تەندروستی

ئیندۆمی زیان بە خانەکانی مێشک دەگەیەنێت

ماڵپەڕی" ئەل ئەیام" لە بابەتێکی تەندروستیدا چەند زیانێکی خواردنی ئیندۆمی بڵاوکردوەتەوە و ئاماژەی بۆ ئەوەکردووە، ئیندۆمی خوێی چینی تێدایە، ئەمەش دەبێتە هۆی زیانگەیاندن بە خانەکانی مێشک لاوازیان دەکات و لە هەندێک حاڵەتیشدا لەناویان دەبات.

بەپێی هەواڵەکە، زیانێکی زۆر خواردنی ئیندۆمی دەبێتە هۆکارێک بۆ زۆرێک لە نەخۆشییە شێرپەنجەییەکان وەک شێرپەنجەی مێشک و سییەکان، هاوکات هۆکارێکە بۆ زیادبوونی کێش و قه‌ڵه‌وی و کۆنیشانه‌ی ئێکس و که‌م خوێنی و که‌می مادده‌ی ئاسن.
 د.کامەران رەسول ژاژڵەیی، پسپۆڕی زانستی خۆراک و نه‌شته‌رگه‌ری گشتی سەبارەت بە زیانەکانی ئیندۆمی لەسەر منداڵ ڕایگەیاندووە، ئیندۆمی دەبێتە هۆی دواکه‌وتنی گه‌شه‌ی منداڵ و زیادبوونی ئه‌گه‌ری کورتی باڵا له‌ منداڵ و مێرد منداڵان، ئه‌گه‌ر ڕۆژانه‌ یان هه‌فته‌ی چه‌ند جارێک بخورێت.

پێشتر، گۆڤاری (راما) راپۆرتێكی ته‌ندروستی جیهانی له‌سه‌ر مه‌ترسییه‌كان ئیندۆمی بڵاوكردۆته‌وه‌ له‌و راپۆته‌دا ئه‌وه‌ هاتوه‌ كه‌ ئیندۆمی جۆره‌ خوێیه‌كی تێدایه‌ له‌جۆری (E) كه‌ له‌ وڵاتی چین دروست ده‌كرێت و ئه‌و جۆره‌ خوێیه‌ مه‌ترسی هه‌یه‌ بۆ تێكچونی مۆخ و نه‌خۆشی ده‌ماره‌كان و نه‌خۆشی له‌بیرچونه‌وه‌ و شێرپه‌نجه‌ی مۆخ و دروستبونی ئازار له‌ناو سكدا.
سەبارەت بەو زانیارییانەشی باس لەوە دەکەن هۆکارێکە بۆ توشبوون بە شێرپەنجە، دکتۆر فەهد ئەلخدایری، زانای توێژینەوەی پزیشکی لە یەکەی ماددە شێرپەنجەییەکان لە سەنتەری توێژینەوە لە نەخۆشخانەی پسپۆڕی مەلیک فەیسەڵ ڕایگەیاندووە: "نوودڵ لە جۆری ئیندۆمی بە هیچ شێوەیەک نابێتە هۆکاری نەخۆشیی شێرپەنجە و تەنانەت زیانیشی نییە ئەگەر بەڕێژەیەکی مامناوەند بخورێت".

هەواڵ

ئەتاتورک لە ئەشکەوتی جاسەنە بەڵێنی سەربەخۆی بە کورد دا و جێبەجێی نەکرد

دوای زیاتر لە سەدەیەک لە هەمان شوێنی ئەو بەڵێنە جێبەجێ نەکراوەی نوێنەری ئەتاتورک بۆ سەربەخۆیی بە کوردی دا، پارتی کرێکارانی کوردستان - پەکەکە دوای 41 ساڵ خەباتی چەکداری چەکەکانی سوتاند. 

 پارتی کرێکارانی کوردستان - پەکەکە دوای 41 ساڵ لە خەباتی چەکداری، لە هەمان ئەو شوێنەی زیاتر لە سەدەیەک لەمەوبەر نوێنەری ئەتاتورک بەڵێنی سەربەخۆیی بە کورد دا، چەکەکانی سوتاند. 

ساڵی 1922 - 1923 شەفیق ئۆزدەمیر یان ئۆزدەمیر پاشا بە نوێنەرایەتی مستەفا کەمال ئەتاتورک سەردانی ئەشکەوتی جاسەنی کرد و بە زارەکی بەڵێنی بەشێخ مەحمود دا  دوای پەیمانی لۆزان سەربەخۆیی یان لانیکەم ئەنەتۆنۆمی بە کورد بدرێت تا دوای نەمانی ئینگلیز بە ئیرادەی خۆی لە خاکەکەیدا بژی .

