هەواڵ

کەوتنی بەشار ئەسەد پاشەکشە بە "بەرەی مقاوەمە" بەرامبەر ئەمەریکا دەکات

کەوتنی ڕژێمەکەی بەشار ئەسەد و مەترسییەکانی سەرهەڵدانەوەی داعش گۆڕانکاری لە هەڵوێستی "بەرەی مقاوەمە" دژی ئەمەریکا دەکات، سەرکردەیەکی ئەو گروپانە دەڵێت، ئێستا زۆرینەی سەرکردەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەکان لەگەڵ مانەوەی هێزەکانی ئەمەریکان. 
سەرهەڵدانەوەی داعش ترسی سەرەکییە، بەپێی ئاژانسێکی ئەمەریکی بەشێوەیەکی نافەرمی عێراق داوای درێژکردنەوەی ئەرکی هێزەکانی کردووە، بەڵام سودانی لە پاشەکشەکردن دەترسێت. 

ئاژانسی ئەسۆشێتد پرێس لە زاری چەند بەرپرسێکی عێراقی و ئەمەریکییەوە بڵاویکردەوە، کەوتنی بەشار ئەسەد لە سوریا وایکردووە لایەنە هاوپەیمانەکانی ئێران لە عێراقی دراوسێدا بە داواکارییەکانیان بۆ دەرچوونی هێزەکانی ئەمەریکا لە وڵاتەکەدا بچنەوە. 

کەوتنی ڕژێمەکەی ئەسەد کە هاوپەیمانی ئێران بوو لەلایەن هێزەکانی تەحریر شام کە سوننەن، بە بڕوای زۆرینە دەستی تارانی لە ناوچەکە کورت کردوەتەوە و ڕۆڵی گروپەچەکدارەکانی نزیک لەو وڵاتەی لە عێراق لاواز کردووە.
زۆرێک لە عێراق ترسیان هەیە داعش بتوانێت بە سود وەرگرتن لە بۆشاییە ئەمنییەکان بگەڕێتەوە، بە تایبەت کە تا ئێستا دەسەڵاتی نوێ لە سوریا کۆنترۆڵی خۆیان بەسەر وڵاتەکەدا نەچەسپاندووە و سوپای نشتمانیان پێکنەهێناوە. 

یەکێک لە بەرپرسانی ئەو گروپە چەکدارانە بە ئاژانسەکەی وتووە،” بەهۆی ڕوداوەکانی سوریاوە، ئێستا زۆرینەی سەرکردەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەکان لەگەڵ مانەوەی هێزەکانی ئەمەریکان لە عێراق و نایانەوێت هێزەکانی ئەمریکا عێراق بەجێبهێڵن”.
بە وتەی ئەو بەرپرسەی گروپەکانی نزیک لە ئێران، سەرکردەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی پشتیوانی ئەو بۆچوونانەن کە باس لە سیناریۆی گەڕانەوەی داعش دەکەن، ترسییان هەیە ئەگەر ئەمەریکا عێراق جێبهڵێت دۆخی ئەمنی عێراق هەرەس بهێنێت. 
بەپێی ئەسۆشێتد پرێس دەزگای ئاسایشی نیشتمانی عێراق، لە ڕاپۆرتێکدا بۆ ئەنجومەنی وەزیران ڕونیکردوەتەوە کە لە ئێستادا کشانەوەی هێزەکانی هاوپەیمانان و ئەمەریکا لە بەرژوەندی عێراق نییە.

بەرپرسێکی باڵای دەزگای ئاسایشی نیشتمانی عێراق بە ئاژانسەکەی ڕایگەیاندووە، "ئەو دەنگە بەرزانەی پێشتر باسیان لە کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق دەکرد، بەشێوەیەکی بەرچاو کەمیکردووە". ئاماژەی بەوەشکردووە، “پێشبینی دەکرێت ئەمساڵ هیچ کشانەوەیەک لەلایەن ئەمەریکییەکانەوە ڕوونەدات”.

عێراق لەسەر کشانەوەی هێزەکانی هاوپەیمانان و ئەمەریکا هیچ داواکارییەکەی فەرمی پێشکەش نەکردووە، بەڵام بە وتەی بەرپرسێکی باڵای وەزارەتی بەرگری ئەمریکا لە دوای کەوتنی ئەسەد بەرپرسانی حکومەتی عێراق" بە شێوەیەکی نافەرمی لە بەرزترین ئاستەکاندا" داوای دواخستنی کۆتایی هاتنی ئەرکی هاوپەیمانانی بە سەرۆکایەتی ئەمەریکا لە عێراق کردووە. 

