هەواڵ

مێژو و وردەکاری ..کشمیر چۆن 78 ساڵە بووەتە دڵی ناکۆکی هیندستان و پاکستان؟

سێ چارەکە سەدەیە کشمیر ناونیشانی ناکۆییەکانی هیندستان و پاکستانە، جارێکی دیکە ناکۆییەکانی دوو وڵاتەکە دەستی پێکردوەتەوە و مەترسی هەڵگیرسانی جەنگێکی نوێ هەیە. 

ناکۆکییەکانی هیندستان و پاکستان لەسەر هەرێمی کشمیر دەستیان پێکردەوە و جارێکی دیکە سەربازانی دوو وڵاتەکە روبەروی یەکتر بوونەوە. 

دەستپێکردنەوەی ناکۆکییەکان دوای کوژرانی 26 کەس بوو لە کشمیری هیندستان، کە نیودەلهیی، لەسەر هێرشەکە پەنجەی تۆمەتی بۆ پاکستان درێژ کرد. 

هیندستان لە کاردانەوەی ئەو هێرشەدا تەنها بە تۆمەتبارکردنەوە نەوەستا بەڵکو دەروازە سەرەکییەکانی بەروی پاکستاندا داخست و پێدانی ڤیزا و مۆڵەتی مانەوەی نوێنەرانی سەربازی پاکستانی هەڵوەشاندەوە. 

ناکۆکییەکان لەسەر کشمیر رەگی قوڵی مێژوویان هەیە و بەشێکیشە لە هاوکێشە نێودەوڵەتییەکان، وەک خەواجە عاسف، وەزیری بەرگریی پاکستان رایگەیاندووە، ئێمە ئەم کارە ناشرینە بۆ ماوەی سێ دەیەیە بۆ ئەمریکا و جیهان لەنێویشیاندا بۆ بەریتانیا دەکەین.

مێژووی ناکۆییەکانی هەرێمی کشمیر 
78 ساڵە کشمیر بووەتە بووەتە دڵی ناکۆکییە بەردەوامەکانی هیندستان و پاکستان، هەردوو وڵاتەکە بانگەشەی خاوەندارێتی هەرێمە ستراتیژیەکە دەکەن.

ناکۆکییەکانی هیندستان و پاکستان لەسەر کشمیر، دوای دابەشبوونی هیندستانی بەریتانی لە ساڵی 1947ەوە دەستی پێکرد و تا ئێستاش بەردەوامە.

ململانێ بەردەوامەکان لێکەوتەی وێرانکەری بۆ دانیشتوانی ناوچەکە هەبووە، بەهۆی پێکدانانە سەربازییەکانەوە روبەڕوی پێشلکردنی مافەکانی مرۆڤ بونەتەوە. 

پاکستان بەردەوام ڕەخنەی لە کردەوەکانی هیندستان لە کشمیر گرتووە و هەوڵی کۆکردنەوەی پشتیوانی نێودەوڵەتی و ڕاکێشانی سەرنج بۆ پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە ناوچەکە دەدات.

حکومەتی پاکستان داوای دەستێوەردانی جیهانی کردووە بۆ چارەسەرکردنی ئەوەی کە خۆی بە داگیرکاری نایاسایی هیندستان بۆ سەر ناوچەکە سەیری دەکات.

تا ئێستا هیندستان و پاکستان چەند جارێک لەسەر هەرێمی کشمیر روبەری یەکتر بونەتەوە، یەکەم روبەروبوونەوە لە ساڵی 1947 بوو، دواتر لە ساڵی 1965 و 1999 جارێکی دیکە روبەروی یەکتر بونەوە.

ساڵی 2019 جارێکی دیکە کشمیر بووەوە جێگەی ناکۆکی قوڵ، ئەوەش دوای ئەوەی دادگای باڵای هیندستان ماددەی 370 دەستوری تایبەت بە دەسەڵاتی خۆبەڕێوەبردنی کشمیری هەڵوەشاندەوە. 

بەپێی بڕیارەکە دەبوو، کشمیر هاوشێوەی هەرێمەکانی دیکەی هیندستان، راستەوخۆ مامەڵە لەگەڵ حکومەتی ناوەندی بکات، ئەم بڕیارە ناڕەزایەتی بەرفراوانی لێکەوتەوە و پاکستان رەتیکردەوە.

هەڵوەشاندنەوەی ئەو ماددە دەستورییە شەپۆلێکی نوێی گرژی و ئاڵۆزییەکانی هەڵگیرساند کە بەهۆیانەوە 300 کەس کوژران و سەدانی دیکەش برینداربوون. 

لەدوای پێکدادانەکانی ساڵی 2019ـەوە، هیندستان پێگەی سەربازی خۆی لە ناوچەکەدا بە رێژەی 30% زیادکردووە، ئەوەیش بووەتەهۆی بە سەربازگەکردنی ناوچەکە.

کێ خاوەندارێتی کشمیر دەکات؟ 
کشمیر، هەرێمێکی دەوڵەمەند بە کانزا و دیمەنی جوانی سرووشتە، هەرێمی کشمیر رووبەرەکەی 242 هەزار کیلۆمەتر دووجایە و ژمارەی زیاتر لە 13 ملیۆن کەسە، هەرێمەکە بەسەر هیندستان، پاکستان و چیندا دابەشکراوە.

هیندستان 49٪ـی کشمیری لەژێر دەستە، نزیکەی 500 هەزار سەربازی لەو ناوچەیە جێگیر کردووە و هەرچی پاکستانە 33٪ـی هەرێمەکەی کۆنترۆڵ کردووە، 18٪شی لای چینییەکانە.

