هەواڵ

مێژو و وردەکاری ..کشمیر چۆن 78 ساڵە بووەتە دڵی ناکۆکی هیندستان و پاکستان؟

سێ چارەکە سەدەیە کشمیر ناونیشانی ناکۆییەکانی هیندستان و پاکستانە، جارێکی دیکە ناکۆییەکانی دوو وڵاتەکە دەستی پێکردوەتەوە و مەترسی هەڵگیرسانی جەنگێکی نوێ هەیە. 

ناکۆکییەکانی هیندستان و پاکستان لەسەر هەرێمی کشمیر دەستیان پێکردەوە و جارێکی دیکە سەربازانی دوو وڵاتەکە روبەروی یەکتر بوونەوە. 

دەستپێکردنەوەی ناکۆکییەکان دوای کوژرانی 26 کەس بوو لە کشمیری هیندستان، کە نیودەلهیی، لەسەر هێرشەکە پەنجەی تۆمەتی بۆ پاکستان درێژ کرد. 

هیندستان لە کاردانەوەی ئەو هێرشەدا تەنها بە تۆمەتبارکردنەوە نەوەستا بەڵکو دەروازە سەرەکییەکانی بەروی پاکستاندا داخست و پێدانی ڤیزا و مۆڵەتی مانەوەی نوێنەرانی سەربازی پاکستانی هەڵوەشاندەوە. 

ناکۆکییەکان لەسەر کشمیر رەگی قوڵی مێژوویان هەیە و بەشێکیشە لە هاوکێشە نێودەوڵەتییەکان، وەک خەواجە عاسف، وەزیری بەرگریی پاکستان رایگەیاندووە، ئێمە ئەم کارە ناشرینە بۆ ماوەی سێ دەیەیە بۆ ئەمریکا و جیهان لەنێویشیاندا بۆ بەریتانیا دەکەین.

مێژووی ناکۆییەکانی هەرێمی کشمیر 
78 ساڵە کشمیر بووەتە بووەتە دڵی ناکۆکییە بەردەوامەکانی هیندستان و پاکستان، هەردوو وڵاتەکە بانگەشەی خاوەندارێتی هەرێمە ستراتیژیەکە دەکەن.

ناکۆکییەکانی هیندستان و پاکستان لەسەر کشمیر، دوای دابەشبوونی هیندستانی بەریتانی لە ساڵی 1947ەوە دەستی پێکرد و تا ئێستاش بەردەوامە.

ململانێ بەردەوامەکان لێکەوتەی وێرانکەری بۆ دانیشتوانی ناوچەکە هەبووە، بەهۆی پێکدانانە سەربازییەکانەوە روبەڕوی پێشلکردنی مافەکانی مرۆڤ بونەتەوە. 

پاکستان بەردەوام ڕەخنەی لە کردەوەکانی هیندستان لە کشمیر گرتووە و هەوڵی کۆکردنەوەی پشتیوانی نێودەوڵەتی و ڕاکێشانی سەرنج بۆ پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە ناوچەکە دەدات.

حکومەتی پاکستان داوای دەستێوەردانی جیهانی کردووە بۆ چارەسەرکردنی ئەوەی کە خۆی بە داگیرکاری نایاسایی هیندستان بۆ سەر ناوچەکە سەیری دەکات.

تا ئێستا هیندستان و پاکستان چەند جارێک لەسەر هەرێمی کشمیر روبەری یەکتر بونەتەوە، یەکەم روبەروبوونەوە لە ساڵی 1947 بوو، دواتر لە ساڵی 1965 و 1999 جارێکی دیکە روبەروی یەکتر بونەوە.

ساڵی 2019 جارێکی دیکە کشمیر بووەوە جێگەی ناکۆکی قوڵ، ئەوەش دوای ئەوەی دادگای باڵای هیندستان ماددەی 370 دەستوری تایبەت بە دەسەڵاتی خۆبەڕێوەبردنی کشمیری هەڵوەشاندەوە. 

بەپێی بڕیارەکە دەبوو، کشمیر هاوشێوەی هەرێمەکانی دیکەی هیندستان، راستەوخۆ مامەڵە لەگەڵ حکومەتی ناوەندی بکات، ئەم بڕیارە ناڕەزایەتی بەرفراوانی لێکەوتەوە و پاکستان رەتیکردەوە.

هەڵوەشاندنەوەی ئەو ماددە دەستورییە شەپۆلێکی نوێی گرژی و ئاڵۆزییەکانی هەڵگیرساند کە بەهۆیانەوە 300 کەس کوژران و سەدانی دیکەش برینداربوون. 

لەدوای پێکدادانەکانی ساڵی 2019ـەوە، هیندستان پێگەی سەربازی خۆی لە ناوچەکەدا بە رێژەی 30% زیادکردووە، ئەوەیش بووەتەهۆی بە سەربازگەکردنی ناوچەکە.

کێ خاوەندارێتی کشمیر دەکات؟ 
کشمیر، هەرێمێکی دەوڵەمەند بە کانزا و دیمەنی جوانی سرووشتە، هەرێمی کشمیر رووبەرەکەی 242 هەزار کیلۆمەتر دووجایە و ژمارەی زیاتر لە 13 ملیۆن کەسە، هەرێمەکە بەسەر هیندستان، پاکستان و چیندا دابەشکراوە.

هیندستان 49٪ـی کشمیری لەژێر دەستە، نزیکەی 500 هەزار سەربازی لەو ناوچەیە جێگیر کردووە و هەرچی پاکستانە 33٪ـی هەرێمەکەی کۆنترۆڵ کردووە، 18٪شی لای چینییەکانە.

