بنکۆڵکاری

شەڕی ناوخۆیی گۆڕان گەرمتر دەبێت

گۆڕانی کوردسات وەڵامی گۆڕانی گردی زەرگەتەی دایەوە کە ڕایانگەیاندبوو، 5ـی نیسان کۆنگرە دەکەن و دەڵێت، ناتوانن ئێوە کەمینەیەکی تەوریسچین. سەرچاوە ئاگادارەکانی ناو گۆران دەڵێن، زۆرینەی ململانێکان لەسەر موڵکەکانی گۆڕانن.

باڵە جیاوازەکانی بزوتنەوەی گۆڕان لەسەرە مەرگیشدا واز لە ململانێی ناوخۆیی دوایین پڕۆژەی سیاسی نەوشیروان مستەفا ناهێنن و ئاگر لە پووشی ناکۆکییەکان بەردەدەن.

ململانێی باڵەکانی گۆڕان لە کاتێکدایە، ژمارەی کورسییەکانی بزوتنەوەکە لە 25 کورسی پەرلەمانی کوردستانەوە بۆ تەنها یەک کورسی کەمبووتەوە، زیاتر لە 400 هەزار دەنگدەریش لە بزوتنەوەکە تۆراون.

دیجیتاڵ میدیای Mic لەگەڵ بڕیار بەدەستانی هەردوو باڵەکەی گۆڕان قسەی کردووە و زانیاریی تایبەتی لەبارەی ناکۆکییەکانەوە دەستکەوتووە. 

بەپێی وتەی سەرچاوە ئاگادارەکانی ناو بزوتنەوەی گۆران، ناکۆکییەکانی ئێستا لەسەر پڕۆژە سیاسیەکە نییە، بەڵکو زۆرینەی ناکۆکییەکان لەسەر ئەو دامەزراوە، موڵک و باڵەخانەن کە بەناوی بزتنەوەکەن. 

بزوتنەوەی گۆڕان لەگەڵ ئەوەی خاوەندارێتی دامەزراوەی میدیای گۆران دەکات کە پێکهاتووە لە کەناڵی کەی ئێن ئێن، رادیۆی دەنگی گۆران و سایتی فەرمی گۆڕان، خاوەنی چەندین موڵکە کە زۆرینەیان ئەو باڵەخانەنان کە مەکۆکانی گۆڕان و نوسینگەی کەناڵی کەی ئێن ئێن لە شارە جیاوازەکان لە خۆدەگرن.

باڵە جیاوازەکانی گۆڕان ئێستا دەیانەوێت لە رێگەی کۆنفرانسی نیشتمانی (کۆنگرە)وە خاوەندارێتی بزوتنەوەی گۆڕان لە بەرژەوەندی لایەک یەکلایی بکەنەوە. 

بەپێی نوسراوێکی کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق، بزوتنەوەی گۆران لە بەرژوەندی باڵی کوڕانی نەوشیروان مستەفا یەکلایی دەبێتەوە، وەک لەو نوسراوەدا هاتووە، بزوتنەوەی گۆڕان لە 5ـی نیسان لە گردی زەرگەتە کۆنفراسی نیشتمانی دەبەستێت. 

‎جڤاتی نیشتیمانی بزوتنەوەی گۆڕان کە سەر بە باڵی گردی زەرگەتەن و لەلایەن چیا نەوشیروان مستەفاوە سەرۆکایەتی دەکرێت لە رایگەیەندارێکدا کە هاوپێچی نوسراوەکەی کۆمیسیۆنی تێداکراوە بڵاویکردەوە، پشت ئەستور بە یارمەتی گۆڕانخوازان، هەڵسوڕاوان و ئەندامانی جڤاتی نیشتیمانی و جڤاتی گشتی لە (بەرەی دەستور) حەق بەسەر باتڵدا زاڵ بو و تاجی سەرکەوتنی کردە سەری.

‎باڵی گۆڕانی گردی زەرگەتە باڵی کوردسات کە لەلایەن دانا ئەحمەد مەجیدەوە سەرۆکایەتی دەکرێت بە کودەتاچی ناوبردووە و رایگەیاندووە، بە هەوڵێکی بێوچان موئامەرەی کودەتاچیەکان هەڵوەشایەوە. 

دوای نزیکەی 24 کاتژمێر، باڵی کوردساتی بزوتنەوەی گۆڕان وەڵامی راگەیەندراوەکەی دایەوە و رایگەیاند، ئەوە کەمینەیەکی تەورسچین و ناتوانن کۆنگرە بکەن.