بۆچی عێراق لە سەرهەڵدانەوەی داعش دەترسێت؟
ڕوخانی ڕژێمەکەی بەشار ئەسەد دۆخێکی ڕاگوزەری لە سوریا دروستکردووە، هێزەکانی تەحریر شام بە سەرۆکایەتی ئەحمەد شەرع سەرقاڵی بونیادنانەوەی وڵاتەکە و دروستکردنەوەی دامەزراوەکانن. 
ناسەقامگیرییەکانی سوریا و دۆخی ئاڵۆزی وڵاتەکە دڵەڕاوکێی بۆ عێراق و سەرجەم وڵاتانی دراوسێی سوریا دروستکردووە، ترسیان هەیە داعش هاوشێوەی 2014 بە سود وەرگرتن لە ئاڵۆزییەکان گەشە بکاتەوە و جموجوڵی سەربازی ئەنجام بدات. 
بە بۆچوونی بەرپرسانی پێنتاگۆن ترس و نیگەرانییەکانی عێراق دروستن، هەرچەندە سەرهەڵدانەوەی داعش بە نزیک نییە، بەڵام تیرۆر دەتوانێت لە دۆخە ئاڵۆزەکاندا گەشە بکات. 

ئەمەریکا و عێراق لەسەر کشانەوە ڕێککەوتوون
ساڵی ڕابردوو، ئەمریکا و عێراق بۆ کۆتاییهێنان بە ئەرکی سەربازی هاوپەیمانان بە سەرۆکایەتی ئەمریکا ڕێککەوتنێکیان ڕاگەیاند تا لە مانگی ئەیلولی 2025 بەشێک لە هێزەکان عێراق جێبهێڵن.
کاتێک ڕێککەوتنەکە بۆ کۆتاییهێنان بە ئەرکی هاوپەیمانان لە عێراق کرا، سەرکردە سیاسییەکانی عێراق ڕایانگەیاند، هەڕەشەکانی داعش لەژێر کۆنتڕۆڵدایە و چیتر پێویستیان بە هاوکاری واشنتۆن نییە بۆ لێدانی ئەو شانانەی کە ماونەتەوە.
گروپە چەکدارەکانی عێراق پەیوەندییەکی ئاڵۆزیان لەگەڵ هێزەکانی ئەمەریکا هەبووە، هەمان گروپەکان هەندێکجار هێرشیان کردووەتە سەریان و لە هەندێک کاتی دیکەشدا بوونەتە هاوپەیمانیان بۆ ئاسانکاری لە شەڕێکدا دژی دوژمنێکی هاوبەش.
دوای دەستپێکردنی شەڕی حەماس و ئیسرائیل لە 7ـی تشرینی یەکەمی 2023، لایەنە سیاسی و سەربازییەکانی نزیک لە ئێران بەرزترین دەنگی عێراق بوون کە داوای چونە دەرەوەی هێزەکانی هاوپەیمانان و ئەمەریکایان دەکرد. 
ناکۆکییەکانی ئیسرائیل و ئێران بە تایبەت لەسەر هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر کەرتی غەززە، هۆکاری سەرەکی  ئەو داواکارییانە بوون کە داوای چوونە دەرەوەی ئەو هێزانەیان دەکرد. 
عێراقییەکان هاوشێوەی بەشێکی زۆری جیهانی عەرەبی پشتیوانی ئەمەریکایان بۆ ئیسرائیل ڕەتدەکردەوە و بە کارێکی ناپەسەند وەسفیان دەکردن.

