شێرپەنجەی مێشک و سییەکان، هاوکات هۆکارێکە بۆ زیادبوونی کێش و قه‌ڵه‌وی و کۆنیشانه‌ی ئێکس و که‌م خوێنی و که‌می مادده‌ی ئاسن.
 د.کامەران رەسول ژاژڵەیی، پسپۆڕی زانستی خۆراک و نه‌شته‌رگه‌ری گشتی سەبارەت بە زیانەکانی ئیندۆمی لەسەر منداڵ ڕایگەیاندووە، ئیندۆمی دەبێتە هۆی دواکه‌وتنی گه‌شه‌ی منداڵ و زیادبوونی ئه‌گه‌ری کورتی باڵا له‌ منداڵ و مێرد منداڵان، ئه‌گه‌ر ڕۆژانه‌ یان هه‌فته‌ی چه‌ند جارێک بخورێت.

پێشتر، گۆڤاری (راما) راپۆرتێكی ته‌ندروستی جیهانی له‌سه‌ر مه‌ترسییه‌كان ئیندۆمی بڵاوكردۆته‌وه‌ له‌و راپۆته‌دا ئه‌وه‌ هاتوه‌ كه‌ ئیندۆمی جۆره‌ خوێیه‌كی تێدایه‌ له‌جۆری (E) كه‌ له‌ وڵاتی چین دروست ده‌كرێت و ئه‌و جۆره‌ خوێیه‌ مه‌ترسی هه‌یه‌ بۆ تێكچونی مۆخ و نه‌خۆشی ده‌ماره‌كان و نه‌خۆشی له‌بیرچونه‌وه‌ و شێرپه‌نجه‌ی مۆخ و دروستبونی ئازار له‌ناو سكدا.
سەبارەت بەو زانیارییانەشی باس لەوە دەکەن هۆکارێکە بۆ توشبوون بە شێرپەنجە، دکتۆر فەهد ئەلخدایری، زانای توێژینەوەی پزیشکی لە یەکەی ماددە شێرپەنجەییەکان لە سەنتەری توێژینەوە لە نەخۆشخانەی پسپۆڕی مەلیک فەیسەڵ ڕایگەیاندووە: "نوودڵ لە جۆری ئیندۆمی بە هیچ شێوەیەک نابێتە هۆکاری نەخۆشیی شێرپەنجە و تەنانەت زیانیشی نییە ئەگەر بەڕێژەیەکی مامناوەند بخورێت".