ئەو باڵەی بزوتنەوەی گۆران هیچ بەڵگەنامەیەکی یاسایی بڵاونەکردوەتەوە، تەنها باسی لەوەکردووە، "بزوتنەوەی گۆڕان بە هەماهەنگی و لەژێر چاودێری ئەنجومەنی کۆمسیارانی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق کۆنفرانس گرێ ئەدا". 

سەبارەت بە شوێنی کۆنفرانسەکەی گۆڕان ئاماژە بۆ ئەوەکراوە، ئەم کۆنفرانسە لە کات و شوێنێک ئەبێت، کە گونجاو بێت بۆ بەڕێوەبردنی ئەم رێکارە ڕێکخراوەییە. بۆ ئەو مەبەستەش ئامادەکاری کراوە.

بریکارنامەیەک کێشەکانی گۆڕان تەقاندەوە
عومەر سەید عەلی رێكخەری دەستلەكاركێشاوەی بزوتنەوەی گۆڕان، دوای ئەوەی بریكارنامەیەكی لە فەرمانگەی دادنوسی سلێمانی بۆ دانا ئەحمەد مەجید كردەوە و ڕۆژی 18ـی ئەیلولی 2024، لە نوسراوێكدا بۆ كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق داوایكرد، دانا ئەحمەد مەجید بە وەكالەت وەك رێكخەری گشتیی گۆڕان بناسێنێت، هەمان رۆژ كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان وەڵامی نوسراوەكەی دایەوە و دانا ئەحمەد مەجیدی وەك رێكخەری گشتیی گۆڕان بە وەكالەت بۆ ماوەی شەش مانگ ناساند. 

بریكارنامەكەی عومەر سەید عەلی بۆ دانا ئەحمەد مەجید گرفتێكی دیكەی لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا دروستكردووە، بەشێك بریكارنامەكە بە یاسایی دەزانن و بەشێكی دیكەش كە خۆیان وەك زۆرینە دەناسێنن ڕەتیدەكەنەوە.

رێکخەر و خانە هەڵنەبژێردران
بڕیاربوو، بزوتنەوەی گۆڕان ڕۆژی 5ـی ئەیلولی 2024 هەڵبژاردنی دەستەی بەڕێوەبەری جڤاتی گشتیی ئەنجام بدات، هەروەها ڕۆژی 7ـی ئەیلولی 2024یش، هەڵبژاردن بۆ رێکخەری گشتیی و ئەندامانی خانەی راپەڕاندن بکات، بەڵام بەهۆی کێشە ناوخۆیییەکانەوە بزوتنەوەکە نەیتوانی ئەو هەڵبژاردنە ئەنجام بدات.


بزوتنەوەی گۆڕان
ڕۆژی  11ـی نیسانی 2009 نەوشیروان مستەفا لە دیدارێکدا لەگەڵ رۆژنامەی "الشرق الاوست"ی لەندەنی ژمارە 11092 ئاشکرای کرد کە رێبەرایەتی لیستێکی تایبەت دەکات، جیاواز لە لیستی حیزبەکانی تری کوردستان، بۆ هەڵبژاردنەکانی پەرلەمان.

ڕۆژی 28ـی نسیانی 2009 کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق بە نوسراوی ژمارە 159 لیستی گۆڕانی وەک قەوارەیەکی سیاسی فەرمی لە هەرێمی کوردستان ناساند. بۆ بەشداریکردنیش لە هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان رۆژی 27-8-2009 بە نوسراوی ژمارە 32 لیستی گۆڕانی وەک قەوارەیەکی سیاسی فەرمی لە سەر ئاستی عێراق ناساند.

مێژوی راگەیاندنی بزوتنەوەی گۆڕان وەک رێکخراوێکی سیاسی دەگەڕێتەوە بۆ 31ـی ئایاری 2010 کاتێ لە وەزارەتی ناوخۆی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە نوسراوی ژمارە 13382 مۆڵەتی فەرمی وەرگرت.

بزوتنەوەی گۆڕان خۆی ڕۆژی 25ـی تەموزی 2009 وەک ساڵڕۆژی دامەزراندنی دادەنێت، کە یەکەم بەشداریی سیاسی گۆڕان بووە لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستاندا.

سەنگی بزوتنەوەی گۆڕان
لە هەڵبژاردنی خولی سێیەمی پەرلەمانی کوردستان کە ڕۆژی 25ـی تەموزی 2009 بەڕێوەچوو، لیستی گۆڕان 25 کورسی پەرلەمانی لە کۆی 111 کورسی بەدەستهێنا، وەک دووەم فراکسیۆنی پەرلەمان بووە گەورەترین هێزی ئۆپۆزیسیۆن لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان.

لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق كه‌ ڕۆژی 7ـی ئازاری 2010 به‌ڕێوه‌چوو لیستی گۆڕان بووه‌ خاوه‌نی‌ هەشت کورسی و پێنجەم فراکسیۆنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق.

لە هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمانی کوردستان كه‌ 21ـی ئەیلولی 2013 به‌ڕێوه‌چوو لیستی‌ گۆڕان، 24 كورسی‌ به‌ده‌ستهێنا.

لە هەڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی‌ نوێنه‌رانی‌ عێراق لە ڕۆژی 30ـی نیسانی 2014 بەڕێوەچوو، لیستی گۆڕان توانی‌ 9 كورسی‌ به‌ده‌ست بهێنێت.

لیستی‌ گۆڕان له‌ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە 12ـی ئایاری 2018 بەڕێوەچوو، 5 کورسی بەدەستهێنا. لە هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستانیش کە 30ـی ئەیلولی 2018 بەڕێوەچوو، لیستەکە 12 کورسی بە دەستهێنا.

بزوتنەوەی گۆڕان لە هەڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی‌ نوێنه‌رانی‌ عێراق کە ڕۆژی 10ـی تشرینی یەکەمی 2021 بەڕێوەچوو لەگەڵ یەکێتی بە لیستێکی هاوبەش بە ناوی هاوپەیمانی کوردستان بەشداری هەڵبژاردنی کرد، بەڵام گۆڕان نەیتوانی هیچ کورسییەک بە دەستبهێنێت، لە دوایین هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانیش تەنها یەک کورسی بەدەستهێنا. 

هەواڵ

تورکیا بە کۆنترۆڵکردنی بنکەیەکی ئاسمانی دەیەوێت حوکمی سوریا بکات

تورکیا لە رێگەی کۆنترۆڵکردنی بنکەی ئاسمانی تیاس دەیەوێت حکومی سوریا بکات، ئسرائیل نیگەرانە و بە مەترسی بۆ سەر خۆی دەزانێت.

چەند سەرچاوەیەکی ئاگادار بە Middle East Eyeـیان راگەیاندووە، تورکیا هەوڵەکانی بۆ کۆنترۆڵکردنەوەی بنکەی ئاسمانی تیاس لە سوریا دەستپێکردووە کە بە T4 ناسراوە و ئامادەکاری دەکات بۆ جێگیرکردنی سیستەمی بەرگری ئاسمانی لە بنکەکە. 

ئەنقەرە و دیمەشق لە مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵەوە دانوستان لەسەر ڕێککەوتنی بەرگری دەکەن، ئەوەیش دوای دەرکردنی بەشار ئەسەد لە پۆستەکەی. لە ڕێکەوتنەکەدا تورکیا ڕووپۆشی ئاسمانی و پاراستنی سەربازی بۆ حکومەتی نوێی سوریا دابین دەکات، کە لە ئێستادا هێزێکی سەربازی کارایان نییە.

هەرچەندە پێشتر بەرپرسانی تورکیا ئەگەری ئامادەبوونی سەربازییان لە سوریا کەم کردبووەوە و پلانی لەو جۆرەیان بە پێشوەختە وەسف کردبوو، بەڵام دانوستانەکان بە بێدەنگی بەڕێوەچوو بوون.

ئیسرائیل بوونی سەربازی تورکیا لە سوریا بە هەڕەشەی جددی بۆ سەر خۆی دەزانێت، بەڵام تورکیا دەیەوێت بە بەکارهێنانی توانا سەربازییەکانی روسیا ئەو بۆشایییە پڕ بکاتەوە کە دوای کشانەوەی روسیا و ئێران لە سوریا دروست بووە.

پێگەی Middle East Eye ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە، تورکیا بەنیازە شەڕی خۆی لە دژی گرووپی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش) چڕتر بکاتەوە، ئەمەش مەرجێکی سەرەکییە بۆ ئەوەی ئەمریکا بیر لە کشانەوە لە ناوچەکە بکاتەوە.

سەرچاوەیەکی ئاگادار لەو بابەتە بە MEE ی ڕاگەیاندووە، تورکیا دەستیکردووە بە جوڵە بۆ کۆنترۆڵکردنەوەی بنکەی ئاسمانی T4 کە دەکەوێتە نزیک پالمیرا لە ناوەڕاستی سوریا.

سەرچاوەکە باسی لەوەکردووە، "سیستەمێکی بەرگری ئاسمانی لە جۆری  Hisar بۆ T4 جێگیر دەکرێت بۆ دابینکردنی ڕووپۆشی ئاسمانی بۆ بنکەکە". 