کشمیر لە ئاستی نێودەوڵەتیدا 
ململانێی کشمیر تەنها پرسێکی دوولایەنە نییە بەڵکو پرسێکی ناوچەییە و چین وەک هاوپەیمانی پاکستان ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت.

پەکین نیگەرانی خۆی لە کردەوەکانی هیندستان دەربڕیووە و هەوڵی داوە پەیوەندییەکانی لەگەڵ پاکستان بەهێزتر بکات، ئەگەری دەستوەردانی چین دۆخێکی لە ئێستاوە ناجێگیر زیاتر ئاڵۆزتر دەکات.

ئەکتەرە نێودەوڵەتییە جیاوازەکان لەوانە نەتەوە یەکگرتووەکان، چین و ڕوسیا، بۆ کەمکردنەوەی گرژییەکان داوای گفتوگۆیان لە نێوان هیندستان و پاکستان کردووە، بەڵام ئەو هەوڵانە سەرکەوتوو نەبوون.

ئەگەرچی بۆ یەکلایکردنەوەی کشـمیر نەتەوە یەکگرتوەکان پێشنیازی ریفراندۆمی کردووە، بەڵام پرۆسەکە ئەنجام نەدراوە و ناکۆکییەکان هەر هەن و زیاتریش دەبن.

هەواڵ

مەسعود بارزانی: لەسەر بنەمای 50 بە 50 حکومەت پێکنایەت

مه‌سعود بارزانى سه‌رۆكى پارتى دیموكراتى كوردستان جەختدەکاتەوە لە پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەتی هەرێم لەسەر بنەمای" یه‌ك هه‌رێم‌ و حكومه‌ت‌ و په‌رله‌مان ‌و پێشمه‌رگه" و دەڵێت: لەسەر بنەمای 50 بە 50 حکومەت پێکنایەت.

ئەمڕۆ لە هەولێر، مەسعود بارزانی، سەرۆکی پارتی دیموکراتی کردستان لە کۆنگرەی یەکگرتنی هەردوو رێکخراوی قوتابییان و لاوانی پارتی وتارێکی گشتگیری پێشکەش کرد و لە بەشیک لە قسەکانیدا باسی لە پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەتی هەرێم کرد.

مه‌سعود بارزانى وتی: ئێستاش دواى هه‌ڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان زه‌مینه‌ ره‌خساوه‌ بۆ گفتوگۆو به‌هه‌موولایه‌نه‌كانیشمان وتووه‌ ئه‌وانه‌ى كورسیان به‌ده‌ستهێناوه‌، فه‌رمون وه‌رن با پێكه‌وه‌ حكومه‌ت پێكبهێنین، نه‌هاتن، به‌شێكیان بڕیارى بون به‌ئۆپۆزسیۆنیان داوه‌ ئێمه‌ش ڕێز له‌هه‌ڵبژاردنه‌كه‌یان ده‌گرین.

بارزانی ئاماژەی بەکرد، ئێستا گفتوگۆ له‌نێوان پارتى ‌و یه‌كێتیه‌، ئه‌گه‌رچى تائێستا قۆناغێكى زۆریان بڕیوه‌، به‌ڵام هێشتا ماوه‌.

سەرۆکی پارتی وتی: دوباره‌ى ده‌كه‌مه‌وه‌، ئه‌مه‌ په‌یامى پێش هه‌ڵبژاردنیشمه‌، یه‌ك هه‌رێم‌ و حكومه‌ت‌ و په‌رله‌مان‌و پێشمه‌رگه‌، ئێمه‌ پێمانخۆشه‌ له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ له‌گه‌ڵ یه‌كێتیى‌ و لایه‌نه‌كانى دیكه‌ش حكومه‌ت پێكبهێنین، به‌ڵام حكومه‌تێك ئه‌و مه‌بده‌ئانه‌ى تێدا نه‌بێت، پێكنه‌یه‌ت باشتره‌.

لە کۆتایی قسەکانیدا رایگەیاند، هه‌موو هه‌وڵێك ده‌ده‌ین هه‌رچى زوتر حكومه‌ت پێكبێت‌ داوا له‌پارتى‌ و یه‌كێتیى ده‌كه‌م په‌له‌ بكه‌ن له‌پێكهێنانى حكومه‌ت، به‌ڵام لەسەر ئەو بنەمایە، ئەگەر لەسەر ئەو بنەمایە پێکنەیەت ئێمە بەردەوم دەبین لە ئیشی خۆمان، بەڵام حکومەتێک پێکنایەت له‌سه‌ر بنه‌ماى 50 به‌ 50.

ئەمە دووەم جارە لە دوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان کە بارزانی داوا لە یەکێتی و پارتی دەکات، پەلەبکەن لە پێهێنانی حکومەتی هەرێ، رۆژی نۆی نیسان لە میانی بەشداریکردنی لە 17یەمین پێشانگەی نێودەوڵەتیی کتێب لە هەولێر، جەختی لە پێویستیی پەلەکردن لە پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەتی هەرێمی کوردستان کردەوە لەلایەن پارتی و یەکێتییەوە.

رۆژی 20ـى تشرینی یەکەمی ساڵی رابردوو، هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ئەنجامدرا، پارتی 38 کورسی و یەکێتی 23 کورسی بەدەستهێنا، دوای نزیکەی حەوت مانگ لە ئەنجامدانی هەڵبژاردن هێشتا یەکێتی و پارتی لەسەر پێکهێنانی کابینەی 10ـى حکومەتی هەرێم رێکنەکەوتوون.