سودانی نایەوێت پاشەکشە بکات
تا ئێستا عێراق بە فەرمی هیچ زانیاری و هەڵوێستێکی بۆ درێژکردنەوەی ئەرکی هاوپەیمانان لە عێراق دەرنەبڕیووە، باسم عەوادی وتەبێژی حکومەتی عێراق لە دوایین لێدوانیدا ڕاگەیاندووە، "خشتەی کشانەوەی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی نەگۆڕاوە" و کۆبوونەوەکانی نێوان عێراق و بەرپرسانی هاوپەیمانی بەردەوامن.
عێراق بۆ درێژکردنەوەی ئەرکی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی پێویستی بە نوسراوی فەرمی هەیە، بەڵام زۆرینە هاوڕای ئەو بۆچوونەن کە محەمەد شیاع سودانی ئامادە نابێت ئەو داواکارییە پێشکەش بکات. 
سودانی ترسی هەیە بە پێشکەشکردنی داواکارییەکی لەو شێوەیە، لەلایەن لایەنە ڕکابەرەکانییەوە وەک پاشکەشە لێکبدرێتەوە و دژی بەکاربهێنرێتەوە. 

هێزەکانی هاوپەیمانان و ئەمەریکا لە عێراق
ساڵی 2014 دوای ئەوەی داعش هێرشی کردە سەر عێراق و بەشێکی خاکەکەی داگیرکرد، ئەمەریکا هێزی زیاتری ڕەوانەی عێراق کرد، بەڵام دوای نەمانی داعش بەشێک لە هێزە عێراقییەکان داوای کشانەوەی سوپای ئەمەریکایان بەزر کردەوە. 
بەپێی ئەو هاوپەیمانێتیەی کە بۆ ڕوبەڕوبوونەوەی داعش لە ساڵی 2014 لە عێراق و سوریا پێکهێنرا، ئەمەریکا نزیکەی 2500 سەربازی لە عێراق و نزیکەی 900 سەربازیی لە سوریادا هەیە.
لایەنە شیعییەکانی نزیک لە ئێران چەند جارێک پرسی کشانەوەی ئەمەریکایان لە عێراق وروژاندووە، ساڵی 2020 دوای کوژرانی قاسم سولەیمانی و ئەبو مەهدی موهەندیس لەلایەن ئەمەریکاوە لە بەغداد، ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بڕیاریداتا کۆتایی 2020 ئەمەریکا لە عێراق بکشێتەوە، بەڵام بڕیارەکە جێبەجێ نەکرا. 
لەم خولەی پەرلەمانیشدا تەنها یەک دانیشتن لەسەر پرسی کشانەوەی هێزەکانی هاوپەیمانان و ئەمەریکا بەڕیوەچوو، بەڵام ڕێژەی یاسایی بۆ دەرکردنی بڕیارەکە تەواو نەکرا چونکە کورد و سونەکان ئامادەی دانیشتنەکە نەبوون.

هەواڵ

موقتەدا سەدر هەڵبژاردن رەتدەکاتەوە و چاوەڕێی دوو ئەگەرە

سەرەڕای کشانەوەی لە پرۆسەی سیاسی و بەشدارینەکردنی لە هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی عێراق، بەڵام موقتەدا سەدر هێشتا مۆتەکەی دەسەڵاتدارانی عێراقە، ئەمەش وایکردووە لەلایەک چاویان لەسەر هەڵبژاردن بێت و لەلایەکیش چاویان لەسەر سەدر بێت، خودی موقتەدا سەدریش چاوەڕێی روودانی دوو ئەگەرە لە عێراق.

موقتەدا سەدر سەرکردەی ڕەوتی سەدر، هێشتا یەکێکە لە گەورەترین مەتەڵە سیاسییەکان، کە ڕووبەڕووی نەیارەکانی دەبێتەوە لە چوارچێوەی هەماهەنگیدا، یان تەنانەت لایەنگران و هاوپەیمانە نزیکەکانی.

لەدوای بڕیارە بەناوبانگەکەی سەدر بۆ کشانەوەی کوتلە پەرلەمانییەکەی کە خاوەنی 72 کورسی پەرلەمانی بوو، لە هاوینی 2022 و راگەیاندنی ڕەتکردنەوەی کارکردن لەگەڵ "گەندەڵکاران" کە مەبەستی چوارچێوەی هەماهەنگی بوو، پێشبینیەکان سەبارەت بە هەنگاوی داهاتووی سەدر بەردەوام مشتومڕی لە نێوان سیاسەتمەداران و شیکەرەوەکان و تەنانەت هاوڵاتیانی ئاسایی دروستکردووە.