دوای دامەزراندنی سیستەمەکە جارێکی دیکە بنکە ئاسمانییەکە بنیاد دەندرێتەوە و دواتر تورکیا تواناکانی هێرشکردن لەو بنکەیە فراوانتر دەکات و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی هێرشبەر و چاودێری جێگیردەکات. 

 ئەو بنکەیە هاوکاری تورکیا دەبێت بۆ دامەزراندنی کۆنترۆڵی ئاسمانی لە سەرانسەری ناوچەکەدا و پاڵپشتی هەوڵەکانی بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش دەکات، کە تا ئێستاش شانەکانی لە بیابانەکانی سوریادا کاردەکەن.

سیستەمی بەرگریی ئاسمانی و فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی تورکیا دەبێتە هۆی ئەوەی ئیسرائیل سڵ بکاتەوە لە ئەنجامدانی هێرشە ئاسمانییەکانی لە ناوچەکە.  

ئیسرائیل لە چی نیگەرانە؟ 
لە دوای ڕوخاندنی حکومەتی بەشار ئەسەدەوە، ئیسرائیل بە بەردەوامی دامەزراوە سەربازییەکانی سوریا بە ئامانج دەگرێت و ئۆپەراسیۆنەکانی بۆ سەر دەوروبەری T4 زیادکردووە. 

هەفتەی رابردوو لەمەوبەر ئیسرائیل هێرشیکردە سەر T4 و بنکەی سەربازی تەدمور و فڕگە و شوێنە ستراتیژییەکانی بە ئامانج گرت.

سەرچاوەیەکی ئەمنیی ئیسرائیل رایگەیاندووە، بوونی هەر جۆرە بنکەیەکی سەربازیی تورکیا لە سوریا، ئاستەنگ لە بەرامبەر ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی ئیسرائیل دروست دەکات.

گرژییەکانی نێوان تورکیا و ئیسرائیل لە سەرەتای دەستپێکردنی شەڕی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە لە ساڵی 2023 پەرەی سەندووە و کۆتایی بەو ئاشتییە کورتخایەنەی نێوان هەردوو وڵات هێناوە.

هەرەسهێنانی حکومەتی ئەسەد و دەرکەوتنی تورکیا وەک زلهێزێکی باڵادەست لە سوریا، ئیسرائیل زیاتر نیگەران کردووە، کە ئێستا ئەنقەرە بە مەترسییەکی گەورەتر لە ناوچەکە دەبینێت لە ئێران.

سەرچاوەیەکی ئەمنیی ئیسرائیل بە Jerusalem Postی ڕاگەیاندووە، "لە رێگەى بە ئامانجگرتنی بنکەی سەربازیی T4 لەم ماوەیەی دواییدا، پەیامی ئەوەمان گەیاند ڕێگە بە هیچ هەڕەشەیەک نادەین ببێتە بەربەست لە بەردەم ئۆپەراسیۆنە ئاسمانییەکانمان".

سەرچاوەی یەکەمی MEE ئاشکرای کردووە کە ئەنقەرە بیر لە جێگیرکردنی کاتی سیستەمی بەرگری ئاسمانی S-400 دەکاتەوە بۆ T4 یان پاڵمیرا بۆ پاراستنی ئاسمانی لە کاتی هەوڵەکانی ئاوەدانکردنەوەدا. بەڵام تا ئێستا هیچ بڕیارێکی کۆتایی نەدراوە و پێویستی بە ڕەزامەندی روسیا دەبێت.

لەلایەکی دیکەوە ئەنقەرە و واشنتۆن گفتوگۆیان لەسەر هەڵوەشاندنەوەی ئەو سزایانە کردووە کە بەهۆی کڕینی سیستمی ئێس 400ـی دروستکراوی روسیاوە بەسەر تورکیادا سەپێنراون، کە بووە هۆی دوورخستنەوەی تورکیا لە پرۆگرامی فڕۆکەی جەنگی ئێف 35 لە ساڵی 2019دا.

مانگی ڕابردوو لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا و ڕەجەب تەیب ئەردۆغان هاوتا تورکەکەی، پێدانی فڕۆکەی ئێف 35یان بە تورکیا تاوتوێ کرد.

بەپێی یاساکانی ئەمریکا، تورکیا دەبێت دەستبەرداری خاوەندارێتی سیستەمی ئێس-400 بێت بۆ ئەوەی دووبارە وەربگیرێتەوە.

ئیسرائیل بە توندی دژی هەر هەنگاوێکە کە ڕێگە بە ئەنقەرە بدات بچێتە ناو فڕۆکەی ئێف-35 و پێی وایە ئەوە لێواری سەربازی چۆنایەتی ئیسرائیل لە ناوچەکەدا دەشێوێنێت.