کشمیر لە ئاستی نێودەوڵەتیدا 
ململانێی کشمیر تەنها پرسێکی دوولایەنە نییە بەڵکو پرسێکی ناوچەییە و چین وەک هاوپەیمانی پاکستان ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت.

پەکین نیگەرانی خۆی لە کردەوەکانی هیندستان دەربڕیووە و هەوڵی داوە پەیوەندییەکانی لەگەڵ پاکستان بەهێزتر بکات، ئەگەری دەستوەردانی چین دۆخێکی لە ئێستاوە ناجێگیر زیاتر ئاڵۆزتر دەکات.

ئەکتەرە نێودەوڵەتییە جیاوازەکان لەوانە نەتەوە یەکگرتووەکان، چین و ڕوسیا، بۆ کەمکردنەوەی گرژییەکان داوای گفتوگۆیان لە نێوان هیندستان و پاکستان کردووە، بەڵام ئەو هەوڵانە سەرکەوتوو نەبوون.

ئەگەرچی بۆ یەکلایکردنەوەی کشـمیر نەتەوە یەکگرتوەکان پێشنیازی ریفراندۆمی کردووە، بەڵام پرۆسەکە ئەنجام نەدراوە و ناکۆکییەکان هەر هەن و زیاتریش دەبن.

هەواڵ

سێشەممەی مووچە؛ حکومەتی عێراق بڕیار لەبارەی مووچەی هەرێمەوە دەدات؟

تا ئێستا حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان لەبارەی ناردنی پارەی مووچە بۆ هەرێمی کوردستان رێکنەکەوتوون، زانیارییەکان سێشەممە بە یەکلاییکەرەوە ناو دەبن. 

 سێشەممەی مووچە؛ ناوەڕاستی ئەم هەفتەیە دەبێت و بەپێی زانیارییەکان بڕیارە لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڕیار لەسەر رێککەوتنی هەولێر و بەغدا بدرێت. 

بەپێی زانیارییەکانی دیجیتاڵ میدیای Mic، هەردوو حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان رەشنووسی رێککەوتنێکیان ئامادە کردووە کە پرسی داهاتەکان، بەجێکردنی مووچە و دووبارە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە خۆ دەگرێت. 

تا ئێستا هیچ کام لە هەولێر و بەغدا زانیاریی فەرمییان لەبارەی ئەو رەشنووسەوە بڵاونەکردوەتەوە، بەڵام بەپێی سەرچاوەکان لە هەردوو حکومەت چاوەڕوان دەکرێت، ناوەڕاستی ئەم هەفتەیە سێشەممەی مووچە بێت و حکومەتی عێراق لەبارەی ناردنییەوە بڕیار بدات. 

کێشەی نەناردنی پارەی مووچە لەلایەن بەغداوە بۆ هەرێمی کوردستان  ئەو کاتە سەری هەڵدا کە وەزارەتی دارایی عێراق بە نوسراوێک هەرێمی کوردستانی ئاگادار کردەوە کە هیچ بڕە پارەیەکیان لە یاسایی بوودجەدا نەماوە تا بۆیانی بنێرن. 

بەپێی زانیارییەکان، حکومەتی عێراق بەڵێنی داوە بۆ چارەسەرکردنی ئەو کێشەیە پارەی مووچەی مانگی ئایار بەشێوەی سولفە رەوانەی هەرێمی کوردستان بکات، بەڵام ئەگەر هەیە شێوازی ناردنەکەی لە سولفەشەوە بگۆڕێت بۆ شێوازی دیکە. 

بەپێی ئەو زانیارییانەی لەبارەی رەشنووسەکەوە دەستی  دیجیتاڵ میدیای Mic کەوتووە، هەرێمی کوردستان بە رادەستکردنی نەوت و داهاتی نانەوتی هەرێمی کوردستان پابەند دەکرێت. 

هەرێمی کوردستان لە سەرەتادا دەبێت مانگانە نزیکەی 300 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە رادەستی کۆمپانیای سۆمۆ بکات، تا لە رێگەی ئەو کۆمپانیا عێراقییەوە هەناردەی دەرەوە بکرێتەوە. 

پرسی بەجێکردن یان بە بانکیکردنی مووچەش یەکێکی دیکەیە لە تەوەرەکانی ئەو رەشنووسە سەرەتاییەی کە لە نێوان هەردوو حکومەت ئامادەکراوە. 

هەرێمی کوردستان پێویستە مووچەی سەرجەم مووچەخۆران بە بانکی بکات و هەژماری بانکیان لە بانکە رێگە پێدراوەکانی هەرێمی کوردستان بۆ بکاتەوە. 

چاوەڕوان دەکرێت، کردنەوەی هەژمارە بانکییەکان  لە چوارچێوەی پڕۆژەی "هەژماری من"دابن، وەک ئەوەی کاروان یاروەیس لە زاری پارێزگاری بانکی ناوەندییەوە رایگەیاندووە،" هەژماری من هەر تەوتینە و جیاوازیی نییە". 

مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان زیاتر لە 60 رۆژە چاوەڕانی دابەشکردنی مووچەن، دوایین مووچە کە لە هەرێمی کوردستان دابەشکراوە مووچەی مانگی نیسان بووە کە 18ـی ئایاری 2025 کۆتا رۆژی دابەشکردنیی بووە و لەوکاتەوە هیچ مووچەیەک دابەش نەکراوە.