موقتەدا سەدر لە هەموو پەیامەکانیدا سەبارەت بە کشانەوەی لە پرۆسەی سیاسی و هەڵبژارد، تەنها ئاماژەی بە چینێکی گەندەڵی دەسەڵاتدار کردووە، بەبێ ئەوەی هیچ نیازێکی تری خۆی بخاتەڕوو، بەڵام سەرکردەویەکەی چوارچێوەی هەماهەنگی خواستی سەدر ئاشکرا دەکات.

سەرکردەیەک لە چوارچێوەی هەماهەنگی کە نەیویست ناوی ئاشکرا بکرێت، بە ڕۆژنامەی «الشرق الأوسط»ـى راگەیاندووە، سەدر سیستەمێکی دەوێت کە لەگەڵ تێڕوانینی خۆیدا بگونجێت، کە لەوانەیە لەگەڵ تێڕوانینی ئەوانی تردا نەگونجێت.

ئەو سەرکردەیەی چوارچێوەی هەماهەنگی پێیوایە، کشانەوەی ئێستای موقتەدا سەدر لە پرۆسەی سیاسی و بایکۆتی هەڵبژاردن، لەم دیدگایەوە سەرچاوە دەگرێت نەک ڕق لە کاری سیاسی.

ئاماژە بە پێگە و بەهێزی سەدر دەکات لە دەرەوەی پرۆسەی سیاسی و دەڵێت: لەوانەیە یارییەکە بە تەواوی بگۆڕێت تەنانەت ئەگەر لە پێشبڕکێی هەڵبژاردنیش دوور بێت، هەر بۆیە، چوارچێوەی هەماهەنگی چاوێکیان لەسەر هەڵبژاردنەکان و چاوەکەی دیکەش لەسەر سەدرە.

لەگەڵ ئەوەی لایەنەسیاسییەکان و چاودێرانی سیاسی پێیانوابوو، سەدر لە چوار ساڵی رابروودا، شەقامی لە بەرژەوەندی خۆی ساز و ئامادەکردووە بۆ چوونە سەر سندوقەکانی دەنگدان، بەڵام لە بڕیارێکی چاوەڕواننەکراودا، سەدر بایکۆتکردنی هەڵبژاردنی راگەیاند، هەرچەندە سەرۆک کۆماری عێراق بە فەرمی داوای لێکرد بە بڕیارەکەیدا بچێتەوە، بەڵام ئەو سوربوو لەسەر بڕیارەکەی.

لە ناوەڕاستی مانگی تەمووزی ساڵی ڕابردوودا، موقتەدا سەدر بڕیارێکی دەرکرد بۆ دوورخستنەوەی 31 کەس لە بزووتنەوەکە و باڵی سەربازی سەرایا سەلام، بەهۆی ئاماەکارییان بۆ بەشداریکردنیان لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا.

سەرکردەیەکی رەوتی سەر بە رۆژنامەی «الشرق الأوسط»ـى وتووە، ڕەوتی سەدر پشتگیری لە هیچ لیست و کاندیدێک ناکات لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا، ئەو سەرکردەیە ڕەتی دەکاتەوە پێشبینی هەنگاوەکانی داهاتووی سەدر بکات و دەڵێت: هەموو شتێک دەگونجێت، بەڵام کەس نازانێت چۆن و کەی ڕوودەدات.

ئەو سەرکردەیە ئاماژەی بەوەکردووە، کە سەدر درکپێدەکات و گرەو لەسەر ئەگەری داڕمانی چوارچێوەی هەماهەنگی دەکات بە تێپەڕبوونی کات، چونکە بڕوا وایە سیستەمی سیاسی ئێستا بە ئاسانی چاکسازی ناکرێت.

دەشڵێت: سەدر هەموو جۆرە کارێکی سیاسی تاقیکردۆتەوە. بەشداری کردن لە پەرلەمان و کشانەوەی لێی و بەشداریکردن لە حکومەت و کشانەوەی لێی و هەروەها دژایەتیکردنی چالاکی لە شەقامدا و پێدەچێت گەیشتووەتە ئەو ئەنجامەی کە ئەم سیستەمە توانای چاکسازی نییە.

یەکێکی تر لەو ئەگەرانەی کە سەدر چاوەڕێی دەکات، شوێنگرتنەوەی عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەکانە لە عێراق، خودی سەدریش خواستی خۆی بۆ جێگرتنەوەی نەشاردووەتەوە و بەپێی بنەماکانی مەزهەبی شیعە، موقتەدا سەدر هەموو مەرجەکانی تێدایە.