هەواڵ

مێژو و وردەکاری ..کشمیر چۆن 78 ساڵە بووەتە دڵی ناکۆکی هیندستان و پاکستان؟

سێ چارەکە سەدەیە کشمیر ناونیشانی ناکۆییەکانی هیندستان و پاکستانە، جارێکی دیکە ناکۆییەکانی دوو وڵاتەکە دەستی پێکردوەتەوە و مەترسی هەڵگیرسانی جەنگێکی نوێ هەیە. 

ناکۆکییەکانی هیندستان و پاکستان لەسەر هەرێمی کشمیر دەستیان پێکردەوە و جارێکی دیکە سەربازانی دوو وڵاتەکە روبەروی یەکتر بوونەوە. 

دەستپێکردنەوەی ناکۆکییەکان دوای کوژرانی 26 کەس بوو لە کشمیری هیندستان، کە نیودەلهیی، لەسەر هێرشەکە پەنجەی تۆمەتی بۆ پاکستان درێژ کرد. 

هیندستان لە کاردانەوەی ئەو هێرشەدا تەنها بە تۆمەتبارکردنەوە نەوەستا بەڵکو دەروازە سەرەکییەکانی بەروی پاکستاندا داخست و پێدانی ڤیزا و مۆڵەتی مانەوەی نوێنەرانی سەربازی پاکستانی هەڵوەشاندەوە. 

ناکۆکییەکان لەسەر کشمیر رەگی قوڵی مێژوویان هەیە و بەشێکیشە لە هاوکێشە نێودەوڵەتییەکان، وەک خەواجە عاسف، وەزیری بەرگریی پاکستان رایگەیاندووە، ئێمە ئەم کارە ناشرینە بۆ ماوەی سێ دەیەیە بۆ ئەمریکا و جیهان لەنێویشیاندا بۆ بەریتانیا دەکەین.

مێژووی ناکۆییەکانی هەرێمی کشمیر 
78 ساڵە کشمیر بووەتە بووەتە دڵی ناکۆکییە بەردەوامەکانی هیندستان و پاکستان، هەردوو وڵاتەکە بانگەشەی خاوەندارێتی هەرێمە ستراتیژیەکە دەکەن.

ناکۆکییەکانی هیندستان و پاکستان لەسەر کشمیر، دوای دابەشبوونی هیندستانی بەریتانی لە ساڵی 1947ەوە دەستی پێکرد و تا ئێستاش بەردەوامە.

ململانێ بەردەوامەکان لێکەوتەی وێرانکەری بۆ دانیشتوانی ناوچەکە هەبووە، بەهۆی پێکدانانە سەربازییەکانەوە روبەڕوی پێشلکردنی مافەکانی مرۆڤ بونەتەوە. 

پاکستان بەردەوام ڕەخنەی لە کردەوەکانی هیندستان لە کشمیر گرتووە و هەوڵی کۆکردنەوەی پشتیوانی نێودەوڵەتی و ڕاکێشانی سەرنج بۆ پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە ناوچەکە دەدات.

حکومەتی پاکستان داوای دەستێوەردانی جیهانی کردووە بۆ چارەسەرکردنی ئەوەی کە خۆی بە داگیرکاری نایاسایی هیندستان بۆ سەر ناوچەکە سەیری دەکات.

تا ئێستا هیندستان و پاکستان چەند جارێک لەسەر هەرێمی کشمیر روبەری یەکتر بونەتەوە، یەکەم روبەروبوونەوە لە ساڵی 1947 بوو، دواتر لە ساڵی 1965 و 1999 جارێکی دیکە روبەروی یەکتر بونەوە.

ساڵی 2019 جارێکی دیکە کشمیر بووەوە جێگەی ناکۆکی قوڵ، ئەوەش دوای ئەوەی دادگای باڵای هیندستان ماددەی 370 دەستوری تایبەت بە دەسەڵاتی خۆبەڕێوەبردنی کشمیری هەڵوەشاندەوە. 

بەپێی بڕیارەکە دەبوو، کشمیر هاوشێوەی هەرێمەکانی دیکەی هیندستان، راستەوخۆ مامەڵە لەگەڵ حکومەتی ناوەندی بکات، ئەم بڕیارە ناڕەزایەتی بەرفراوانی لێکەوتەوە و پاکستان رەتیکردەوە.

هەڵوەشاندنەوەی ئەو ماددە دەستورییە شەپۆلێکی نوێی گرژی و ئاڵۆزییەکانی هەڵگیرساند کە بەهۆیانەوە 300 کەس کوژران و سەدانی دیکەش برینداربوون. 

لەدوای پێکدادانەکانی ساڵی 2019ـەوە، هیندستان پێگەی سەربازی خۆی لە ناوچەکەدا بە رێژەی 30% زیادکردووە، ئەوەیش بووەتەهۆی بە سەربازگەکردنی ناوچەکە.

کێ خاوەندارێتی کشمیر دەکات؟ 
کشمیر، هەرێمێکی دەوڵەمەند بە کانزا و دیمەنی جوانی سرووشتە، هەرێمی کشمیر رووبەرەکەی 242 هەزار کیلۆمەتر دووجایە و ژمارەی زیاتر لە 13 ملیۆن کەسە، هەرێمەکە بەسەر هیندستان، پاکستان و چیندا دابەشکراوە.