شەفیق ئۆزدەمیر ساڵی 1885 لە قاهیرە لە دایکبووە و چەرکەس بووە، ساڵی 1922 وەک نوێنەری تایبەتی ئەتاتورک بۆ پرسی ویلایەتی موسڵ بۆ عێراق و کوردستان نێردرا، بە کوردەکانی  وت، تاکە ڕێگە بۆ دەربازبوون لە کۆلۆنیالیزمی بەریتانیا هاوکارییە لەگەڵ ئەنقەرە.

ئۆزدەمیر پەرەی بەو بیرۆکەیە دەدا کە کوردەکان لەگەڵ تورکەکان لە سنوورەکانی میساقی میللیدا پێکەوە دەژین، ئەوەیش قازانجی ئەمنی و سیاسی زیاتری دەبێت.

شەفیق ئۆزدەمیر بەڵێنی بە کورد داوە کە ستەمیان لە بوارەکانی زمان و کولتوور و ئایین لەگەڵ ناکرێت و ناسنامەی ئیسلامییان پارێزراو دەبێت.

مێژونووس مەحمود ئاکیورکلی ڕایگەیاندووە، بەپێی بەڵگەنامە تازە دۆزراوەکانی ئەرشیفی عوسمانی، مستەفا کەمال شاندێکی ناردووە بۆ ئەوەی لەگەڵ شێخ مەحمود بەرزنجی کۆببێتەوە و ڕێککەوتنێکی 10 مادەیی داڕێژرا، لەوانە پێدانی پێگەیەکی هاوشێوەی "فیدراسیۆن" بە کورد.

دوای پەیمانی لۆزان ئەو بەڵێنانەی ئۆزدەمیر بە کوردی دابوون جێبەجێ نەکران، سیاسەتی فەرمی کۆماری تورکیا لە ساڵی 1924 بەدواوە بە درێژایی هێڵەکانی مۆدێلی دەوڵەتی نەتەوەیی یەکگرتوو داڕێژرا.

ئەم دۆخە بووە هۆی نائومێدی زۆرێک لە سەرکردەکانی کورد و زەمینەی بۆ ڕاپەڕینەکانی دواتر خۆش کرد وەک شۆڕشی شێخ سەعیدی پیران لە ساڵی 1925 و شۆڕشەکانی دواتر تا دەگاتە پارتی کرێکارانی کوردستان کە لە ساڵی 1984 دەستی بە خەباتی چەکداری کرد. 

رۆژی 11ـی تەمووزی 2025، لە چوارچێوەی پرۆسەی ئاشتیدا 4 فەرماندە و 26 گەریلای پەکەکە لە ئەشکەوتی جاسەنە چەکەکانیان سوتاند. 

ئەشکەوتی جاسەنە بە دووریی 50 کیلۆمەتر دەکەوێتە رۆژئاوای شاری سلێمانی لە ناوچەی سورداش لەسەر رێگەی سلێمانی - دووکان. جاسەنە لە پشتی گوندی کانی خان، لە بناری چیایەکی گەورە هەڵکەوتووە.

پاش هێرشی فڕۆکەی سوپای ئینگلیز لە ساڵی 1923، شێخ مەحمودی حەفید ئەشکەوتی جاسەنەی کردە پەناگە، چاپخانەی تێدا دامەزراند و یەکەم رۆژنامەی تێدا بڵاوکردەوە بەناوی بانگی حەق کە لە 2ـی ئازاری 1923 بڵاوکرایەوە.

ئەشکەوتی جاسەنە لە شۆڕشی نوێیدا بۆ پێشمەرگە گرینگ بوو؛ لە دژی رژێمی بەعس پەناگەیەکی گرنگی هێزەکانی پێشمەرگە بووە لە ناوچەی سورداش و دوکان و زنجیرە چیای پیرەمەگرون.


سەرچاوەکان:
https://www.rupelanu.org/lozandan-once-kurtler-894h.htm

https://www.tamgaturk.com/yazarlar/mertcan-gurkan/turkiye-nin-musul-icin-unutulan-mucadelesi-ozdemir-bey-harekati/17314/

https://www.rudaw.net/turkish/kurdistan/060520234

 https://www.tarihistan.org/umut-berhan-sen-milli-mucadele-de-musul-cephesi-ve-derbent-muharebesi-zaferi/23135/