هیندستان 49٪ـی کشمیری لەژێر دەستە، نزیکەی 500 هەزار سەربازی لەو ناوچەیە جێگیر کردووە و هەرچی پاکستانە 33٪ـی هەرێمەکەی کۆنترۆڵ کردووە، 18٪شی لای چینییەکانە.

کشمیر لە ئاستی نێودەوڵەتیدا 
ململانێی کشمیر تەنها پرسێکی دوولایەنە نییە بەڵکو پرسێکی ناوچەییە و چین وەک هاوپەیمانی پاکستان ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت.

پەکین نیگەرانی خۆی لە کردەوەکانی هیندستان دەربڕیووە و هەوڵی داوە پەیوەندییەکانی لەگەڵ پاکستان بەهێزتر بکات، ئەگەری دەستوەردانی چین دۆخێکی لە ئێستاوە ناجێگیر زیاتر ئاڵۆزتر دەکات.

ئەکتەرە نێودەوڵەتییە جیاوازەکان لەوانە نەتەوە یەکگرتووەکان، چین و ڕوسیا، بۆ کەمکردنەوەی گرژییەکان داوای گفتوگۆیان لە نێوان هیندستان و پاکستان کردووە، بەڵام ئەو هەوڵانە سەرکەوتوو نەبوون.

ئەگەرچی بۆ یەکلایکردنەوەی کشـمیر نەتەوە یەکگرتوەکان پێشنیازی ریفراندۆمی کردووە، بەڵام پرۆسەکە ئەنجام نەدراوە و ناکۆکییەکان هەر هەن و زیاتریش دەبن.

هەواڵ

پەرلەمانی کوردستان دەخرێتەوە ژێر رەحمی چەکوشی دادگای فیدراڵی عێراق

دوو سکاڵا بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەم خولەی پەرلەمانی کوردستان لە دادگای فیدراڵی تۆمار دەکرێت، کە ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکەی بە بڕیاری هەمان دادگا بووە.  

 هەڵبژاردنی خولی شەشەمی  پەرلەمانی کوردستان دوای دوو ساڵ دواخستن لە وادەی خۆی، دواجار بە بڕیاری دادگای فیدراڵی کۆتایی ساڵی رابردوو ئەنجام درا.

دادگای فیدراڵی بەشێکی چیرۆکی دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بوو، نزیکەی ساڵێک تاتوێی سکاڵایەکی لەبارەی هەڵبژاردنەکەوە کرد، کە دواجار بە هەڵوەشاندنەوە و دواتر کەمکردنەوەی ژمارەی کورسی کۆتایی پێکهاتەکان کۆتاییهات.

ئێستا جارێکی دیکە ئەنجامی ئەو هەڵبژاردنە خراوەتەوە بەر دەستی دادگای فیدراڵی عێراق، کۆمەڵی دادگەری کوردستان و جوڵانەوەی نەوێ نوێ رایگەیاندووە، لە دادگای فیدراڵی سکاڵایان بۆ هەڵوەشاندنەوەی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان تۆمارکردووە.
سکاڵاکەی کۆمەڵی دادگەری کە یەکەم سکاڵایە بۆ هەڵوەشاندنەوەی خولی شەشەم لەلایەن عومەر گوڵپی کاندیدی سەرکەتووی حزبەکە دژی پەرلەمانی کوردستان تۆمار کراوە.

عومەر گوڵپى سەبارەت بە تۆمارکردنی ئەو سکاڵایە رایگەیاندووە،"داوامان لە دادگاى فیدراڵی کردووە، خولەکە هەڵوەشێندرێتەوە و هەڵبژاردن دووبارە بکرێتەوە، هەروەها هەموو ئەو ئیمتیازە ماددییانەى لە پێنج مانگى ڕابردوودا پەرلەمانتاران وەریان گرتووە، لێیان وەربگیرێتەوە".

کۆمەڵى دادگەرى کە لە هەڵبژاردنى خولى شەشەمى پەرلەمانى کوردستاندا سێ کورسیى بەدەستهێنا، دواتر هەڵبژاردنەکەی بە" دیزاینکراو" وەسفکرد و بڕیاریدا بایکۆتی خولەکە بکات.

دوای چوار رۆژ لە سکاڵاکەی کۆمەڵی دادگەری، جوڵانەوەی نەوەی نوێش رایگەیاند، سکاڵایان بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی کوردستان تۆمار کردووە. 

نەوەی نوێ رایگەیاندووە، سکاڵاکەی ئەوان دژی سەرۆکی هەرێمی کوردستان، ئەوەیش بەهۆی ئەوەی تا ئێستا بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی کوردستانی دەرنەکردووە.

ڕۆژی 20ـی تشرینی یەکەمی 2024، هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان ئەنجام درا، بەپێی ئەنجامی کۆتایی هەڵبژاردن کە لەلایەن کۆمسیۆنەوە بڵاوکراوەتەوە، پارتی 39 کورسی، یەکێتی 23 کورسی، نەوەی نوێ 15 کورسی، یەکگرتوو 7 کورسی، هەڵوێست 4 کورسی، کۆمەڵ 3 کورسی، بەرەی گەل 2 کورسی و هەریەک لە گۆڕان و هاوپەیمانی کوردستانیش یەکی کورسییەکیان بەدەستهێناوە.

دوای نزیکەی حەوت مانگ لە ئەنجامدانی هەڵبژاردن، تا ئێستا پەرلەمانی کوردستان کارا نەبووە و تەنها پەرلەمانتاران سوێندی یاسایان خواردووە، بەڵام هەموو مانگێک مووچە وەردەرگن.